گۆڕانکارییە خێرا و گرینگەکانی ناوچە، دەرفەت بۆ بزووتنەوەی جەماوەری
ناسر ساڵحی‌ئەسڵ
لایەنە سیاسیی و مەدەنییەكانی گەلانی ئێران، لە بارودۆخی ئیستادا دەبێ لێكدانەوە هەمەلایەنەیان بۆ دەرفەت، بەربەست و كاریگەرییەكانی بزووتنەو جەماوەرییەكان هەبێت. هەروەها دەبێ مانیفیستێك بۆ ڕاپەرینی جەماوەریی گەلانی ئێران لە سەر بنەمای ئازادی و مافە سیاسیی و نەتەوایەتی گەلانی ئیران گەڵالە كرابێ كە دواتر كۆمەڵگەیەكی پلوراڵ و دێموكراتیكی فرەنەتەوە لە سەر ئەو بنەمایە دروست بكرێت. هەر وەها لایەنە سیاسییەكان و چالاكانی بوارەكانی فەرهەنگی و مەدەنی دەبی لە ڕەوتی خەباتی جەماوەریی هەمەلایەنەی خۆیاندا بۆ هەر گۆڕانكارییەك، بەردەوام ئاڵوگۆڕ لە شێوە و جۆری خەباتی جەماوەریی خۆیاندا پێك بێنن و ئەو گۆڕانكارییانە پێویستە لە هەڵویست و بەرنامەی كاری و سیستەمی ڕێكخستن لە هەلومەرجی ئیستادا بكرێ و خۆی لە گەڵ سەردەم بگونجێنێت. دەبێ كێشە و گرفتە ئابووری، سیاسی و كۆمەڵایەتییەکانی ڕێژیم، ببێتە داینامۆی بزاڤێكی بەرین و ڕادیكاڵ بە دژی چەوسانەوە و ستەمی نەتەوەیی و سیاسی، نابەرابەریی ڕەگەزی_ئایینی، لەپەراویزخستن و هەڵاواردنی گەلانی ئێران، لە شار و شەقامدا.
لە ئیستادا ململانێی دوو كولتوور و ڕەفتاری سیاسی "كولتووری سیاسیی ئەستوونی و كولتووری سیاسی ئاسۆیی"ی جیاواز لە نێوان ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی و گەلانی ئێران لە ئارادایە. كولتووری سیاسی ئەستوونیی ڕێژیم، كولتوورێكی داخراو، فەرمانبەرانە، كۆنەپەرەستانە، ملكەچی و گوێرایەڵانەیە. بەڵام كولتوور و ڕەفتاری سیاسیی ئاسۆیی گەلانی ئێران، كولتوورێكی كراوە، خەڵكی، یەکسانیی نێوان ژن و پیاو، دادپەروەریی كۆمەڵایەتی، مرۆڤتەوەرانە، تۆلێرانس و وشیاری سیاسییە. بەپێی ئەو جیاوازییانە لە نێوان ڕێژیم و گەلدا خەباتی جەماوەریی گەلانی ئێران لە لایەك دەیهەوێ گۆڕانكاریی بنچینەیی لە سیستەم و پێكهاتەی سیاسی و بەرێوەبەری لە ئێراندا پیك بێنیت، لە لایەكی دیكە لە ڕووی كۆمەڵایەتی و ئابوورییەوە یەكسانی و عەداڵەتی كۆمەڵایەتی جێگیر بكات. كەوابوو بە سەرنجدان بە گۆڕانگاری لە پێكهاتەی كۆمەڵایەتیی گەلانی ئێران و زەروورەتی پێداچوونەوە بە چونیەتی و درێژەدان بە بزووتنەوەی ژینا، پێویستیمان بە شكڵێكی نوێ لە خەباتی جەماوەرییە كە لەگەڵ دۆخی ئێستای كۆمەڵگەی گەلانی ئێران تەبا بێت.
لێرەدا دەمانهەوێ بوونی هەلومەرجێك بخەینە بەر باس كە هەڵگری هەموو ئەو تایبەتمەندیی و دەرفەتانەیە، وەك لەباربوونی هەلومەرجی ڕاپەرین و جووڵەی جەماوەریی؛ واتا باسی كەشوهەوایەك دەكەین هەموو فاكتەرەكانی دەربازبوون لە سیاسەتی چاوەڕوانیی لەگەڵ‌دایە.
داڕمانی وێنای بەرگری- نیزامی-ئەمنییەتیی ڕێژیم
یەكێك لە لێکەوتەکانی هێرشی ئیسرائیل بۆ سەر ڕێژیم و لاوازبوونی ڕۆژلەگەڵ ڕۆژ زیاتری حەماس و حیزبووڵڵای لوبنان دەرخستنی سیستەمی بەرگری نیزامی و ئەمنییەتی ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی بوو. چونكە پیشتر زۆر كەس و لایەن لەو باوەڕەدا بوون سیستەمی موشكی و بەرگری و هەروەها دەزگای هەوڵگری ڕیژیمی كۆماری ئیسلامی بەهێزە! بەڵام دەرکەوت کە توانا سەربازی و ئەمنیەتییەکانی ڕێژیم سنووردارن. ئەم وێنایە وایكردبوو هەیمەنەیەکی درۆیین لە ڕێژیم دروست بکرێ کە کۆسپ بوو لە بەردەم هێنانەبەرباس یان خستنەڕووی هەر چەشنە خەباتێکی جەماوەریی سەرشەقام. كەوابوو ڕووخانی ئەم وێنایە دەكرێ بۆ گەلانی ئێران هەڵگری دەرفەتێكی زێرین بێ و بوار بۆ ڕێكخستنەوەی بزووتنەوە جەماوەرییەكان لە ئاستی گەلانی ئێراندا خۆش دەکا.
زۆربەی شارەزایانی سیاسی لەسەر ئەو باوەڕەن كۆڵەكەی سەرەكیی پارێزەری كۆماری ئیسلامی سیستەمی بەرگری- نیزامی-ئەمنییەتیی ئەو ڕێژیمەیە کە دەستی ڕێژیمی بۆ میلیشیاسازی و تەڕاتێن لە ناوچە و دوورخستنەوەی شەڕ لە خاک و سنووری خۆیدا ئاوەڵا کردبوو. بەڵام لە ڕاستیدا ئەو توانا نیزامی_ئەمنییەتییەی باس دەکرا لە تراویلكەیە زیاتر نەبوو. بە گشتی ڕووخانی وێنای بەرگری- نیزامی-ئەمنییەتیی ڕێژیم یەكێك لە پارامێترە سەرەكییەكانی ئەم باسەیە و دەتوانی دەسپێكی هەمواركردنی هەر پرۆسە و پرۆژەیەكی ڕاپەرینی جەماوەری گەلانی ئێران بێت.
دووهەم: زۆرتربوونی تێچووە نیزامییەكانی ڕیژیم
ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی هەر لە سەرەتای دامەزرانیەوە لە پانتاییەكی فراواندا خەریكی هەناردەكردنی ئیدئولوژیی بەناو شۆرش و چالاكییە نیزامییەكان بووە. چالاكبوون لە پانتاییەكی فراوانی جموجۆڵە نیزامییەكان و هەناردەكردنی ئیدئولوژیی خومەینی، پێویستی بە ئیمكاناتی زۆری ماڵی هەبوو. لە نێوەدا بواری نیزامی زۆرترین بودجە و ئیمكاناتی ماددیی دەوێ، بەڵام تێچووی کۆک و پۆشتەکردنی گرووپە پرۆكسییەكان، پەرەدان بە سەنعەتی موشكی و درۆنسازیی و بنكەكانی ناوەكی، زۆر زیاترە لە ڕادەی توانا و ئیمكانات و ژێرخانی ماددیی ڕێژیم. بە گشتی زیادبوونی تێچووی نیزامییەكانی ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی لەلایەك و لە لایەكی دیكەوە تێچووی شەڕی لوبنان، غەززە، یەمەن، سووریا و عێراق و ئەگەری تێوەگلانی ڕاستەوخۆی ئێران لە شەر لەگەڵ ئیسرائیل وا دەكا تواناكان و ئیمكانات و ژێرخانی ماڵیی ڕێژیم پتر و پتر كەم ببێتەوە. ڕەنگە پرسیار بێ كە ئەم بوارە چون دەتوانی یارمەتیدەری گەلانی ئێران بێت؟ بە زیادبوونی تێچووە نیزامییەكانی ڕێژیم و كەمبوونەوەی تواناكان و ئیمكاناتی ماڵی، ڕێژیم توانای دابینكردنی پێدایستییەکانی ژیانی گەلانی ئێرانی نابێت. لەو كاتەدا دەبێ گەلانی ئیران بە ڕاپەرین و خەباتی جەماوەری ئەو دەرفەتە بقۆزنەوە و بەوە دەروازەیەكی نوێ خەباتی جەماوەریی بە ڕووی گەلانی ئێراندا بكرێتەوە.
تۆخبوونەوەی پرسی شوناسی نەتەوەكانی ئێران!
دیارە تۆخبوونەوەی پرسی شوناسی نەتەوەكان، ئەتنیك و ئایینزاكانی گەلانی ئیران بابەتێکی تازە نییە، بەڵام لەم ساڵانەی دواییدا بە زۆر هۆکاری سیاسی و کۆمەڵایەتی بووەتە ڕۆژەڤی باس و خواستی نەتەوەكانی ئێران. بە مانایەكی دی كەڵەكەبوونی ویست و داخوازیی شوناسخوازانەی نەتەوەكانی ئیران و نەبوونی وەڵامێكی كردەیی لە چوارچێوەی یاسایی و سیاسی لەلایەن دەسەڵاتی ناوەندییەوە وایكردوە ویست و داخوازیی نەتەوەیی و شوناسخوازی گەلانی ئیران زەقتر و دیارتر دەربکەوێت. ببێتەوە. ئەم بەرجەستەبوونە بە مانای کاڵبوونەوەی شوناسی نەتەوەی باڵادەست و پەیوەستبوونی زۆرتر بە شوناسی نەتەوە بندەست و پەراویزخراوەكان دێت. بۆیە دەتوانین ئەمە وەك ئامادەبوونی بەستێنی باشتر خەبات بۆ مافە سیاسی و نەتەوایەتییەكان ببینین، چونكە ڕێژە و ڕادەی پاڵنەرەكان لە زیادبوون و ڕادەی وەڵامدانەوەی یاسایی و سیاسیی ڕێژیمی ئێران لە كەمترین و نەزمترین ئاستی خۆی‌دایە.
لە تەنیشت فاکتەرە نێوخۆییەکان هەلومەرجی ناوچەیی و جیهانی بەرەو ئاقاریك دەڕوا پرسە نەتەوەیی، ئیتنیك و ئایینزاكان ببێتە یەكیك لە باسە گرینگەكانی نێونەتەوەیی. لە وەها بارودۆخێكدا کە شوناسخوازانی گەلانی ئیران بە دوای ڕێگاچارەی ئاشتییانەدا دەگەڕێ، هەبوونی بەستێنێكی ئاوا وادەكات ڕاكێشانی سەرنجی شوناسخوازیی نەتەوەكان بگاتە بەرزترین ئاستی خۆی. چونكە بزووتنەوە جەماوەرییەكانی گەلانی ئێران لە سەر بنەمای پێكهاتەی فرەنەتەوەیی ئێران ڕاوەستاوە. هەروەها لە ئێرانی ئەمڕۆدا هەموو گەلانی ئێران چاوەڕوانی هەل و دەرفەتن، كە دەتوانی هەڵگری جووڵە و ڕاپەرینی جەماوەریی بێت. بۆیە ئەم هەلومەرجە دەتوانی هەوێنی سەرەكی بزووتنەوە جەماوەرییەكان لە هەمبەر زاڵێتیی ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی بێت.
گەمارۆی ژئوپۆلیتیكیی كۆماری ئیسلامی!
گەمارۆی ژئوپۆلیتیكی بۆ هەموو سیستەم و وڵاتێك شتێكی نەخوازراوە. واتا هیچ نیزام و دەوڵەتێك چ دیموكراتیك و چ نادێموكراتیك ئەمەیان پێخوش نییە و كار بۆ ئەوە دەكەن ژینگە و جوگرافیای سیاسیی دەسەڵاتیان ئارام و دوور لە كێشە بێت و لە سنووروكانی خۆیاندا هەست بە ئارامی و ئەمنییەت بكەن. ئەم سنوورانە بە مانای درواسێكانی ئەو وڵاتانە دێت. ئەگەر سەیرێكی ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی بكەین، بۆمان ڕوون دەبێتەوە ئەو ئەمنییەت و ئارامییە لە پێوەندییەکانی ئێران لەگەڵ وڵاتانی درواسێی هەستی پێ ناكرێت. بۆیە لە وەها هەلومەرجێكدا پێكهاتەی سیاسی ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی لە دڵەراوكێدا دەژی. ئەم ژیانە سیاسییە بۆ سیستەمی دەسەلاتداریی ڕێژیم لە كات و زەمەنێكی دیاریكراودا دەبێتە هۆی ئەوە هاوسەنگیی هێز تێك بچێت. بە گشتی ئەو هەلومەرجەی پاش شەری ئیسرائیل لەگەڵ حیزبووڵڵای لوبنان و حەماس لە غەززە هاتووتە ئاراوە، ڕادەی نیگەرانییەكانی ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی ئێرانی لە بواری گەمارۆی ژێئۆپۆلیتیكەوە زیاد كردوە. یان باشتر و ڕوونتر بڵێن گەمارۆی ژئوپولیتیك، ئەمنییەت و ئارامی لە ڕێژیم هەڵگرتوە. بۆیە نەبوونی ئەم ئەمنییەت و ئارامییە باشترین كاتە بۆ هەنگاونان بۆ بەرینتر كردنەوەی ناڕەزایەتییە جەماوەرییەكانی گەلانی ئێران و تێكدانی زیاتر هاوسەنگی هێزەی ڕێژیم كە لە بەرژەوەندیی گەلانی ئێران‌دایە.
ناكۆكیی نێو باڵەكانی ڕێژیم
لە دوای ڕووداوەکانی ٧ی ئوكتوبری ٢٠٢٣ ململانێی نێوان هێزە پێكهێنەرەكانی كۆماری ئیسلامی قووڵ بووەتەوە. قوڵبوونەوە تا ئەو ڕادەیە کە هاواری لە دەزگای نیزامی_ئەمنییەتیی ڕیژیم بەرز كردۆتەوە كە دەبێ پێداچوونەوە بە سیاسەتەكانمان لە شەڕی ئیسرائیلدا بکەین. بۆیە ئەوەی لە لوبنان، غەززە و سووریا بە سەر هێزە پرۆكسییەکانی ڕێژیمی ئێراندا هات، لە ناكۆكیی نێوان باڵەكان و باندە نیزامی_ئەمنییەتییەكانی ڕێژیمەوە سەرچاوە دەگرێت. ئەم ململانێیە لە نیوان باڵەكانی ڕێژیمدا جۆریك لە بۆشایی ساز کردوە كە دواجار مەودا دەرەخسێنێت بۆ ڕاپەرین و جووڵەی جەماوەری گەلانی ئێران. بۆیە ئیستا كە سپای پاسداران سیاسەتی ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی لە وڵاتانی لوبنان، غەززە،حووسییەكانی یەمەن، سووریا و عێراقی بەرێوە دەبات، ڕووداوەكانی شەڕی گرووپە پرۆكسییەكانی لەگەڵ ئیسرائیلی كردۆتە گۆپاڵێك بۆ بێدەنگكردن، سەركوتكردن و زاڵکردنی ترس و خەفەقانی زۆرتر بە سەر گەلانی ئێراندا. بۆیە لە وەها باردۆخێكدا نابێ لە ڕەوتی بزووتنەوە جەماوەرییەكانی گەلانی ئیراندا كەلێن بكەویتە نێو ڕێزەكانی لایەنە سیاسییەكانی گەلانی ئێرانەوە. چونكە لە ئاكامی دروستبوونی كەلێن لە نێوان ئوپوزیسیونی كۆماری ئیسلامیدا دەستی دەزگای نیزامی_ ئەمنییەتییەكانی ڕێژیم بۆ لاوازكردنی بزووتنەوە جەماوەرییەكان كراوەتر دەبێت.
ئاکامگیری:
دەگەرێمەوە بۆ سەردێری بابەتەكە، "دەرفەتی زێڕین بۆ جووڵەی جەماوەری". بە سەرنجدان بەوەی باس کرا دەبێ ئیدی سیاسەتی چاوەڕوانی لە بیر بكەین و لەوە تێ‌بگەین كە هەلومەرجی ئیران لەبارەبۆ ئەوەی ڕاپەرین و جوڵەی جەماوەری بكرێت. جووڵە بەو مانایە خەمێكی دیکە بۆ خەمەكانی ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی زیاد بكەین. جووڵە بەو مانایە گەلانی ئێران کە ئاستی خودئاگایی نەتەوەییان بەرزە و دەزانن مافیكیان بە ناوی مافی سیاسی و نەتەوەیی هەیە و دەبێ بەکردەوە بۆی تێ‌بکۆشن. جووڵە بەو مانایەی نائارامییەك بۆ نائارمییە ژێئوپۆلیتیكییەكانی ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی زیاد بكەین و سەنگەری ناكۆكی باڵەكانی ڕێژیم بەرفراوانتر بكەینەوە.
