ماڵپەڕی کوردستان میدیا، وتووێژێکی تایبەتیی لەگەڵ نووسەر و رۆژنامەنووس، سه‌دیق ساڵح سەبارەت بە رۆژنامەی کوردستان پێکهێناوە.
کوردستان میدیا: هەرچەند رۆژنامەگەریی کوردی بەفەرمی لەسەر دەستی بنەماڵەی بەدرخانییەکان و بەتایبەت میقداد مێدحەت بەدرخان دەستی پێکردووە، بەڵام لە سەردەمی کۆماری کوردستان و لەدایک بوونی رۆژنامەیکوردستان ئۆرگانی کۆمیتەی ناوەندیی حدک ئێران، دەرفەتێکی دیکەیە لە رۆژنامەنووسیی کوردی لە کوردستانی ئێران، ئەو قۆناغە چۆن دەنرخێنی و تەمەنی ئەو رۆژنامە بە چەند قۆناغدا تێپەڕیوە؟
سه‌دیق ساڵح: رۆژنامەوانی وەک داهێنراوێکی رۆژئاوا کە مەرامی پێ بڵاوکردنەوەی هەواڵ بووە، لەلای کورد کە سەری هەڵداوە، لەپاڵ ئەوەدا، داوا و مافی رەوا و زۆر لێکراویی کوردی پێ جەخت کراوەتەوە و رووی راستیی مەسەلەکەی پێ خراوەتە بەرچاو. بەوپێیە، ئامرازێکی کاریگەری جووڵانەوەی کورد لەو دەرفەتە مێژووییەی دامەزراندنی (حکوومەتی میللیی کوردستان)دا لە مەهاباد، رۆژنامەوانی بووە، کە روویەکی ژیاری و گەشی ــ بەگشتی ــ ئەو قۆناغەیە و نیشاندەری ئەو راستییەیە کە کورد هەر زمانی چەک و شەڕ نازانێ و ئەگەر هەلی بۆ هەڵ بکەوێ دەتوانێ بە شێوەیەکی شارستانیانە بجووڵێتەوە و چالاکی بنوێنێ.
نابێ ئەومان لەبیر بچێ کە رۆژنامەی کوردستان درێژەپێدەری ــ کەم‌وزۆر ــ هەمان رەوتی رۆژنامەوانیی سەردەمەکەیە کە سەرەتا بە گۆڤاری نیشتمان دەستی پێ کردووە و پاشتر بە گۆڤاری کوردستان لە 6/12/1945دا و دوابەدوای ئەوە بە کوردستان وەک رۆژنامە لە 10/1/1946دا و هاواری نیشتمان و هەڵاڵە و گڕوگاڵی منداڵانی کورد درێژەی پێ دراوە. هەر بڵاوکردنەوەی رۆژنامە بۆ خۆی، پاش ساڵانێکی درێژی ژێردەستەیی و رێگرتن لە سازکردنی پێویستییەکانی ئامادەیی بۆ هەلێکی وەها، سەروەری و کارێکی مەزنە.
رۆژنامەکە، کە ــ بەگشتی ــ حەفتانە دوو ژمارە پتری لێ دەرچووە، دەبێ هەوڵ درابێ بکرێتە رۆژانە، بەڵام دیارە لە هەلومەرجێکی وا نائاساییدا زەحمەت بووە ئەو ئاواتە بهێنرێتە دی. ئەم رۆژنامەیە کە بەرهەمی دەسەڵاتێکی خۆماڵیی کوردییە و توانیویە پەیامی راستەقینەی کورد لە کۆمەڵێک وتاردا بخاتە بەرچاوی حکوومەتی ناوەندی، سەرباری هەواڵ و راپۆرتە هەواڵی تایبەت بە چالاکییەکانی خوێندن و فەرهەنگ و رۆشنبیری و بەرەکانی شەڕ و ژنان و ... ، نوێنەری داوا و مافەکانی ئەو قۆناخەی جووڵانەوەی رزگاریی کورد بووە بۆ جێ کردنەوەی خودموختاری لە چوارچێوەی قانوونی ئەساسیی ئێراندا.
کوردستان میدیا: رۆژنامەی کوردستان وەک بە تەمەنترین و لەمیژینەترین رۆژنامەی کوردی لە کوردستانی ئێران کەلە قۆناغە جیاجیاکاندا بەردەوام بووە، خاوەن چ پێگە و سەنگێکە و بەڕای بەڕێزتان چەندە توانیویە لە بووژانەوەی فەرهەنگ و زمانی کوردیدا دەور بگێڕێت؟
سه‌دیق ساڵح: گرنگترین و یەکەمین کەڵکەڵەی رۆشنبیرانی کورد لەهەر دەرفەتێکدا بۆ کورد ڕەخسابێ، گەڕانەوە بووە بۆ زمان وەک بنەما و جیاکەرەوەیەکی سەرەکی بۆ چەسپاندنی بوونی نەتەوەیی و بۆ کوردی وەک زمانێکی قەدەغەکراو، کە پێشتر رێی بەکارهێنان و گەشەپێدانی نەدراوە و نەک هەر هیچ دەزگایەکی حکوومەتی بۆ خزمەت کردنی زمان و ئەدەبیاتی کوردی دانەمەزرێنراوە، بەڵکوو رێگریش لە راپەڕاندنی پرۆژەیەکی لەو چەشنە کراوە لەو رووە کە ــ گوایە ــ کوردی زمانی نووسین و کتێب نییە!
ئەو رۆژگارە و لە سایەی ئەو حوکمە کوردییەدا بایەخێکی زۆر بەم لایەنە دراوە و نووسەران و دانەران دەرەتانی بڵاوکردنەوەی بەرهەمەکانی خۆیان بۆ فەراهەم بووە. شیعر بە پلەی یەکەم ــ وەک پێویستییەکی حەماسە خوڵقێن ــ پانتایی‌یەکی گەورەی لە رۆژنامەکەدا داگیر کردووە، پاشتر پەخشانی ئەدەبی و کۆمەڵایەتی و سیاسی. هەوڵ دراوە زاراوەسازی بکرێ و وشە و زاراوەی پەتی و دروستکراو بهێنرێتە گۆڕێ و لە رۆژنامەکەدا جێ بکرێتەوە. تەنانەت بە فەرمان و بڕیاری پێشەوا قازی محەممەد دەست کراوە بە کردنە کوردیی ناو و زاراوەکانی سەربازی و پێشەوا خۆی ــ وەک نەریتی سەرۆکی دەوڵەتانی جیهانیشە ــ لەنزیکەوە چاودێری و سەرپەرستیی ئەم لایەنەی کردووە، بۆیە کۆمەڵێک زاراوە بە زنجیرە لە رۆژنامەکەدا بڵاو کراوەتەوە.
کوردستان میدیا: پاش ئەو هەموو گۆڕانکاری و پێشڤەچوونانەی کەلە بواری رۆژنامەنووسیدا هاتۆتە ئاراوە، ئاخۆ کوردستان توانیویە لە گەڵ ئەو گۆڕانکارییانەی سەردەم، خۆی بگونجێنێت؟
سه‌دیق ساڵح: نابێ پێمان وابێ و چاوەڕوان بین رۆژنامەوانییەکی تازە کوورە و ساوای کوردی لەو پارچەیەی وڵاتدا، هەمان ئاستی تەکنیکی و پێشکەوتنی رۆژنامەوانیی ئەو دەمەی ئێرانی هەبوو بێ، کە سامان و کەلەپوورێکی دەوڵەمەندی لەو بارەیەوە هەبووە، چونکە هەم وەکوو پێویست ئەو پاشخانەی شارەزایی و تەکنیک و کادیری پسپۆڕ نەبووە و هەم کوردستانیش هەتا ئەو کاتە چاپخانەی زۆر پێشکەوتوو و بەرزی تێدا دانەمەزراوە. بۆیە ئاستی تەکنیکیی کوردستان، بە رەچاو کردنی ئەم راستییە، بە پەسند و بەرز دادەنرێ و گرنگ ئەوەیە رۆژنامەوانی بەو حاڵ و بارەیەوە پێویستییەکی هەرە گرنگی سەروەختەکەی دابین کردووە. لەگەڵ ئەوەیشدا، بە دوور نازانرێ سوود لە تەکنیک و ئەزموونی رۆژنامەوانیی ئێران وەرگیرابێ. ئەم خاڵە بۆ خۆی پێویستیی بە وردکردنەوە و پێداچوونەوەیەکی فراوانتر و هەڵسەنگاندنی رۆژنامەوانیی ئەو سەردەمەی ئێران هەیە.
کوردستان میدیا: جەنابت وەک کەسێک کەلە بواری ئارشیوی رۆژنامەگەری کوردیدا کارت کردووە و بۆ ساغ کردنەوەی رۆژنامەی کوردستان هەوڵی زۆرت داوە، رۆژنامەیەک لە ٦٥ساڵ لەمەو پێش لە وەها بارودۆخێکی مێژوویی و سیاسیی کوردستان لەدایک بووە، خاوەن چ پێناسە و تایبەتمەندییەکە؟
سه‌دیق ساڵح: هەموو بەرهەمەکانی رۆژنامەوانیی کوردی، بەتایبەت بۆ کورد کە ئەرشیڤ و ناوەندی دیکەی نەبووە بۆ هەڵگرتن و پاراستن و کۆکردنەوەی شێوەکانی سامانی مێژوویی خۆی، دیارترین و باشترین پانتایی تێدا کۆکردنەوەی زانیاریی هەمەلایەنە و گرنگی مێژووییه سەبارەت بە بوارەکانی سیاسی و کۆمەڵایەتی و رۆشنبیری ... هتد کوردەواری. بۆیە کوردستانیش ــ بەش بە خۆی ــ ئاوێنەیەکی باڵانوێنی سەردەمەکەی خۆیەتی و سەرچاوەیەکی دەستی یەکەمە بۆ لێکۆڵینەوە و راست کردنەوە و جەخت کردنەوەی بەشێکی زانیاریی هەتا ئێستا تۆمار نەکراوی ئەو قۆناخە لە مێژوومان.
جگە لەوە، ئەمە یادگاری پیرۆزی دەورانێکە کە هەلێکی ئازادیی تێدا هاتۆتە پێش و کوردیش وەک ڕێیەکی خۆناساندن و سەلماندنی بوونی نەتەوەیی خۆی بەکاری هێناوە. لەبەر ئەوە دەشێ کوردستان بە ناسنامەی تایبەتی ئەو قۆناخەی رۆژهەڵاتی کوردستان لەقەڵەم بدرێ.
کوردستان میدیا: هەرچەند رۆژنامەگەریی کوردی بەفەرمی لەسەر دەستی بنەماڵەی بەدرخانییەکان و بەتایبەت میقداد مێدحەت بەدرخان دەستی پێکردووە، بەڵام لە سەردەمی کۆماری کوردستان و لەدایک بوونی رۆژنامەیکوردستان ئۆرگانی کۆمیتەی ناوەندیی حدک ئێران، دەرفەتێکی دیکەیە لە رۆژنامەنووسیی کوردی لە کوردستانی ئێران، ئەو قۆناغە چۆن دەنرخێنی و تەمەنی ئەو رۆژنامە بە چەند قۆناغدا تێپەڕیوە؟
سه‌دیق ساڵح: رۆژنامەوانی وەک داهێنراوێکی رۆژئاوا کە مەرامی پێ بڵاوکردنەوەی هەواڵ بووە، لەلای کورد کە سەری هەڵداوە، لەپاڵ ئەوەدا، داوا و مافی رەوا و زۆر لێکراویی کوردی پێ جەخت کراوەتەوە و رووی راستیی مەسەلەکەی پێ خراوەتە بەرچاو. بەوپێیە، ئامرازێکی کاریگەری جووڵانەوەی کورد لەو دەرفەتە مێژووییەی دامەزراندنی (حکوومەتی میللیی کوردستان)دا لە مەهاباد، رۆژنامەوانی بووە، کە روویەکی ژیاری و گەشی ــ بەگشتی ــ ئەو قۆناغەیە و نیشاندەری ئەو راستییەیە کە کورد هەر زمانی چەک و شەڕ نازانێ و ئەگەر هەلی بۆ هەڵ بکەوێ دەتوانێ بە شێوەیەکی شارستانیانە بجووڵێتەوە و چالاکی بنوێنێ.
نابێ ئەومان لەبیر بچێ کە رۆژنامەی کوردستان درێژەپێدەری ــ کەم‌وزۆر ــ هەمان رەوتی رۆژنامەوانیی سەردەمەکەیە کە سەرەتا بە گۆڤاری نیشتمان دەستی پێ کردووە و پاشتر بە گۆڤاری کوردستان لە 6/12/1945دا و دوابەدوای ئەوە بە کوردستان وەک رۆژنامە لە 10/1/1946دا و هاواری نیشتمان و هەڵاڵە و گڕوگاڵی منداڵانی کورد درێژەی پێ دراوە. هەر بڵاوکردنەوەی رۆژنامە بۆ خۆی، پاش ساڵانێکی درێژی ژێردەستەیی و رێگرتن لە سازکردنی پێویستییەکانی ئامادەیی بۆ هەلێکی وەها، سەروەری و کارێکی مەزنە.
رۆژنامەکە، کە ــ بەگشتی ــ حەفتانە دوو ژمارە پتری لێ دەرچووە، دەبێ هەوڵ درابێ بکرێتە رۆژانە، بەڵام دیارە لە هەلومەرجێکی وا نائاساییدا زەحمەت بووە ئەو ئاواتە بهێنرێتە دی. ئەم رۆژنامەیە کە بەرهەمی دەسەڵاتێکی خۆماڵیی کوردییە و توانیویە پەیامی راستەقینەی کورد لە کۆمەڵێک وتاردا بخاتە بەرچاوی حکوومەتی ناوەندی، سەرباری هەواڵ و راپۆرتە هەواڵی تایبەت بە چالاکییەکانی خوێندن و فەرهەنگ و رۆشنبیری و بەرەکانی شەڕ و ژنان و ... ، نوێنەری داوا و مافەکانی ئەو قۆناخەی جووڵانەوەی رزگاریی کورد بووە بۆ جێ کردنەوەی خودموختاری لە چوارچێوەی قانوونی ئەساسیی ئێراندا.
کوردستان میدیا: رۆژنامەی کوردستان وەک بە تەمەنترین و لەمیژینەترین رۆژنامەی کوردی لە کوردستانی ئێران کەلە قۆناغە جیاجیاکاندا بەردەوام بووە، خاوەن چ پێگە و سەنگێکە و بەڕای بەڕێزتان چەندە توانیویە لە بووژانەوەی فەرهەنگ و زمانی کوردیدا دەور بگێڕێت؟
سه‌دیق ساڵح: گرنگترین و یەکەمین کەڵکەڵەی رۆشنبیرانی کورد لەهەر دەرفەتێکدا بۆ کورد ڕەخسابێ، گەڕانەوە بووە بۆ زمان وەک بنەما و جیاکەرەوەیەکی سەرەکی بۆ چەسپاندنی بوونی نەتەوەیی و بۆ کوردی وەک زمانێکی قەدەغەکراو، کە پێشتر رێی بەکارهێنان و گەشەپێدانی نەدراوە و نەک هەر هیچ دەزگایەکی حکوومەتی بۆ خزمەت کردنی زمان و ئەدەبیاتی کوردی دانەمەزرێنراوە، بەڵکوو رێگریش لە راپەڕاندنی پرۆژەیەکی لەو چەشنە کراوە لەو رووە کە ــ گوایە ــ کوردی زمانی نووسین و کتێب نییە!
ئەو رۆژگارە و لە سایەی ئەو حوکمە کوردییەدا بایەخێکی زۆر بەم لایەنە دراوە و نووسەران و دانەران دەرەتانی بڵاوکردنەوەی بەرهەمەکانی خۆیان بۆ فەراهەم بووە. شیعر بە پلەی یەکەم ــ وەک پێویستییەکی حەماسە خوڵقێن ــ پانتایی‌یەکی گەورەی لە رۆژنامەکەدا داگیر کردووە، پاشتر پەخشانی ئەدەبی و کۆمەڵایەتی و سیاسی. هەوڵ دراوە زاراوەسازی بکرێ و وشە و زاراوەی پەتی و دروستکراو بهێنرێتە گۆڕێ و لە رۆژنامەکەدا جێ بکرێتەوە. تەنانەت بە فەرمان و بڕیاری پێشەوا قازی محەممەد دەست کراوە بە کردنە کوردیی ناو و زاراوەکانی سەربازی و پێشەوا خۆی ــ وەک نەریتی سەرۆکی دەوڵەتانی جیهانیشە ــ لەنزیکەوە چاودێری و سەرپەرستیی ئەم لایەنەی کردووە، بۆیە کۆمەڵێک زاراوە بە زنجیرە لە رۆژنامەکەدا بڵاو کراوەتەوە.
کوردستان میدیا: پاش ئەو هەموو گۆڕانکاری و پێشڤەچوونانەی کەلە بواری رۆژنامەنووسیدا هاتۆتە ئاراوە، ئاخۆ کوردستان توانیویە لە گەڵ ئەو گۆڕانکارییانەی سەردەم، خۆی بگونجێنێت؟
سه‌دیق ساڵح: نابێ پێمان وابێ و چاوەڕوان بین رۆژنامەوانییەکی تازە کوورە و ساوای کوردی لەو پارچەیەی وڵاتدا، هەمان ئاستی تەکنیکی و پێشکەوتنی رۆژنامەوانیی ئەو دەمەی ئێرانی هەبوو بێ، کە سامان و کەلەپوورێکی دەوڵەمەندی لەو بارەیەوە هەبووە، چونکە هەم وەکوو پێویست ئەو پاشخانەی شارەزایی و تەکنیک و کادیری پسپۆڕ نەبووە و هەم کوردستانیش هەتا ئەو کاتە چاپخانەی زۆر پێشکەوتوو و بەرزی تێدا دانەمەزراوە. بۆیە ئاستی تەکنیکیی کوردستان، بە رەچاو کردنی ئەم راستییە، بە پەسند و بەرز دادەنرێ و گرنگ ئەوەیە رۆژنامەوانی بەو حاڵ و بارەیەوە پێویستییەکی هەرە گرنگی سەروەختەکەی دابین کردووە. لەگەڵ ئەوەیشدا، بە دوور نازانرێ سوود لە تەکنیک و ئەزموونی رۆژنامەوانیی ئێران وەرگیرابێ. ئەم خاڵە بۆ خۆی پێویستیی بە وردکردنەوە و پێداچوونەوەیەکی فراوانتر و هەڵسەنگاندنی رۆژنامەوانیی ئەو سەردەمەی ئێران هەیە.
کوردستان میدیا: جەنابت وەک کەسێک کەلە بواری ئارشیوی رۆژنامەگەری کوردیدا کارت کردووە و بۆ ساغ کردنەوەی رۆژنامەی کوردستان هەوڵی زۆرت داوە، رۆژنامەیەک لە ٦٥ساڵ لەمەو پێش لە وەها بارودۆخێکی مێژوویی و سیاسیی کوردستان لەدایک بووە، خاوەن چ پێناسە و تایبەتمەندییەکە؟
سه‌دیق ساڵح: هەموو بەرهەمەکانی رۆژنامەوانیی کوردی، بەتایبەت بۆ کورد کە ئەرشیڤ و ناوەندی دیکەی نەبووە بۆ هەڵگرتن و پاراستن و کۆکردنەوەی شێوەکانی سامانی مێژوویی خۆی، دیارترین و باشترین پانتایی تێدا کۆکردنەوەی زانیاریی هەمەلایەنە و گرنگی مێژووییه سەبارەت بە بوارەکانی سیاسی و کۆمەڵایەتی و رۆشنبیری ... هتد کوردەواری. بۆیە کوردستانیش ــ بەش بە خۆی ــ ئاوێنەیەکی باڵانوێنی سەردەمەکەی خۆیەتی و سەرچاوەیەکی دەستی یەکەمە بۆ لێکۆڵینەوە و راست کردنەوە و جەخت کردنەوەی بەشێکی زانیاریی هەتا ئێستا تۆمار نەکراوی ئەو قۆناخە لە مێژوومان.
جگە لەوە، ئەمە یادگاری پیرۆزی دەورانێکە کە هەلێکی ئازادیی تێدا هاتۆتە پێش و کوردیش وەک ڕێیەکی خۆناساندن و سەلماندنی بوونی نەتەوەیی خۆی بەکاری هێناوە. لەبەر ئەوە دەشێ کوردستان بە ناسنامەی تایبەتی ئەو قۆناخەی رۆژهەڵاتی کوردستان لەقەڵەم بدرێ.
