د. محه‌ممه‌د ئه‌مین گه‌ناوی
دوای شۆڕشی پیشه‌سازی له‌وڵاتانی ڕۆژئاوا له‌ساڵانی ١٧٥٠به‌دواوه‌تا ئێستاش، به‌مه‌به‌ستی دابینكردنی كه‌ره‌سه‌ی خاوی پیشه‌سازی، دیارده‌ی كۆڵۆنیالستی له‌جیهانا په‌یدابوو، به‌مه‌ش ئاسیاو ئه‌فریقیاو ئه‌مریكای لاتینی بوون به‌كۆڵۆنی وڵاتانی پیشه‌سازی.
ئه‌گه‌ر ئامانجی سه‌ره‌تایی كۆڵۆنیالیزم له‌رابردوودا ته‌نها هه‌ر كه‌ره‌سه‌ی خاو بووبێتن ئه‌وا ئه‌مڕۆ هه‌م كه‌ره‌سه‌ی خاوه‌هه‌م بازاڕ. هیچ كاتێ له‌مێژوودا وه‌كو ئه‌مڕۆ واته‌ئه‌م ١٠٠ ساڵه‌ی دوایی بازاڕ نه‌بۆته ئه‌گه‌ری باش و گه‌شه‌ی ئابوری وڵاتان، واته‌چه‌ندێ تۆكمه‌بوونی ئابوری میللی وڵاتان گرنگه‌له‌ڕوی توانای به‌رهه‌م هێنان و پێشبڕكێدا (competition) بوونی بازاڕی جێگیرو به‌تواناش ئه‌وه‌نده‌گرنگه‌تا ئابووری فۆرمێكی ته‌ندروست وه‌ربگرێ.
دوای ریفۆرمی ئابوری له‌هه‌شتاكانی سه‌دده‌ی رابردوو له‌چین‌و پێشكه‌وتنی ئابوری هندستان و دووباره‌ژیانه‌وه‌ی ئابوری ئه‌وروپای ڕۆژهه‌ڵات و ڕوسیا له‌دوای ریفۆرمی ئابوری، پێشبڕكێ و جه‌نگ له‌سه‌ر بازاڕی وڵاتان و میله‌تانی به‌كاربه‌ر له‌ئاستێكی بێ وێنه‌دایه، چاوه‌ڕوان ئه‌كرێ ئه‌م پێبڕكێ و جه‌نگه‌له‌ساڵانی داهاتوودا توندتر بێ هه‌م بۆ خستنه‌بازاڕی كاڵاكان هه‌م بۆ داوای زۆری وزه‌واته‌بۆ بازاڕی كڕینی وزه‌و بازاڕی فرۆشتنی كاڵاكان.
جه‌نگی بازاڕو وزه‌په‌یوه‌ندی ڕاسته‌وخۆی به‌ره‌هه‌نده‌كانی ئاسایشی ئابوری و میللی گه‌لانه‌وه‌هه‌یه‌هه‌م له‌سه‌ر ئاستی ناوخۆی وڵاتان هه‌م له‌سه‌ر ئاستی په‌یوه‌ندیه‌نێوده‌وڵه‌تیه‌كان، بۆیه‌گرنگه‌هه‌ر گه‌لێ شوێنی خۆی‌وڕۆڵی خۆی دیاری بكات له‌سه‌ر بنه‌مای به‌رژه‌وه‌ندی نه‌ته‌وه‌یی و دادپه‌روه‌ری بۆ كۆمه‌ڵگا وه‌كو دوو ره‌گه‌زی گرنگ بۆ به‌هێزبوونی شوێن و هه‌ڵوێست له‌په‌یوه‌ندی به‌دنیای ده‌ره‌وه‌ی سنوری نیشتمانی‌و له‌سه‌ر ئاستی ناوخۆش.
له‌جه‌نگی بازاڕدا ته‌نها ره‌هه‌ندی ئابوری و سیاسی ڕۆڵ‌نابینێ به‌ڵكو له‌هه‌مان كاتا ره‌هه‌ندو جه‌نگی فكری ئایدۆلۆجیش رۆڵی خۆیان هه‌یه، چوونكه‌له‌دوا جارا ئه‌وه‌فكره‌و ئایدۆلۆجیه‌كه‌په‌یوه‌ندی به‌فۆرمی بازاڕه‌وه‌هه‌یه، زۆرجاران، ئه‌گه‌ر زاراوه‌ی هه‌میشه‌ش ته‌واو دروست نه‌بێ، ئه‌وا براوه‌ی جه‌نگی فكری و ئایدیا له‌هه‌مان كات براوه‌ی بازاڕیش ئه‌بێ, بۆ نموونه، له‌ڕۆژانی سه‌ره‌تای هاتنی سوپای ئه‌مریكا بۆ ناو عێراق‌و دروست له‌به‌سره، ژه‌نه‌ڕاڵێكی ئه‌مریكی كه‌به‌نده‌ئه‌وكات گوێ بیستی بووم له‌كه‌ناڵی CNN ئه‌ی وت (ئێمه‌هاتووین تا ئاڕاسته‌ی مێژوو لیره‌بگۆڕین، تا بازاڕ ئازاد بێ و خه‌ڵك ئازادانه‌بێته‌بازاڕ و هه‌لی هه‌بێ) واته‌فكره‌ی لیبڕاڵی، كه‌بازاڕی ئازاد پایه‌كه‌یه‌تی كه‌وه‌كو ئایدیاو فكرێ له‌جه‌نگی عێراق به‌كارهات دژی سستمێ كه‌دیكتاتۆریه‌ت و ئابوری ده‌وڵه‌تی تیا پیاده‌ئه‌كرا. ئیتر پرسیاری بابه‌ت ئه‌مه‌یه، له‌جه‌نگی جیهانی بازاڕ كێ براوه‌یان دۆراوه؟ كه‌وه‌ك هه‌ر جه‌نگێكی تر براوه‌و دۆراوی هه‌یه؟؟ بێ گومان براوه‌ئه‌و گه‌ل و وڵاتانه‌نه‌كه‌ئازادی و دادپه‌روه‌ی بۆ تاكه‌كان فه‌راهه‌م كراوه‌و بۆته‌فه‌رهه‌نگیان وه‌تاك سه‌روه‌ری هه‌یه‌به‌مه‌ش ئه‌توانین به‌رهه‌م هێنه‌رو داهێنه‌ر بن. دۆراویش ئه‌وانه‌ن كه‌بێ به‌شن له‌دادو ئازادی و زانست.
ناوچه‌كانی نفوزی ئابووری
ناوچه‌ی نفوز بوون بۆ به‌كارهێنانی له‌بواری ئابوری و سیاسیدا، ته‌نها په‌یوه‌نده‌به‌ستراتیجیه‌ت و هێزی میلله‌ته‌زاڵ‌ده‌سته‌كانه‌وه‌له‌مێژووی كۆن و نوێ دا، میلله‌تی لاوازو ژێر ده‌ست ته‌نها ڕۆڵیان ئه‌وه‌بووه‌ببنه‌زه‌مینه‌و ڕێگاو بازاڕ له‌فۆڕمی كۆلۆنی دا بۆ میلله‌تانی بالاَده‌ست.
هه‌میشه‌ئه‌و وڵات‌و میلله‌تانه‌ی كه‌بالاده‌ست و زل هێزی جیهان و ناوچه‌یی بوون بۆ پشتیوانی هێزی خۆیان‌و مانه‌وه‌یان، جگه‌له‌وڵاتی خۆیان یان ئه‌و شوێنانه‌ی كه‌ده‌سه‌ڵاتی سیاسی و ئابوری و سه‌ربازی و هه‌تا فه‌رهه‌نگیان به‌سه‌را هه‌بووه‌و هه‌یه، چه‌ند ناوچه‌یه‌كی تریان له‌ده‌ره‌وه‌ی سنوری خۆیان كه‌گرنگی جیۆپۆلیتیك و ئابوری و سه‌ربازی و ستراتیجی هه‌بووه‌به‌جۆرێ له‌جۆره‌كان خستۆته‌ژێر كاریگه‌ری ئابوری و فه‌رهه‌نگی و سیاسی یان سه‌ربازی خۆیانه‌وه‌كه‌پێی ئه‌ڵێن ناوچه‌ی نفوز. نموونه‌بۆ ناوچه‌كانی نفوز، ئه‌بینین كه‌ئه‌مریكای لاتین ناوچه‌ی نفوزی ئه‌مریكایه، ئه‌فریقیا ناوچه‌ی نفوزی ئه‌وروپای شه‌رقی له‌گه‌ڵ‌قه‌فقاس ناوچه‌ی نفوزی ڕوسیان.
ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست به‌كوردستانیشه‌وه، به‌هۆی پێگه‌ی جیۆپۆلیتك، بوونی سه‌رچاوه‌ی گه‌وره‌ی وزه‌وه‌هه‌روه‌ها پێگه‌ی مێژوویی و شارستانی و ئاینیه‌وه‌هه‌میشه‌ناوچه‌ی نفوزی زلهێزه‌جیهانی و ناوچه‌ییه‌كان بووه.
ناوچه‌نفوزیه‌كان له‌هه‌ندێ هه‌ل و مه‌رجی تایبه‌تیدا، به‌گوێره‌ی پێویستی وڵاتانی یان میلله‌تانی باڵاده‌ست ڕاسته‌وخۆ له‌ڕووی سه‌ربازیه‌وه‌به‌كاردێن، وه‌كو زۆر جار له‌زۆر شوێنا ئه‌ی بینین، به‌ڵام به‌شێوه‌یه‌كی گشتی ناوچه‌نفوزیه‌كان له‌ڕێ ی سیاسه‌تی نفوزی نادیاره‌وه‌كاریان تێ ئه‌كرێ و به‌كاردێن بۆ به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی وڵاتانی زلهێز تره‌وه‌كه‌له‌زاراوه‌ی سیاسی دا پێی ئه‌ڵێن (Penetration invisible)واته‌سیاسه‌تی (نفوزی نادیار).
هه‌ندێ ناوچه‌یان وڵات و میلله‌ت هه‌ن به‌هۆی پێگه‌ی جوگرافیه‌وه‌ئه‌كه‌ونه‌نێوان نفوزی دوو زلهێزه‌وه‌یان زیاتر، بۆ نموونه‌ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌راست به‌شێوه‌یه‌كی گشتی، به‌شێوه‌ی تایبه‌تیش ئه‌توانین بڵێین كوردستان‌و پۆلۆنیا‌و نیپاڵ‌به‌نموونه‌بهێنینه‌وه. پۆڵۆنیا له‌ئه‌وروپا، له‌نێوان روسیاو ئه‌ڵمانیا، نیپاڵ‌له‌ئاسیا له‌نێوان چین و هیندستان، وه‌كوردستان هه‌میشه‌یان له‌نێوان عه‌ره‌ب و فارس یان تورك و فارس بووه.
له‌ڕۆژگاری هاوچه‌رخا، به‌هۆی گۆڕانی ڕیشه‌یی له‌په‌یوه‌ندیه‌نێوده‌وڵه‌تیه‌كان و سستمی ئابوری و سیاسی و جیهان، مه‌رج نیه‌ئه‌و ناوچه‌نفوزیانه‌هه‌ر به‌شیان له‌هه‌ڕه‌شه‌و شه‌رو داگیركراوی بێ هه‌رچه‌نده‌به‌شێوه‌یه‌كی نادیار له‌ژێر نفوزی میلله‌تانی زلهێزدا بن، به‌ڵام ئه‌گه‌ر ئه‌و ناوچانه‌خاوه‌ن سستمی سیاسی و ئابوری جێگیر بن و له‌لایه‌ن رژێمی مسۆول و پشتیوان كراو به‌خه‌ڵك له‌ڕێگه‌ی دیموكراسی و خزمه‌تی خه‌ڵك و وڵاته‌وه‌حوكم ڕأنی بكرێن، ئه‌توانن پێگه‌ی ناوچه‌یی خۆیان بۆ به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان به‌كاربێنن بۆ نموونه، ئه‌مڕۆ پۆلۆنیا كه‌ڵك له‌پێگه‌ی خۆی وه‌رئه‌گرێ به‌وه‌ی كه‌سود هه‌م له‌ئه‌ڵمانیا هه‌م له‌روسیا وه‌رئه‌گرێ وه‌به‌هه‌مان جۆر نیپاڵ‌كه‌ڵك له‌چینیش و له‌هندستان وه‌رئه‌گرێ. واته‌ئه‌مرۆ ناوچه‌نفوزیه‌كان ئه‌توانن كه‌ڵك له‌متمانه‌ی هێزه‌كان وه‌ربگرن بۆ به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی خۆیان.
كوردستانیش ئه‌توانێ كه‌ڵك له‌منافه‌سه‌ی هێزه‌كان وه‌ربگرێ بۆ به‌رژه‌وه‌ندی ئێستاو داهاتووی گه‌ل، به‌ڵام به‌داخه‌وه‌ئێمه‌نه‌ك كه‌ڵكمان وه‌رنه‌گرتووه‌به‌ڵكو بازاره‌كانی خۆمان بێ مه‌رج و به‌رامبه‌ر كردۆته‌وه‌وه‌سامانی نه‌وتی خۆمان به‌تاڵان كردن داوه‌تاوای لێ هاتووه‌كوردستان بووته‌یان به‌ره‌و كۆڵۆنیه‌كی كلاسیكی ده‌روات له‌ژێر كاریگه‌ری ئه‌و وڵاتانه‌وه‌كه‌كوردستان به‌ناوچه‌ی نفوزی خۆیان ئه‌زانن. بۆیه‌پێویسته‌چاوێكی جددی به‌سیاسه‌ت و ستراتریجی خۆمانا بخشێنینه‌وه‌بۆ ئه‌مه‌ش ئه‌بێ به‌جددی ده‌ست به‌كاربین و بیربكه‌ینه‌وه، هه‌ر كارێك ئه‌مرۆ ئه‌نجامیبده‌ی، ئاسانتره‌له‌سبه‌ینێ.
ناوەرۆکی ئەم بابەتە را و تێبینی نووسەرە و ماڵپەڕی کوردستان میدیا لێی بەرپرسیار نیە
دوای شۆڕشی پیشه‌سازی له‌وڵاتانی ڕۆژئاوا له‌ساڵانی ١٧٥٠به‌دواوه‌تا ئێستاش، به‌مه‌به‌ستی دابینكردنی كه‌ره‌سه‌ی خاوی پیشه‌سازی، دیارده‌ی كۆڵۆنیالستی له‌جیهانا په‌یدابوو، به‌مه‌ش ئاسیاو ئه‌فریقیاو ئه‌مریكای لاتینی بوون به‌كۆڵۆنی وڵاتانی پیشه‌سازی.
ئه‌گه‌ر ئامانجی سه‌ره‌تایی كۆڵۆنیالیزم له‌رابردوودا ته‌نها هه‌ر كه‌ره‌سه‌ی خاو بووبێتن ئه‌وا ئه‌مڕۆ هه‌م كه‌ره‌سه‌ی خاوه‌هه‌م بازاڕ. هیچ كاتێ له‌مێژوودا وه‌كو ئه‌مڕۆ واته‌ئه‌م ١٠٠ ساڵه‌ی دوایی بازاڕ نه‌بۆته ئه‌گه‌ری باش و گه‌شه‌ی ئابوری وڵاتان، واته‌چه‌ندێ تۆكمه‌بوونی ئابوری میللی وڵاتان گرنگه‌له‌ڕوی توانای به‌رهه‌م هێنان و پێشبڕكێدا (competition) بوونی بازاڕی جێگیرو به‌تواناش ئه‌وه‌نده‌گرنگه‌تا ئابووری فۆرمێكی ته‌ندروست وه‌ربگرێ.
دوای ریفۆرمی ئابوری له‌هه‌شتاكانی سه‌دده‌ی رابردوو له‌چین‌و پێشكه‌وتنی ئابوری هندستان و دووباره‌ژیانه‌وه‌ی ئابوری ئه‌وروپای ڕۆژهه‌ڵات و ڕوسیا له‌دوای ریفۆرمی ئابوری، پێشبڕكێ و جه‌نگ له‌سه‌ر بازاڕی وڵاتان و میله‌تانی به‌كاربه‌ر له‌ئاستێكی بێ وێنه‌دایه، چاوه‌ڕوان ئه‌كرێ ئه‌م پێبڕكێ و جه‌نگه‌له‌ساڵانی داهاتوودا توندتر بێ هه‌م بۆ خستنه‌بازاڕی كاڵاكان هه‌م بۆ داوای زۆری وزه‌واته‌بۆ بازاڕی كڕینی وزه‌و بازاڕی فرۆشتنی كاڵاكان.
جه‌نگی بازاڕو وزه‌په‌یوه‌ندی ڕاسته‌وخۆی به‌ره‌هه‌نده‌كانی ئاسایشی ئابوری و میللی گه‌لانه‌وه‌هه‌یه‌هه‌م له‌سه‌ر ئاستی ناوخۆی وڵاتان هه‌م له‌سه‌ر ئاستی په‌یوه‌ندیه‌نێوده‌وڵه‌تیه‌كان، بۆیه‌گرنگه‌هه‌ر گه‌لێ شوێنی خۆی‌وڕۆڵی خۆی دیاری بكات له‌سه‌ر بنه‌مای به‌رژه‌وه‌ندی نه‌ته‌وه‌یی و دادپه‌روه‌ری بۆ كۆمه‌ڵگا وه‌كو دوو ره‌گه‌زی گرنگ بۆ به‌هێزبوونی شوێن و هه‌ڵوێست له‌په‌یوه‌ندی به‌دنیای ده‌ره‌وه‌ی سنوری نیشتمانی‌و له‌سه‌ر ئاستی ناوخۆش.
له‌جه‌نگی بازاڕدا ته‌نها ره‌هه‌ندی ئابوری و سیاسی ڕۆڵ‌نابینێ به‌ڵكو له‌هه‌مان كاتا ره‌هه‌ندو جه‌نگی فكری ئایدۆلۆجیش رۆڵی خۆیان هه‌یه، چوونكه‌له‌دوا جارا ئه‌وه‌فكره‌و ئایدۆلۆجیه‌كه‌په‌یوه‌ندی به‌فۆرمی بازاڕه‌وه‌هه‌یه، زۆرجاران، ئه‌گه‌ر زاراوه‌ی هه‌میشه‌ش ته‌واو دروست نه‌بێ، ئه‌وا براوه‌ی جه‌نگی فكری و ئایدیا له‌هه‌مان كات براوه‌ی بازاڕیش ئه‌بێ, بۆ نموونه، له‌ڕۆژانی سه‌ره‌تای هاتنی سوپای ئه‌مریكا بۆ ناو عێراق‌و دروست له‌به‌سره، ژه‌نه‌ڕاڵێكی ئه‌مریكی كه‌به‌نده‌ئه‌وكات گوێ بیستی بووم له‌كه‌ناڵی CNN ئه‌ی وت (ئێمه‌هاتووین تا ئاڕاسته‌ی مێژوو لیره‌بگۆڕین، تا بازاڕ ئازاد بێ و خه‌ڵك ئازادانه‌بێته‌بازاڕ و هه‌لی هه‌بێ) واته‌فكره‌ی لیبڕاڵی، كه‌بازاڕی ئازاد پایه‌كه‌یه‌تی كه‌وه‌كو ئایدیاو فكرێ له‌جه‌نگی عێراق به‌كارهات دژی سستمێ كه‌دیكتاتۆریه‌ت و ئابوری ده‌وڵه‌تی تیا پیاده‌ئه‌كرا. ئیتر پرسیاری بابه‌ت ئه‌مه‌یه، له‌جه‌نگی جیهانی بازاڕ كێ براوه‌یان دۆراوه؟ كه‌وه‌ك هه‌ر جه‌نگێكی تر براوه‌و دۆراوی هه‌یه؟؟ بێ گومان براوه‌ئه‌و گه‌ل و وڵاتانه‌نه‌كه‌ئازادی و دادپه‌روه‌ی بۆ تاكه‌كان فه‌راهه‌م كراوه‌و بۆته‌فه‌رهه‌نگیان وه‌تاك سه‌روه‌ری هه‌یه‌به‌مه‌ش ئه‌توانین به‌رهه‌م هێنه‌رو داهێنه‌ر بن. دۆراویش ئه‌وانه‌ن كه‌بێ به‌شن له‌دادو ئازادی و زانست.
ناوچه‌كانی نفوزی ئابووری
ناوچه‌ی نفوز بوون بۆ به‌كارهێنانی له‌بواری ئابوری و سیاسیدا، ته‌نها په‌یوه‌نده‌به‌ستراتیجیه‌ت و هێزی میلله‌ته‌زاڵ‌ده‌سته‌كانه‌وه‌له‌مێژووی كۆن و نوێ دا، میلله‌تی لاوازو ژێر ده‌ست ته‌نها ڕۆڵیان ئه‌وه‌بووه‌ببنه‌زه‌مینه‌و ڕێگاو بازاڕ له‌فۆڕمی كۆلۆنی دا بۆ میلله‌تانی بالاَده‌ست.
هه‌میشه‌ئه‌و وڵات‌و میلله‌تانه‌ی كه‌بالاده‌ست و زل هێزی جیهان و ناوچه‌یی بوون بۆ پشتیوانی هێزی خۆیان‌و مانه‌وه‌یان، جگه‌له‌وڵاتی خۆیان یان ئه‌و شوێنانه‌ی كه‌ده‌سه‌ڵاتی سیاسی و ئابوری و سه‌ربازی و هه‌تا فه‌رهه‌نگیان به‌سه‌را هه‌بووه‌و هه‌یه، چه‌ند ناوچه‌یه‌كی تریان له‌ده‌ره‌وه‌ی سنوری خۆیان كه‌گرنگی جیۆپۆلیتیك و ئابوری و سه‌ربازی و ستراتیجی هه‌بووه‌به‌جۆرێ له‌جۆره‌كان خستۆته‌ژێر كاریگه‌ری ئابوری و فه‌رهه‌نگی و سیاسی یان سه‌ربازی خۆیانه‌وه‌كه‌پێی ئه‌ڵێن ناوچه‌ی نفوز. نموونه‌بۆ ناوچه‌كانی نفوز، ئه‌بینین كه‌ئه‌مریكای لاتین ناوچه‌ی نفوزی ئه‌مریكایه، ئه‌فریقیا ناوچه‌ی نفوزی ئه‌وروپای شه‌رقی له‌گه‌ڵ‌قه‌فقاس ناوچه‌ی نفوزی ڕوسیان.
ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست به‌كوردستانیشه‌وه، به‌هۆی پێگه‌ی جیۆپۆلیتك، بوونی سه‌رچاوه‌ی گه‌وره‌ی وزه‌وه‌هه‌روه‌ها پێگه‌ی مێژوویی و شارستانی و ئاینیه‌وه‌هه‌میشه‌ناوچه‌ی نفوزی زلهێزه‌جیهانی و ناوچه‌ییه‌كان بووه.
ناوچه‌نفوزیه‌كان له‌هه‌ندێ هه‌ل و مه‌رجی تایبه‌تیدا، به‌گوێره‌ی پێویستی وڵاتانی یان میلله‌تانی باڵاده‌ست ڕاسته‌وخۆ له‌ڕووی سه‌ربازیه‌وه‌به‌كاردێن، وه‌كو زۆر جار له‌زۆر شوێنا ئه‌ی بینین، به‌ڵام به‌شێوه‌یه‌كی گشتی ناوچه‌نفوزیه‌كان له‌ڕێ ی سیاسه‌تی نفوزی نادیاره‌وه‌كاریان تێ ئه‌كرێ و به‌كاردێن بۆ به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی وڵاتانی زلهێز تره‌وه‌كه‌له‌زاراوه‌ی سیاسی دا پێی ئه‌ڵێن (Penetration invisible)واته‌سیاسه‌تی (نفوزی نادیار).
هه‌ندێ ناوچه‌یان وڵات و میلله‌ت هه‌ن به‌هۆی پێگه‌ی جوگرافیه‌وه‌ئه‌كه‌ونه‌نێوان نفوزی دوو زلهێزه‌وه‌یان زیاتر، بۆ نموونه‌ڕۆژهه‌ڵاتی ناوه‌راست به‌شێوه‌یه‌كی گشتی، به‌شێوه‌ی تایبه‌تیش ئه‌توانین بڵێین كوردستان‌و پۆلۆنیا‌و نیپاڵ‌به‌نموونه‌بهێنینه‌وه. پۆڵۆنیا له‌ئه‌وروپا، له‌نێوان روسیاو ئه‌ڵمانیا، نیپاڵ‌له‌ئاسیا له‌نێوان چین و هیندستان، وه‌كوردستان هه‌میشه‌یان له‌نێوان عه‌ره‌ب و فارس یان تورك و فارس بووه.
له‌ڕۆژگاری هاوچه‌رخا، به‌هۆی گۆڕانی ڕیشه‌یی له‌په‌یوه‌ندیه‌نێوده‌وڵه‌تیه‌كان و سستمی ئابوری و سیاسی و جیهان، مه‌رج نیه‌ئه‌و ناوچه‌نفوزیانه‌هه‌ر به‌شیان له‌هه‌ڕه‌شه‌و شه‌رو داگیركراوی بێ هه‌رچه‌نده‌به‌شێوه‌یه‌كی نادیار له‌ژێر نفوزی میلله‌تانی زلهێزدا بن، به‌ڵام ئه‌گه‌ر ئه‌و ناوچانه‌خاوه‌ن سستمی سیاسی و ئابوری جێگیر بن و له‌لایه‌ن رژێمی مسۆول و پشتیوان كراو به‌خه‌ڵك له‌ڕێگه‌ی دیموكراسی و خزمه‌تی خه‌ڵك و وڵاته‌وه‌حوكم ڕأنی بكرێن، ئه‌توانن پێگه‌ی ناوچه‌یی خۆیان بۆ به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان به‌كاربێنن بۆ نموونه، ئه‌مڕۆ پۆلۆنیا كه‌ڵك له‌پێگه‌ی خۆی وه‌رئه‌گرێ به‌وه‌ی كه‌سود هه‌م له‌ئه‌ڵمانیا هه‌م له‌روسیا وه‌رئه‌گرێ وه‌به‌هه‌مان جۆر نیپاڵ‌كه‌ڵك له‌چینیش و له‌هندستان وه‌رئه‌گرێ. واته‌ئه‌مرۆ ناوچه‌نفوزیه‌كان ئه‌توانن كه‌ڵك له‌متمانه‌ی هێزه‌كان وه‌ربگرن بۆ به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانی خۆیان.
كوردستانیش ئه‌توانێ كه‌ڵك له‌منافه‌سه‌ی هێزه‌كان وه‌ربگرێ بۆ به‌رژه‌وه‌ندی ئێستاو داهاتووی گه‌ل، به‌ڵام به‌داخه‌وه‌ئێمه‌نه‌ك كه‌ڵكمان وه‌رنه‌گرتووه‌به‌ڵكو بازاره‌كانی خۆمان بێ مه‌رج و به‌رامبه‌ر كردۆته‌وه‌وه‌سامانی نه‌وتی خۆمان به‌تاڵان كردن داوه‌تاوای لێ هاتووه‌كوردستان بووته‌یان به‌ره‌و كۆڵۆنیه‌كی كلاسیكی ده‌روات له‌ژێر كاریگه‌ری ئه‌و وڵاتانه‌وه‌كه‌كوردستان به‌ناوچه‌ی نفوزی خۆیان ئه‌زانن. بۆیه‌پێویسته‌چاوێكی جددی به‌سیاسه‌ت و ستراتریجی خۆمانا بخشێنینه‌وه‌بۆ ئه‌مه‌ش ئه‌بێ به‌جددی ده‌ست به‌كاربین و بیربكه‌ینه‌وه، هه‌ر كارێك ئه‌مرۆ ئه‌نجامیبده‌ی، ئاسانتره‌له‌سبه‌ینێ.
ناوەرۆکی ئەم بابەتە را و تێبینی نووسەرە و ماڵپەڕی کوردستان میدیا لێی بەرپرسیار نیە
