ئارش ساڵح
سەرەتا پێویستە بگوترێت كە هیچ ئاراستەیەكی عەقڵانی ناتوانێت هیچ ئێستراتیژییەك بۆ گەیشتن بە دێموكراسی بە تەواوی ڕەت بكاتەوە، لە بەشداری لە هەڵبژاردنەوە بگرە تا شەڕی چەكداری. هەركام لەم ئێستراتیژییانە لە كات و شوێنی خۆیاندا كارامەیی خۆیان پیشان داوە.
تەنیا زێهنێك دەتوانێت بە تووندی پێداگریی لەسەر ڕەت كردنەوەی ئێستراتیژییەك بكات كە توانای وەرگرتنی پلۆرالیسمی نیە، زەینێك كە تەنانەت دێموكراسیش دەكاتە مەزهەب. بۆیە ئەوەی لەسەر ڕەت كردنەوەی هەڵبژاردن لێرە مەترەح دەكرێت پێوەندی بە ئەمڕۆوە هەیە و لەگەڵ گۆڕینی فاكتەرێك لەوانەیە گۆڕانی بەسەردا بێت.
لەماوەی دوو دەیەی ڕابردوودا لە ئێران، چەمكی سیاسەت و دێموكراسی قەتیس كراوەتەوە بۆ بەشداری لە هەڵبژاردن. دیارە دوو باسی سەرەكی بوونەتە هۆی ئەوە كە بەشداری لە هەڵبژاردن وەكوو ئێستراتیژێیەكی كارامە لە لایەن هەندێك كەسەوە پێشنیار بكرێت. یەكەم ئەوەی كە بە هاتنە ئارای باسی چاكسازی لە لایەن باڵی چەپی حكوومەتی ئێرانەوە كە تا ئەو كاتە لە چەند دەورەی مەجلیسدا زۆرینە بوون و لە زۆربەی دەوڵەتەكانا بوونیان هەبوو، خەڵك بە بەشداری لە هەڵبژاردن بە دەنگ دان بە خاتەمی، دەنگێكی نەی گەورەیان بە سیاسەتە زاڵەكان دا. ئەمە بووە هۆی ئەوە كە هەڵبژاردن وەكوو ئامرازێك بۆ هێشتنەوەی ئەو قڵشە لە نێو حاكمییەتدا چاو لێ بكرێت و بە گۆشەنیگایەك بە مەوجی سێهەمی دێموكراتیزاسیون لە ڕۆژهەڵاتی ئورووپا هەوڵ بدرێت تاقە ڕێگا بە گەیشتن بە دێموكراتیزاسیون لە ڕێگەی ئەكتیڤ هێشتنەوەی ئەو كەلێنە پیشان بدرێت.
دووهەم دوای هەڵبژاردنەكانی ساڵی هەشتاوهەشت، ناڕەزایەتییە گشتییەكان لە شارە گرینگەكانی ئێران لەسەر بنەمای پاشماوەی تەشكیلاتی سێتادە ئینتیخاباتییەكان، واتە كەمپەینەكانی كاندیدەكان ڕێكخران و ئەو شەبەكەیە كە كەمپەینەكان لەو سەردەمەدا دایانمەرزاندبوو، ڕۆڵێكی جیدیان هەبوو لە ڕێكخستنی ناڕەزایەتییەكان. دیارە پێویست بەوە ناكات كە بوترێت هیچكام لەو دیاردانە نەیانتوانی ئامانجێكی ئەوتۆیان بەدواوە بێت و شكستیان هێنا. ئەم شكستانە بەداخەوە بەشداری لە هەڵبژاردنیان لە ئامانجە سەرەكییەكەی جیا كردەوە و لە تاكتیكێكی سیاسیەوە بوو بە ئامرازێك بۆ سڕینەوەی خواستی ڕاستەقێنەی سیاسی لە پانتایی گشتی و لە ڕووی كۆمەڵگادا.
یوسێفی ئەبازەری مامۆستای كۆمەڵناسی لە تاران، لە یەكێك لە باسەكانیدا كە بە دەنگی خۆی لەسەر تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان هەیە دەڵێت، جاری وا هەیە كە حاكمییەت و كۆمەڵگا لەیەك دەترسن، بۆیە مێكانیزمێك دەدۆزنەوە كە باوەش بەیەكدیدا بكەن. بە باوەڕی من هەڵبژاردن ئەو ئێمكانە بە حاكمییەت و كۆمەڵگا دەدات كە باوەش بەیەكدیدا بكەن. دیارە ئەمە ئاراستەیەكی باش نیە لەبەر ئەوەی ئاكامە هەرە سەرەكییەكەی، مردنی خواستە سیاسییەكانە. واتە لە ئاوا هەلومەرجێكدا، جەماوەر هەوڵ دەدات خۆی لە بەپێكۆڵ كێشانی پێكهاتەی دەسەڵات بپارێزێت و بەم شێوە، دیكتاتۆرییەت بە بێ هەست بە مەترسی كردن لە شوێنی خۆی خەریكی ئەندازیاریی كردنی كۆمەڵگا دەبێت. بۆیە لەم ماوەیە لە ئێراندا، بەجێی ئەوەی كە پێكهاتەی حیزبی وەكوو فاكتەرێكی گەشەی سیاسیی گشتگیر بێتە ئاراوە، دیاردەیەك دەبینین بەناوی سێتادەكانی هەڵبژاردن.
جیا لەوە كە ئەم سێتادانە خاوەنی خەساری خۆیانن، هیچكات ناتوانن جێگای حیزب پڕ بكەنەوە، بەڵكوو ڕەهەند و لایەنی بازاڕییان بە هەڵبژاردن داوە.
ئەمە بۆتە هۆی ئەوە كە هەڵبژاردن لە ئێراندا، جێگەی سیاسەت بگرێتەوە و هاوكاتیش لە ئەمرێكی سیاسییەوە ببێتە ئەمرێكی بازاڕی.
ئەمری سیاسی پێویستە ڕۆڵی تاكەكان لە ژیانی كۆمەڵایەتیدا پەرە پێبدات و دەستی مرۆڤەكان ئاوەڵاتر بكات بۆ كاریگەریی دانان لەسەر چارەنووسە كۆمەڵایەتییەكەیان. لە ماوەی دوو دەیەی ڕابردوودا لە ئێران، بەهۆی ئەوەی كە هەموو پێوەرەكانی هەڵبژاردنێكی ئازاد لە هەڵبژاردنەكان داماڵڕاوە، تاكوو كۆمەڵگا لە ئەمری سیاسی بەو مانایە كە لە سەرەوە هاتووە، دوور كەوتوونەتەوە و بگرە زیاتر لەبازنەیەكدا بەدوای تراویلكەیەك كەوتوون و هەردەم لەو بازنەیەدا دەخولێنەوە و لەئاكامدا، دوای ئەم ماوەیە كەمترین كاریگەرییان نیە لە سەر چارەنووسی كۆمەڵایەتیی خۆیان. بۆیە عەمەلەن و لە كردەوەدا بەشداریی لە هەڵبژاردن، لە ماوەی دوو دەیەی ڕابردوودا، نەتەنیا نەیتوانیوە ببێت بە ئامرازێك بۆ ئەوەی خەڵك كەمترین كاریگەرییان لە سەر دیاری كردنی چارەنووسی خۆیان هەبێت، بەڵكوو هاوكات بۆتە هۆی ئەوە كە كۆمەڵگا لە سیاسەت بە واتا ڕاستەقینەكەی خۆی دوور كەوێتەوە و تەنیا لە چوارچێوەی بازنەیەكدا كە لە لایەن دەسەڵاتەوە دیاری كراوە، لاسایی سیاسەتكردن بكاتەوە. لەم پێناوەدا چامسكی دەڵێت: باشترین ڕێگە بۆ ئەوەی خەڵك مونفەعێل و گوێڕایەڵ بكەیت ئەوەیە كە چوارچێوەیەكی دیار بۆ بیروڕای قەبوول كراو دابنێیت و پاشان ڕێگە بدەی كە باسی زیندوو لەو چوارچێوەیەدا ئەنجام بدرێت. دیارە دەسەڵات ئەو چوارچێوەیەی لە هەڵبژاردنەكاندا داناوە و هەركات كە كێشەیەكی بۆ بێتە پێشەوە، بە باشترین شێوە مودیرییەتی دەكات. هیچكام لەو هەڵبژاردنانە لەئێران نەیانتوانیوە ببنە هۆی گۆڕانێكی ڕیشەدار و بێگەڕانەوە. هەموو ئەو سەرهەڵدانانە و شلوقیانەی كە دوای هەڵبژاردنەكانی ساڵی ٨٨ هاتنە ئاراوە، ئەگەرچی سێتادەكان و پرۆسەی هەڵبژاردن ڕۆڵی سەرەكییان هەبوو لە پێكهاتنیاندا، بەڵام هاوكات لەبەر ئەوەی سێتاد جێگەی حیزبی گرتبووەوە، نەیانتوانی ئاراستەیەكی دروست بەخۆیانەوە بگرن و لە ئاكامدا بەخێرایی تووانەوە. هەروەها دوای ئەو مەسەلەش، ئاراستەی حكوومەت لە كۆنتڕۆڵی نەتیجەی هەڵبژاردن، بۆتە موهەندیسیی تەواوی هەڵبژاردن لە هەموو بڕگەكانیدا. پێشتر ڕێژێم تەنیا لە ڕێگەی شوورای نێگابانەوە نەتیجەی هەڵبژاردنەكانی كۆنتڕۆڵ دەكرد، بەڵام دوای ئەو مەسەلەیە، ڕێژێم بەگشتی هەڵبژاردنەكان موهەندێسی دەكات. بۆیە بەهیچ شێوە ناكرێت هیوای گۆڕانكاریت لە ڕێگەی هەڵبژاردنەوە هەبێت.
بۆیە تەحریمی هەڵبژاردن، یەكەم هەنگاوە بۆ ئەوەی كۆمەڵگا لەو سەرابە بێتە دەرەوە. بە تەحریمی هەڵبژاردن و هەوڵدان بۆ پەرەپێدان بە بزاڤە كۆمەڵایەتییەكان و تەشكیلات و ئۆرگانەكانی پێوەندیدار بە حیزبەكان و ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگای مەدەنی، كۆمەڵگای كوردستان یەكەم هەنگاوی خۆی هەڵدێنێت.
یەكەم: بەرەو زەقكردنەوەی شوناسی سیاسیی خۆی لە بەرامبەر نەتەوەی باڵادەستدا.
دووهەم: بەرەو گەڕانەوە بە ئەمری سیاسەت وەك ئەمرێكی ڕزگاری بەخش.
سێهەم: بەرەو نزیكبوونەوەی دووبارەی كۆمەڵگای مەدەنی و ئەحزاب لەگەل ڕۆشنبیران و كۆمەڵگا، كە لەم هەلومەرجەدا، پێویستیەكی زۆر گرینگە.
بۆیە لە ئێستە بەدواوە، تەحریم ئەگەر كاری بۆ بكرێت، نەتەنیا لە سەر بنەمای ئاگاییەكی نوێیە، بەڵكوو هەوڵ دەدات ئاگایی بەخش بێت، بۆیە پێویستە ڕۆشنبیرانی كۆمەڵگا و ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگای مەدەنی، زیاتر هاوڕا بن لەگەڵی.
ناوەڕۆکی ئەم بابەتە را و تێبینیی نووسەرە و ماڵپەڕی کوردستان میدیا لێی بەرپرسیار نییە
سەرەتا پێویستە بگوترێت كە هیچ ئاراستەیەكی عەقڵانی ناتوانێت هیچ ئێستراتیژییەك بۆ گەیشتن بە دێموكراسی بە تەواوی ڕەت بكاتەوە، لە بەشداری لە هەڵبژاردنەوە بگرە تا شەڕی چەكداری. هەركام لەم ئێستراتیژییانە لە كات و شوێنی خۆیاندا كارامەیی خۆیان پیشان داوە.
تەنیا زێهنێك دەتوانێت بە تووندی پێداگریی لەسەر ڕەت كردنەوەی ئێستراتیژییەك بكات كە توانای وەرگرتنی پلۆرالیسمی نیە، زەینێك كە تەنانەت دێموكراسیش دەكاتە مەزهەب. بۆیە ئەوەی لەسەر ڕەت كردنەوەی هەڵبژاردن لێرە مەترەح دەكرێت پێوەندی بە ئەمڕۆوە هەیە و لەگەڵ گۆڕینی فاكتەرێك لەوانەیە گۆڕانی بەسەردا بێت.
لەماوەی دوو دەیەی ڕابردوودا لە ئێران، چەمكی سیاسەت و دێموكراسی قەتیس كراوەتەوە بۆ بەشداری لە هەڵبژاردن. دیارە دوو باسی سەرەكی بوونەتە هۆی ئەوە كە بەشداری لە هەڵبژاردن وەكوو ئێستراتیژێیەكی كارامە لە لایەن هەندێك كەسەوە پێشنیار بكرێت. یەكەم ئەوەی كە بە هاتنە ئارای باسی چاكسازی لە لایەن باڵی چەپی حكوومەتی ئێرانەوە كە تا ئەو كاتە لە چەند دەورەی مەجلیسدا زۆرینە بوون و لە زۆربەی دەوڵەتەكانا بوونیان هەبوو، خەڵك بە بەشداری لە هەڵبژاردن بە دەنگ دان بە خاتەمی، دەنگێكی نەی گەورەیان بە سیاسەتە زاڵەكان دا. ئەمە بووە هۆی ئەوە كە هەڵبژاردن وەكوو ئامرازێك بۆ هێشتنەوەی ئەو قڵشە لە نێو حاكمییەتدا چاو لێ بكرێت و بە گۆشەنیگایەك بە مەوجی سێهەمی دێموكراتیزاسیون لە ڕۆژهەڵاتی ئورووپا هەوڵ بدرێت تاقە ڕێگا بە گەیشتن بە دێموكراتیزاسیون لە ڕێگەی ئەكتیڤ هێشتنەوەی ئەو كەلێنە پیشان بدرێت.
دووهەم دوای هەڵبژاردنەكانی ساڵی هەشتاوهەشت، ناڕەزایەتییە گشتییەكان لە شارە گرینگەكانی ئێران لەسەر بنەمای پاشماوەی تەشكیلاتی سێتادە ئینتیخاباتییەكان، واتە كەمپەینەكانی كاندیدەكان ڕێكخران و ئەو شەبەكەیە كە كەمپەینەكان لەو سەردەمەدا دایانمەرزاندبوو، ڕۆڵێكی جیدیان هەبوو لە ڕێكخستنی ناڕەزایەتییەكان. دیارە پێویست بەوە ناكات كە بوترێت هیچكام لەو دیاردانە نەیانتوانی ئامانجێكی ئەوتۆیان بەدواوە بێت و شكستیان هێنا. ئەم شكستانە بەداخەوە بەشداری لە هەڵبژاردنیان لە ئامانجە سەرەكییەكەی جیا كردەوە و لە تاكتیكێكی سیاسیەوە بوو بە ئامرازێك بۆ سڕینەوەی خواستی ڕاستەقێنەی سیاسی لە پانتایی گشتی و لە ڕووی كۆمەڵگادا.
یوسێفی ئەبازەری مامۆستای كۆمەڵناسی لە تاران، لە یەكێك لە باسەكانیدا كە بە دەنگی خۆی لەسەر تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان هەیە دەڵێت، جاری وا هەیە كە حاكمییەت و كۆمەڵگا لەیەك دەترسن، بۆیە مێكانیزمێك دەدۆزنەوە كە باوەش بەیەكدیدا بكەن. بە باوەڕی من هەڵبژاردن ئەو ئێمكانە بە حاكمییەت و كۆمەڵگا دەدات كە باوەش بەیەكدیدا بكەن. دیارە ئەمە ئاراستەیەكی باش نیە لەبەر ئەوەی ئاكامە هەرە سەرەكییەكەی، مردنی خواستە سیاسییەكانە. واتە لە ئاوا هەلومەرجێكدا، جەماوەر هەوڵ دەدات خۆی لە بەپێكۆڵ كێشانی پێكهاتەی دەسەڵات بپارێزێت و بەم شێوە، دیكتاتۆرییەت بە بێ هەست بە مەترسی كردن لە شوێنی خۆی خەریكی ئەندازیاریی كردنی كۆمەڵگا دەبێت. بۆیە لەم ماوەیە لە ئێراندا، بەجێی ئەوەی كە پێكهاتەی حیزبی وەكوو فاكتەرێكی گەشەی سیاسیی گشتگیر بێتە ئاراوە، دیاردەیەك دەبینین بەناوی سێتادەكانی هەڵبژاردن.
جیا لەوە كە ئەم سێتادانە خاوەنی خەساری خۆیانن، هیچكات ناتوانن جێگای حیزب پڕ بكەنەوە، بەڵكوو ڕەهەند و لایەنی بازاڕییان بە هەڵبژاردن داوە.
ئەمە بۆتە هۆی ئەوە كە هەڵبژاردن لە ئێراندا، جێگەی سیاسەت بگرێتەوە و هاوكاتیش لە ئەمرێكی سیاسییەوە ببێتە ئەمرێكی بازاڕی.
ئەمری سیاسی پێویستە ڕۆڵی تاكەكان لە ژیانی كۆمەڵایەتیدا پەرە پێبدات و دەستی مرۆڤەكان ئاوەڵاتر بكات بۆ كاریگەریی دانان لەسەر چارەنووسە كۆمەڵایەتییەكەیان. لە ماوەی دوو دەیەی ڕابردوودا لە ئێران، بەهۆی ئەوەی كە هەموو پێوەرەكانی هەڵبژاردنێكی ئازاد لە هەڵبژاردنەكان داماڵڕاوە، تاكوو كۆمەڵگا لە ئەمری سیاسی بەو مانایە كە لە سەرەوە هاتووە، دوور كەوتوونەتەوە و بگرە زیاتر لەبازنەیەكدا بەدوای تراویلكەیەك كەوتوون و هەردەم لەو بازنەیەدا دەخولێنەوە و لەئاكامدا، دوای ئەم ماوەیە كەمترین كاریگەرییان نیە لە سەر چارەنووسی كۆمەڵایەتیی خۆیان. بۆیە عەمەلەن و لە كردەوەدا بەشداریی لە هەڵبژاردن، لە ماوەی دوو دەیەی ڕابردوودا، نەتەنیا نەیتوانیوە ببێت بە ئامرازێك بۆ ئەوەی خەڵك كەمترین كاریگەرییان لە سەر دیاری كردنی چارەنووسی خۆیان هەبێت، بەڵكوو هاوكات بۆتە هۆی ئەوە كە كۆمەڵگا لە سیاسەت بە واتا ڕاستەقینەكەی خۆی دوور كەوێتەوە و تەنیا لە چوارچێوەی بازنەیەكدا كە لە لایەن دەسەڵاتەوە دیاری كراوە، لاسایی سیاسەتكردن بكاتەوە. لەم پێناوەدا چامسكی دەڵێت: باشترین ڕێگە بۆ ئەوەی خەڵك مونفەعێل و گوێڕایەڵ بكەیت ئەوەیە كە چوارچێوەیەكی دیار بۆ بیروڕای قەبوول كراو دابنێیت و پاشان ڕێگە بدەی كە باسی زیندوو لەو چوارچێوەیەدا ئەنجام بدرێت. دیارە دەسەڵات ئەو چوارچێوەیەی لە هەڵبژاردنەكاندا داناوە و هەركات كە كێشەیەكی بۆ بێتە پێشەوە، بە باشترین شێوە مودیرییەتی دەكات. هیچكام لەو هەڵبژاردنانە لەئێران نەیانتوانیوە ببنە هۆی گۆڕانێكی ڕیشەدار و بێگەڕانەوە. هەموو ئەو سەرهەڵدانانە و شلوقیانەی كە دوای هەڵبژاردنەكانی ساڵی ٨٨ هاتنە ئاراوە، ئەگەرچی سێتادەكان و پرۆسەی هەڵبژاردن ڕۆڵی سەرەكییان هەبوو لە پێكهاتنیاندا، بەڵام هاوكات لەبەر ئەوەی سێتاد جێگەی حیزبی گرتبووەوە، نەیانتوانی ئاراستەیەكی دروست بەخۆیانەوە بگرن و لە ئاكامدا بەخێرایی تووانەوە. هەروەها دوای ئەو مەسەلەش، ئاراستەی حكوومەت لە كۆنتڕۆڵی نەتیجەی هەڵبژاردن، بۆتە موهەندیسیی تەواوی هەڵبژاردن لە هەموو بڕگەكانیدا. پێشتر ڕێژێم تەنیا لە ڕێگەی شوورای نێگابانەوە نەتیجەی هەڵبژاردنەكانی كۆنتڕۆڵ دەكرد، بەڵام دوای ئەو مەسەلەیە، ڕێژێم بەگشتی هەڵبژاردنەكان موهەندێسی دەكات. بۆیە بەهیچ شێوە ناكرێت هیوای گۆڕانكاریت لە ڕێگەی هەڵبژاردنەوە هەبێت.
بۆیە تەحریمی هەڵبژاردن، یەكەم هەنگاوە بۆ ئەوەی كۆمەڵگا لەو سەرابە بێتە دەرەوە. بە تەحریمی هەڵبژاردن و هەوڵدان بۆ پەرەپێدان بە بزاڤە كۆمەڵایەتییەكان و تەشكیلات و ئۆرگانەكانی پێوەندیدار بە حیزبەكان و ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگای مەدەنی، كۆمەڵگای كوردستان یەكەم هەنگاوی خۆی هەڵدێنێت.
یەكەم: بەرەو زەقكردنەوەی شوناسی سیاسیی خۆی لە بەرامبەر نەتەوەی باڵادەستدا.
دووهەم: بەرەو گەڕانەوە بە ئەمری سیاسەت وەك ئەمرێكی ڕزگاری بەخش.
سێهەم: بەرەو نزیكبوونەوەی دووبارەی كۆمەڵگای مەدەنی و ئەحزاب لەگەل ڕۆشنبیران و كۆمەڵگا، كە لەم هەلومەرجەدا، پێویستیەكی زۆر گرینگە.
بۆیە لە ئێستە بەدواوە، تەحریم ئەگەر كاری بۆ بكرێت، نەتەنیا لە سەر بنەمای ئاگاییەكی نوێیە، بەڵكوو هەوڵ دەدات ئاگایی بەخش بێت، بۆیە پێویستە ڕۆشنبیرانی كۆمەڵگا و ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگای مەدەنی، زیاتر هاوڕا بن لەگەڵی.
ناوەڕۆکی ئەم بابەتە را و تێبینیی نووسەرە و ماڵپەڕی کوردستان میدیا لێی بەرپرسیار نییە
