نەوید کەرەمی
وڵاتانی ناوچەی رۆژهەڵاتی نێوەراست بەهۆی هەبوونی کانزا ژێرزەوییەکان و لە سەرووی هەموویان نەوت، هەردەم جیگای کێشمەکێش و ململانێی ناوچەیی و جیهانییەکان بوون و لە هەر سەردەمێکدا فراوانخوازی و خۆسەپاندنی وڵاتێک بووەتە هۆی هاتنە ژوورەوەی وڵاتانی دیکە و لە ئاکامدا شەڕ و وێرانی بۆ خەڵکی ئەو ناوچەیە.
لەم سەرووبەندەدا و بەتایبەت پاش سەرهەڵدانی بەهاری عەرەبی ململانێکان جارێکی دیکە ناوچەی رۆژهەڵاتی نێوەڕاستیان کردووەتە گۆڕەپانی ململانێی سیاسەت و بەرژەوەندی وڵاتانی ناوچەیی و زلهێزانی جیهانی، لە ئاکامی ئەو زۆرانبازیانەدا بە هەزاران کەس لەو وڵاتانە کوژراون و بە میلیۆنانیش بێحاڵ و ماڵ کەوتوون.
لە ئاست ناوچەیی، وەبەریەک کەوتنی بەرژەوەندی و ململانێکانی دوو وڵاتی عەرەبستان وەک رێبەری وڵاتانی عەرەبی سوننە مەزهەب و حکومەتی ویلایەتی فەقیهی لە تاران وەک دەسەڵاتێکی شیعە کە خۆی بە رێبەری هەموو شیعەکانی جیهان دەزانێت، بڵێسەی ئاگری شەڕی لە ناوچەی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست بەتینتر کردووە و خەڵکانێکی زۆر بوونەتە قوربانی ئەو ململانێیانە.
سەرهەڵدانەکانی بەهاری عەرەبی و داخوازییەکانی خەڵکی وڵاتانی تونیس، میسر، یەمەن، لیبی، سووریا و ... هتد، بۆ ئاڵوگۆڕ لە سیستمی سیاسی وڵاتەکەیان، بووەتە سەرەتایەک لەمەڕ دەستپێکی قۆناغێکی نوێ لە رۆڵگێڕان و ململانێی وڵاتانی ئیقلیمی و جیهانی بۆ بەهێزکردن یان پاراستنی بەرژەوەندییەکانیان لەو وڵاتانەدا.
ئێران و عەرەبستان وەک دوو ئەکتەری ناوچەیی و ئامریکا و رووسیە وەک زلهێزە جیهانییەکان، هەر یەک بە پاڵپشتی کردنەکانیان لە لایەنێک، شەڕێکی نیابەتییان لەو وڵاتانە دەست پێکرد و بۆ سەرکەوتن بە سەر لایەنی دیکە و پاراستنی بەرژەوەندییەکانیان بوونە هۆکاری خەسارێکی لە رادەبەدەر و تراژێدیایەکی خەمناکی مرۆیی لەو وڵاتانەدا.
رێپێوان و داخوازییە مەدەنییەکانی خەڵکی راپەڕیوی وڵاتانی عەرەبی، بۆ ئاڵوگۆڕی سیاسی و هاتنە ئارای دەسەڵاتێکی دیمۆکراتیک لە وڵاتەکەیان، پاش ماوەیەکی کورت بە هاندان و پاڵپشتی کردنی رێکخراوگەلی وەک حیزبوڵا، حوسیەکانی یەمەن، داعش و ... هتد، جێگای خۆی دا بە کوشتارێکی خوێناوی لەو وڵاتانە کە هەموو جیهانی تووشی سەرسوڕمان کرد.
درووست بوون و زاڵ بوونی رێکخراوی تۆندئاژۆی داعش بەسەر بەشێک لە خاکی سووریە و عێراق و راگەیاندنی حکوومەتی ئیسلامی عێراق و شام لە لایەن ئەو رێکخراوەوە، کوشتاری خەڵکی ڕاپەڕیوی سووریەی بە دەستی بەشار ئەسەد لە بیری جیهان بردەوە و هەموو سەرنجەکان و هەوڵە جیهانییەکان بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەو رێکخراوە سەدەنێوەڕاستییە چڕ کرانەوە، کە بە کردارە نامرۆڤانەکانی وەک سەربڕین و سووتاندن و ... هتد، هەموو جیهانی تووشی شۆک کرد.
دروست بوونی بەرەی دژ بە تیرۆر لەلایەن ئامریکا و بانگهێشتی ئێران بۆ بەشداربوونی لە شەڕی دژ بە داعش، بووە بیانوویەکی باش بۆ ئێران تا هەرچی زیاتر و بە تواناتر دەست بخاتە نێو وڵاتان و سیاسەتەکانی خۆی بباتە پێشەوە. لە وڵاتێک وەک یەمەن بە یارمەتیدانی حوسییەکان بۆ روخاندنی دەسەڵاتی عەلی عەبدۆڵا ساڵح و لە سووریە بە سەرکوتکردنی خەڵکی راپەڕیوی سووریە بۆ بەرگری لە بەشار ئەسەد کە هاوپەیمان و دۆستی دێرینی ئێران بە حیساب دێت و لە عێراق بە هاندان و فشارهێنان بۆ حکوومەتی بەغدا بەمەبەستی کۆتاییهێنان یان سزادانی هەرێمی کوردستانی عێراق.
دەستێوەڕدانەکانی ئێران لە وڵاتانی ئیقلیمی، پڕچەککردنی رێکخراوگەلێکی توندئاژۆی وەک حیزبوڵا، حەماس، حوسیەکان و حەشدی شەعبی لەلایەن ئێرانەوە، تا دێت ناکۆکی و ئاڵۆزییەکان زیاتر دەکات و ململانێ سیاسییەکان بەرەو بەریەککەوتن و شەڕی نیابەتی سەوق دەدات.
رێککەوتنی وڵاتانی ٥+١ لە ١٤ی ژوئیەی ٢٠١٥ی زائینی، لەسەر پرۆژەی ناوکی ئێران کە بە بەرجام ناسراوە و ئازادکرانی رێژەیەکی زۆر لە پارە بلۆکەکراوەکانی ئێران لە ئاکامی ئەو رێککەوتنەدا و هەروەها بەشداربوونی ئێران لە شەڕی دژ بە داعش، دەستی ئەو وڵاتەی بۆ یارمەتی گەیاندن بە ملیشیاکانی سەر بە سپای پاسداران و دۆست و هاوپەیمانەکانی خۆی لە وڵاتانی ناوچەکە ئاواڵەتر کردووە و بەردەوام لەو رێگایە سیاسەت و هێژمونی خۆی بەسەر وڵاتانی ناوچەکە دەسەپینێت.
پاش ٧ ساڵ تێپەربوون بەسەر یەکەم چەخماخەکانی بەهاری عەرەبی، داڕمانی وڵاتان و کارەساتی مرۆیی گەیشتوەتە ئاستێک کە هەموو جیهانی بۆ کۆتایی هێنان بەو شەڕ و ناکۆکیانە بە شێوەی بنەڕەتی بەسیج کردووە و لە چەند مانگی رابردوودا زلهێزانی جیهانی وەک ئامریکا، رووسیە و فەرانسە لە راستای کۆتاییهێنان بەو شەڕانە هەوڵەکانیان چڕتر کردوەتەوە و هاتوونەتە سەر خەت.
حکومەتی تاران وەکوو یەکەمین و سەرکیترین هۆکاری پەرەسەندنی شەڕ و ناکۆکییەکان لەلایەن ئامریکا و فەرانسە و هاوپەیمانانی عەرەبیەوە ناسێندراوە و دەستی لە زۆربەی شەڕەکاندا ئاشکرا بووە، بۆ خۆشی بە ئاشکرا پشتگیرییەکانی بۆ حوسیەکانی یەمەن و حەماس و حیزبوڵای لوبنان دەربڕیوە و هەروەها هێزێکی لەژێرناوی حەشدی شەعبی لە عێراق لە جەرەیانی شەڕی دژی داعش دروست کردووە، کە بە زۆرینە لە ملیشیاکانی سەر بە سپای پاسدارانی ئێرانن و راستەوخۆ لەژێرفەرمانی قاسم سولەیمانی فەرماندەی سپاسی قودس و رێبەری ئێراندان و بە تەمایە تا هێزێکی هاوشێوەش لە سووریە لەو هێزانەی سپای پاسداران کە بە بیانووی پاراستنی حەرەمەین رەوانەی ئەو وڵاتەی کردوون، دابمەزرێنێ و بۆ هەمیشە لە سووریەدا بمێنێتەوە.
داعش لە سوریە و عێراق لە کۆتایی خۆی نیزیک بووەتەوە وهاوپەیمانی دژ بە داعش بە سەرکردایەتی ئامریکا رایگەیاندووە کە هێزە دەرەکییەکان دەبێ خاکی عێراق و سووریە چۆڵ بکەن؛ لەو رۆژانەشدا ئامریکا و رووسیە رایانگەیاندووە کە هێزەکانیان لە سووریە بۆ وڵاتەکەی خۆیان دەگەڕێننەوە و هەروەها هەر یەک لە سەرکۆمارەکانی ئامریکا و فەرانسە داوای هەڵوەشاندنەوەی حەشدی شەعبی عێراقیان کردووە و رایانگەیاندوە کە هەموو هێزە ملیشیاکانی سەر بە ئێران دەبێ خاکی عێراق و سووریە چۆڵ بکەن، بەڵام ئێران بەو ئاسانیە نایەوێ خاکی ئەو وڵاتانە چۆڵ بکات و بەردەوام بە دوای رێگاچارەیەک دەگەڕێت تا بۆ هەمیشە هێزی خۆی لەو وڵاتانەدا جێگیر بکات، تا لەو رێگایەوە بتوانێ گوشار بخاتە سەر حکومەتی ئەو وڵاتانە بۆ سەپاندنی سیاسەتەکانی خۆی و دەستێوەردان لە کاروباری حکومەتی لە راستای بەرەوپێش بردنی بەرژەوەندییەکانی تاران.
ئەوەیکە جیگای دڵخۆشیە بۆ دژبەرانی ئێران و بووەتە هۆی ترس بۆ ئێران و لایەنگرانی ئەو وڵاتە، ئەوەیە کە ئاشکرابوونی دەستی ئێران لە شەڕ و ناکۆکییەکانی زۆربەی وڵاتانی ناوچە و تەنانەت ئاشکرابوونی بەڵگەی یارمەتیدانەکانی ئێران بە رێکخڕاوگەلی وەک ئەلقاعیدە و تالیبان و داعش، هەوڵێکی جیهانی دژ بە دەستێوەردانەکانی ئێران بەمەبەستی کورت کردنەوەی دەستەکانی لە هەموو وڵاتانی ناوچە، دروست کردووە و تەنانەت ئاژاوەگێڕییەکانی ئێران گەیشتوونەتە ئاستێک کە پاڵپشت و دۆستی وەک رووسیەش چیدیکە ناتوانێ لەوە زیاتر خۆی بکاتە قوربانی بۆ ئێران، رۆژی سێشەممە ٧ی سەرماوەز سرگنی لاورۆف وەزیری کاروباری دەرەوەی روسیە وتی کە ئێران بە دەستێوەردانەکانی لە ناوچەکە بووەتە هۆی زێدەبوونی شەڕ و ناکۆکی و رێککەوتنی بەرجامی خستووەتە مەترسییەوە و ئەگەری هەڵوەشاندنەوەی لە ئارادایە.
لە فلستین، یەمەن، سووریە و عێراق ئاماژەکان بۆ کۆتایی هێنان بە دەستێوەردانەکانی ئێران لەو وڵاتانە دەرکەوتوون و بەپێچەوانەی سیاسەتە شەڕخوازانەکانی ئێران هەوڵە جیهانییەکان بۆ ئاشتی و سەقامگیربوونی حکومەتی نیشتمانی لەو وڵاتانە لە ئارادایە و بە جیددی کاری بۆ دەکریت، لە ئاکامدا ئەوەیکە دۆڕاوی ئەو ململانێیانە دەبێت، حکومەتی ویلایەتی فەقیهی ئێرانە، کە نە لە ئاست جیهانیدا پێگەی ماوە و نە لە نێو خەڵکەکەی خۆیدا رەوایی.
ناوەڕۆکی ئەم بابەتە را و تێبینیی نووسەرە و ماڵپەڕی کوردستان میدیا لێی بەرپرسیار نییە.
وڵاتانی ناوچەی رۆژهەڵاتی نێوەراست بەهۆی هەبوونی کانزا ژێرزەوییەکان و لە سەرووی هەموویان نەوت، هەردەم جیگای کێشمەکێش و ململانێی ناوچەیی و جیهانییەکان بوون و لە هەر سەردەمێکدا فراوانخوازی و خۆسەپاندنی وڵاتێک بووەتە هۆی هاتنە ژوورەوەی وڵاتانی دیکە و لە ئاکامدا شەڕ و وێرانی بۆ خەڵکی ئەو ناوچەیە.
لەم سەرووبەندەدا و بەتایبەت پاش سەرهەڵدانی بەهاری عەرەبی ململانێکان جارێکی دیکە ناوچەی رۆژهەڵاتی نێوەڕاستیان کردووەتە گۆڕەپانی ململانێی سیاسەت و بەرژەوەندی وڵاتانی ناوچەیی و زلهێزانی جیهانی، لە ئاکامی ئەو زۆرانبازیانەدا بە هەزاران کەس لەو وڵاتانە کوژراون و بە میلیۆنانیش بێحاڵ و ماڵ کەوتوون.
لە ئاست ناوچەیی، وەبەریەک کەوتنی بەرژەوەندی و ململانێکانی دوو وڵاتی عەرەبستان وەک رێبەری وڵاتانی عەرەبی سوننە مەزهەب و حکومەتی ویلایەتی فەقیهی لە تاران وەک دەسەڵاتێکی شیعە کە خۆی بە رێبەری هەموو شیعەکانی جیهان دەزانێت، بڵێسەی ئاگری شەڕی لە ناوچەی رۆژهەڵاتی نێوەڕاست بەتینتر کردووە و خەڵکانێکی زۆر بوونەتە قوربانی ئەو ململانێیانە.
سەرهەڵدانەکانی بەهاری عەرەبی و داخوازییەکانی خەڵکی وڵاتانی تونیس، میسر، یەمەن، لیبی، سووریا و ... هتد، بۆ ئاڵوگۆڕ لە سیستمی سیاسی وڵاتەکەیان، بووەتە سەرەتایەک لەمەڕ دەستپێکی قۆناغێکی نوێ لە رۆڵگێڕان و ململانێی وڵاتانی ئیقلیمی و جیهانی بۆ بەهێزکردن یان پاراستنی بەرژەوەندییەکانیان لەو وڵاتانەدا.
ئێران و عەرەبستان وەک دوو ئەکتەری ناوچەیی و ئامریکا و رووسیە وەک زلهێزە جیهانییەکان، هەر یەک بە پاڵپشتی کردنەکانیان لە لایەنێک، شەڕێکی نیابەتییان لەو وڵاتانە دەست پێکرد و بۆ سەرکەوتن بە سەر لایەنی دیکە و پاراستنی بەرژەوەندییەکانیان بوونە هۆکاری خەسارێکی لە رادەبەدەر و تراژێدیایەکی خەمناکی مرۆیی لەو وڵاتانەدا.
رێپێوان و داخوازییە مەدەنییەکانی خەڵکی راپەڕیوی وڵاتانی عەرەبی، بۆ ئاڵوگۆڕی سیاسی و هاتنە ئارای دەسەڵاتێکی دیمۆکراتیک لە وڵاتەکەیان، پاش ماوەیەکی کورت بە هاندان و پاڵپشتی کردنی رێکخراوگەلی وەک حیزبوڵا، حوسیەکانی یەمەن، داعش و ... هتد، جێگای خۆی دا بە کوشتارێکی خوێناوی لەو وڵاتانە کە هەموو جیهانی تووشی سەرسوڕمان کرد.
درووست بوون و زاڵ بوونی رێکخراوی تۆندئاژۆی داعش بەسەر بەشێک لە خاکی سووریە و عێراق و راگەیاندنی حکوومەتی ئیسلامی عێراق و شام لە لایەن ئەو رێکخراوەوە، کوشتاری خەڵکی ڕاپەڕیوی سووریەی بە دەستی بەشار ئەسەد لە بیری جیهان بردەوە و هەموو سەرنجەکان و هەوڵە جیهانییەکان بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەو رێکخراوە سەدەنێوەڕاستییە چڕ کرانەوە، کە بە کردارە نامرۆڤانەکانی وەک سەربڕین و سووتاندن و ... هتد، هەموو جیهانی تووشی شۆک کرد.
دروست بوونی بەرەی دژ بە تیرۆر لەلایەن ئامریکا و بانگهێشتی ئێران بۆ بەشداربوونی لە شەڕی دژ بە داعش، بووە بیانوویەکی باش بۆ ئێران تا هەرچی زیاتر و بە تواناتر دەست بخاتە نێو وڵاتان و سیاسەتەکانی خۆی بباتە پێشەوە. لە وڵاتێک وەک یەمەن بە یارمەتیدانی حوسییەکان بۆ روخاندنی دەسەڵاتی عەلی عەبدۆڵا ساڵح و لە سووریە بە سەرکوتکردنی خەڵکی راپەڕیوی سووریە بۆ بەرگری لە بەشار ئەسەد کە هاوپەیمان و دۆستی دێرینی ئێران بە حیساب دێت و لە عێراق بە هاندان و فشارهێنان بۆ حکوومەتی بەغدا بەمەبەستی کۆتاییهێنان یان سزادانی هەرێمی کوردستانی عێراق.
دەستێوەڕدانەکانی ئێران لە وڵاتانی ئیقلیمی، پڕچەککردنی رێکخراوگەلێکی توندئاژۆی وەک حیزبوڵا، حەماس، حوسیەکان و حەشدی شەعبی لەلایەن ئێرانەوە، تا دێت ناکۆکی و ئاڵۆزییەکان زیاتر دەکات و ململانێ سیاسییەکان بەرەو بەریەککەوتن و شەڕی نیابەتی سەوق دەدات.
رێککەوتنی وڵاتانی ٥+١ لە ١٤ی ژوئیەی ٢٠١٥ی زائینی، لەسەر پرۆژەی ناوکی ئێران کە بە بەرجام ناسراوە و ئازادکرانی رێژەیەکی زۆر لە پارە بلۆکەکراوەکانی ئێران لە ئاکامی ئەو رێککەوتنەدا و هەروەها بەشداربوونی ئێران لە شەڕی دژ بە داعش، دەستی ئەو وڵاتەی بۆ یارمەتی گەیاندن بە ملیشیاکانی سەر بە سپای پاسداران و دۆست و هاوپەیمانەکانی خۆی لە وڵاتانی ناوچەکە ئاواڵەتر کردووە و بەردەوام لەو رێگایە سیاسەت و هێژمونی خۆی بەسەر وڵاتانی ناوچەکە دەسەپینێت.
پاش ٧ ساڵ تێپەربوون بەسەر یەکەم چەخماخەکانی بەهاری عەرەبی، داڕمانی وڵاتان و کارەساتی مرۆیی گەیشتوەتە ئاستێک کە هەموو جیهانی بۆ کۆتایی هێنان بەو شەڕ و ناکۆکیانە بە شێوەی بنەڕەتی بەسیج کردووە و لە چەند مانگی رابردوودا زلهێزانی جیهانی وەک ئامریکا، رووسیە و فەرانسە لە راستای کۆتاییهێنان بەو شەڕانە هەوڵەکانیان چڕتر کردوەتەوە و هاتوونەتە سەر خەت.
حکومەتی تاران وەکوو یەکەمین و سەرکیترین هۆکاری پەرەسەندنی شەڕ و ناکۆکییەکان لەلایەن ئامریکا و فەرانسە و هاوپەیمانانی عەرەبیەوە ناسێندراوە و دەستی لە زۆربەی شەڕەکاندا ئاشکرا بووە، بۆ خۆشی بە ئاشکرا پشتگیرییەکانی بۆ حوسیەکانی یەمەن و حەماس و حیزبوڵای لوبنان دەربڕیوە و هەروەها هێزێکی لەژێرناوی حەشدی شەعبی لە عێراق لە جەرەیانی شەڕی دژی داعش دروست کردووە، کە بە زۆرینە لە ملیشیاکانی سەر بە سپای پاسدارانی ئێرانن و راستەوخۆ لەژێرفەرمانی قاسم سولەیمانی فەرماندەی سپاسی قودس و رێبەری ئێراندان و بە تەمایە تا هێزێکی هاوشێوەش لە سووریە لەو هێزانەی سپای پاسداران کە بە بیانووی پاراستنی حەرەمەین رەوانەی ئەو وڵاتەی کردوون، دابمەزرێنێ و بۆ هەمیشە لە سووریەدا بمێنێتەوە.
داعش لە سوریە و عێراق لە کۆتایی خۆی نیزیک بووەتەوە وهاوپەیمانی دژ بە داعش بە سەرکردایەتی ئامریکا رایگەیاندووە کە هێزە دەرەکییەکان دەبێ خاکی عێراق و سووریە چۆڵ بکەن؛ لەو رۆژانەشدا ئامریکا و رووسیە رایانگەیاندووە کە هێزەکانیان لە سووریە بۆ وڵاتەکەی خۆیان دەگەڕێننەوە و هەروەها هەر یەک لە سەرکۆمارەکانی ئامریکا و فەرانسە داوای هەڵوەشاندنەوەی حەشدی شەعبی عێراقیان کردووە و رایانگەیاندوە کە هەموو هێزە ملیشیاکانی سەر بە ئێران دەبێ خاکی عێراق و سووریە چۆڵ بکەن، بەڵام ئێران بەو ئاسانیە نایەوێ خاکی ئەو وڵاتانە چۆڵ بکات و بەردەوام بە دوای رێگاچارەیەک دەگەڕێت تا بۆ هەمیشە هێزی خۆی لەو وڵاتانەدا جێگیر بکات، تا لەو رێگایەوە بتوانێ گوشار بخاتە سەر حکومەتی ئەو وڵاتانە بۆ سەپاندنی سیاسەتەکانی خۆی و دەستێوەردان لە کاروباری حکومەتی لە راستای بەرەوپێش بردنی بەرژەوەندییەکانی تاران.
ئەوەیکە جیگای دڵخۆشیە بۆ دژبەرانی ئێران و بووەتە هۆی ترس بۆ ئێران و لایەنگرانی ئەو وڵاتە، ئەوەیە کە ئاشکرابوونی دەستی ئێران لە شەڕ و ناکۆکییەکانی زۆربەی وڵاتانی ناوچە و تەنانەت ئاشکرابوونی بەڵگەی یارمەتیدانەکانی ئێران بە رێکخڕاوگەلی وەک ئەلقاعیدە و تالیبان و داعش، هەوڵێکی جیهانی دژ بە دەستێوەردانەکانی ئێران بەمەبەستی کورت کردنەوەی دەستەکانی لە هەموو وڵاتانی ناوچە، دروست کردووە و تەنانەت ئاژاوەگێڕییەکانی ئێران گەیشتوونەتە ئاستێک کە پاڵپشت و دۆستی وەک رووسیەش چیدیکە ناتوانێ لەوە زیاتر خۆی بکاتە قوربانی بۆ ئێران، رۆژی سێشەممە ٧ی سەرماوەز سرگنی لاورۆف وەزیری کاروباری دەرەوەی روسیە وتی کە ئێران بە دەستێوەردانەکانی لە ناوچەکە بووەتە هۆی زێدەبوونی شەڕ و ناکۆکی و رێککەوتنی بەرجامی خستووەتە مەترسییەوە و ئەگەری هەڵوەشاندنەوەی لە ئارادایە.
لە فلستین، یەمەن، سووریە و عێراق ئاماژەکان بۆ کۆتایی هێنان بە دەستێوەردانەکانی ئێران لەو وڵاتانە دەرکەوتوون و بەپێچەوانەی سیاسەتە شەڕخوازانەکانی ئێران هەوڵە جیهانییەکان بۆ ئاشتی و سەقامگیربوونی حکومەتی نیشتمانی لەو وڵاتانە لە ئارادایە و بە جیددی کاری بۆ دەکریت، لە ئاکامدا ئەوەیکە دۆڕاوی ئەو ململانێیانە دەبێت، حکومەتی ویلایەتی فەقیهی ئێرانە، کە نە لە ئاست جیهانیدا پێگەی ماوە و نە لە نێو خەڵکەکەی خۆیدا رەوایی.
ناوەڕۆکی ئەم بابەتە را و تێبینیی نووسەرە و ماڵپەڕی کوردستان میدیا لێی بەرپرسیار نییە.
