كۆتا بزمارەکان لە تابووتی "بەرەی موقاومەی" كۆماری ئیسلامیی ئێران
ناسر ساڵحیئەسڵ
مێژوویی نوێی وڵاتی یەمەن لە پاش سەربەخۆیی ئەو وڵاتە لە ساڵی ١٩٧٦ەوە دەست پێ‌دەكات. سەربەخۆیی وڵاتی یەمەن پاش شەڕێكی خوێناوی لەگەڵ وڵاتی داگیرکەری بریتانیا و دوابەدوای ئەو، شەڕی نێوخۆیی نێوان لایەنە سیاسییە ڕكەبەرەكان وەدی‌هات. ڕكەبەریی لایەنە سیاسییەكانی یەمەن لە سەردەمی شەڕی ساردی نێوان دوو بلوكی، كاپیتالیستیی ڕۆژئاوا و كۆمونیزمی ڕۆژهەڵات، دابەشبوونی ئەو وڵاتەی بۆ دوو وڵاتی جیاواز و بەستراوە لێ‌كەوتەوە. كۆماری عەرەبیی یەمەن "یەمەنی باكوور" كە لە لایەن عەرەبستانی سعوودی و وڵاتانی ڕۆژئاوا پشتگیری دەكرا و كۆماری دێموكراتیكی یەمەن "یەمەنی باشوور" كە سەر بە بلوكی كۆمونیزم و یەكیەتیی سوڤیەت بوو. لە ماوەی شەڕی سارد و لە چوارچێوەی پرەنسیپە نەگۆڕەكانی سیستەمی دوو جەمسەریدا ئەو دوو وڵاتە چەندین جار بەرەوڕووی یەكتر بوونەوە و تەنانەت تا سنووری تێكهەڵچوونی نیزامییش چوونەپێش. پاش كۆتایی‌هاتنی شەڕی سارد لە ساڵی ١٩٩٠ی زایینی ئەو دوو وڵاتە لە چوارچێوەی "كۆماری یەمەن"دا یەكیان گرتەوە.
وڵاتی یەمەن پێكهاتەیەكی "سادە" و لە هەمان كاتدا "تێكهاڵاوی" هەیە. "سادە" بەو مانایە كە فەرهەنگی زۆرینەی خەڵكی یەمەن لە سەر بنەمای نۆڕمی عەشیرەیی، باوەڕی مەزهەبی و ڕەهەندەكانی كۆمەڵگەیەكی لایە لایە بیچمی گرتوە. هەروەها "تێكهاڵاو" بەو مانایە كە ئەو وڵاتە كێشە و قەیرانی ڕیشەداری مێژوویی هەیە كە بەردەوام مەترسییەكی گەورە لە سەر یەكیەتی و یەكگرتوو مانەوەی ئەو وڵاتە بووە. ئەو كێشە و قەیرانانە دوو سەرچاوەی سەرەكییان هەیە كە بریتین لە:
یەكەم: بوونی دوو بافتی جیاوازی سیاسی_فەرهەنگی لە باكوور و باشووری یەمەن، نۆڕمی عەشیرەیی و دەسەڵاتخوازیی هێزە ئیسلامییەكان.
دووهەم: دەستێوەردانی ڕێژیمی كۆماری ئیسلامیی ئێران لە كاروباری وڵاتی یەمەن.
یەكیك لە گرینگترین ئەكتەرەكانی گۆڕەپانی وڵاتی یەمەن "حوسییەكان"ن كە شیعەی "زەیدی"ن و لەگەڵ حكوومەتی ناوەندیی سووننە مەزهەب كێشەی جییددی هەیە. ڕیشەی سەرەكیی ناكۆكییەكانی نێوان شیعەكانی "زەیدی" و "حكوومەتی ناوەندیی یەمەن" بۆ گۆڕانی سیستەمی سیاسیی ئەو وڵاتە لە "ئیمامەت"ەوە بۆ "كۆماری" دەگەڕێتەوە. زەیدییەكان بە درێژایی ١٢٠٠ ساڵ لە ژێر ئاڵای ئیمامەتی ئیسلامیی شیعە بە سەر ناوچەكانی باكووری یەمەن حوكمڕانییان كردوە. حووسییەكان حكوومەتداری بە مافی ئیمامانی "بەنی هاشم" دەزانن و دەسەڵاتدارێتیی هەر لایەنێكی دیكە جگە لەو بنەماڵەیە ڕەد دەكەنەوە. بەو پێیە بەردەوام هەوڵی وەدەست‌گرتنەوەی دەسەڵاتیان داوە. ئەو هۆكارە مێژووییە لە پاڵ سیاسەتە هەڵەكانی حكوومەتی ناوەندی، نایەکسانی لە دابەشكردنی دەسەڵات و بە تایبەتی هەڵاواردنی نیگەتیڤی دەوڵەتی "عەلی عەبدوڵڵا ساڵح" سەرۆكی ئەو كاتی یەمەن، ناكۆكییەكانی نێوان زەیدییەكان و حكوومەتی "سەنعا"ی گرژتر كردوە.
لە كاردانەوە بە دۆخی نالەباری ئابووری و سیاسەتی هەڵاواردنی حكوومەتی ناوەندی لە ساڵی ١٩٩٢ی زایینی ڕێكخراوەیەكی سیاسی بە ناوی "ئەنساروڵڵا" لە پارێزگای "سەعدە" كە پێگەی سروشتیی زەیدییەكانە، بۆ پێڕەوانی مەزهەبی زەیدی، بوونی خۆی ڕاگەیاند. ئەو ڕێكخراوەیە بەرەبەرە چالاكییەكانی خۆی پەرە پێدا و بەتایبەتی پاش ساڵی ٢٠٠٠ی زایینی لە ژێر سەركردایەتیی "حوسین ئەلحووسی" تەواو وەكوو هێزێكی سیاسی خاوەن پێگەی جەماوەری دەركەوت. حوسین ئەلحووسی كەسایەتییەكی مەزهەبی بناژۆخوازی توندڕەو بوو. درووشمەكانی شۆڕشی ئیسلامی ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی ئێرانی كردە بنەمای ئیدئولوژیكی كاری سیاسی ئەو ڕێكخراوەیە. هەروەها ڕێكخراوەی ئەنساروڵڵای حووسییەكان دژایەتیی ئامریكا، ئیسرائیل و وڵاتانی سوننە مەزهەب بەتایبەت عەرەبستانی سعوودی دەكات. لە سەرەتادا داواكاری سەرەكی ڕێكخراوی زەیدییەكان خودموختاریی زیاتر بۆ پارێزگای سەعدە بوو تا بتوانن پارێزگاری لە نەریتی فەرهەنگی و مەزهەبی و سیاسی "زەیدییە" لە بەرامبەر كارتێكەریی ئیسلامگەرایانی سوننی مەزهەب بكەن.
حوسییەكان ماوەیەكی كەم نییە لە سەر گۆڕەپانی سیاسی وڵاتی یەمەن جموجۆڵیان هەیە. هەر لەو ماوەیەدا تەنانەت عەلی عەبدوڵڵا ساڵحیش، دەركەوتنی لە ناكاوی حوسییەكانی وەكوو مەترسییەكی گەورە بۆ سەر داهاتووی حكوومەت و دەوڵەتی یەمەنی دەدیـت. لە ئاكامی شەڕی دووهەمی عێراق و هاوكاریی یەمەن و ئامریكا گەرای سەرەتایی پێكدادانی ئەو دوو لایەنەی داندرا. لە سالی ٢٠٠٤ی زایینی لە ئاكامی ڕێپێوانی جەماوەریی بە دژی سیاسەتەكانی حكوومەتی ناوەندی لە شاری سەنعا پێكدادانی نیزامی لە نیوان حوسییەكان و هێزەكانی ئەرتەش ڕووی دا. ئەو ڕووداوە سەرەتای زەنجیرە پێكدادانی نیزامیی نێوان ئەو دوو لایەنە بوو كە هەر لە قوناغەكانی یەكەمدا كوژرانی حوسین ئەلحووسی لێ‌كەوتەوە. كوژرانی حوسین ئەلحووسی، حوسییەكانی بۆ گەیشتن بە ئامانجەكانیان زیاتر لە ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی نزیكتر كردەوە و سپای پاسدارانی ڕێژیمی ئیران لەو دەرفەتە كەلكی وەرگرت و توانی كار و بەرنامە نیزامییەكانی لە ناوچەی ژێر دەسەڵاتی ئەنساروڵڵای حوسییەكان چالاكتر و چڕتر بكات. بە شێوەیەك كە تا واژۆكردنی ڕێككەوتننامەی ئاگربڕ لە نێوان دەوڵەتی ناوەندی و حوسییەكان لە سالی ٢٠١١ی زایینی، بە دەنەدانی سپای پاسداران پینج جار پێكدادانی نیزامی لە نێوان ئەو دوو لایەنەدا ڕووی دا.
بەگەیشتنی شەپۆلەكانی بەهاری عەرەبی بۆ یەمەن، حووسییەكانی یەمەن دەرفەتی بۆشایی دەسەڵاتی سەرچاوەگرتوو لە ڕووخانی دەوڵەتی عەلی عەبدوڵڵا ساڵحیان بۆ پەرەپێدانی هێژموونیی خۆیان بە هاوكاریی نیزامی و ماڵیی سپای قودسی ڕێژیمی ئێران، لە پارێزگای سەعدە و ناوچەكانی دەورووبەری ئەو پارێزگایە قۆستەوە. لە ئاكامی ئەو بارودۆخەدا حوسییەكان دەستیان بە فراوانخوازی كرد كە ئەویش بە پشتیوانی و پاڵپشتیی سەرەكی ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی و عەلی عەبدوڵلا ساڵح، سەركۆماری لەسەركار لادراوی یەمەن بوو. هەروەها بەشداری‌نەكردنی ڕێكخراوەی ئەنساروڵڵای حووسییەكان لە هاوكێشەكانی دەسەڵاتی سیاسی پاش دەوڵەتی ڕووخاوی عەلی عەبدووڵڵا ساڵح، كاردانەوەی قوڵتربوونەوەی كێشە ئەنساروڵڵای حووسییەكان و دەوڵەتی مەنسوور هادی لێ‌كەوتەوە. چونكە قەیرانی نێوان دەوڵەتی نوێی یەمەن و ئەنساروڵڵا، هەلی ڕەخساوی بۆ دەستێوەردانی زیاتری سپای قودسی ڕێژیمی ئیرانی ڕەخساند كە لە ناوچەی نیمچە دوڕگەی عەرەبی كێشە بۆ عەرەبستانی سعوودی و كەنداوی عەدەن لە دەریا عوماندا دروست بكات. بۆیە بە پشتیوانی و هاوكاریی ماڵی_نیزامی و دابینكردنی مووشەك و درۆن لە لایەن سپای قودسەوە، چالاكییەكانی ئەنساروڵڵا بۆ شێوە و شێوازیی نیزامی و تیرۆریستی گۆڕدرا. وا بوو لە ٢١ی سێپتامبری ٢٠١٤ی زایینیدا گرووپی ئەنساروڵڵای یەمەن بە هاوكاریی "سپای قودس"ی ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی دەستیان بە سەر شاری گرینگی سەنعا داگرت و دوو ڕۆژ دواتر سەرۆك‌كۆمار و تێكڕای ئەندامانی كابینەی دەوڵەتی مەنسوور هادی دەستیان لە كار كێشایەوە. هەڵوەشانەوەی دەوڵەت و كابینەی مەنسوور هادی، نەک‌هەر ئەو وڵاتەی بۆ پەلکێشی شەڕی نێوخۆیی کرد، بەڵكوو ئەوە بە مانای هاوپەیمانی حکوومەتی نوێی یەمەن لەگەڵ ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی بوو كە كۆتایی بە حوكمرانیی دەوڵەتێك هێناوە كە دوست و دراوسێ عەرەبستانی سعوودی و ئەندامی شوڕای هاوكاریی كەنداو بوو. لە ڕوانگەی وڵاتی عەرەبستانەوە هەڵدێرانی یەمەن بۆ بەرەی بەناو موقاومەی ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی دەیتوانی سەرەتایەك بۆ هەڵدێرانی وڵاتانی دیكەش بێت؛ چونكە ئەو شەڕە درێژەی شەڕی پرۆكسی دوو جەمسەری شیعە و سوننەیە كە لە سەنگەرە جیاجیاكانی ناوچە لە ڕووبەرووبوونەوەیەكی قورس‌دان.
خاڵی جیاكەرەوەی كێشەی یەمەن ئەوەیە ئەو وڵاتە لە نیمچەدوڕگەی عەرەبی هەڵكەوتوە كە بە درێژایی مێژوو لەژێر هیژموونیی عەرەبستاندا بووە. بەو پێیە ئەمە بەزاندنی هێڵە سوورەكانی عەرەبستان و تەنانەت وڵاتانی عەرەبیی كەنداو بوو لە لایەن ڕێژیمی ئێرانەوە. چونكە بە دەسەڵات‌گەیشتنی گرووپی ئەنساروڵڵای حووسییەكان لە وڵاتی یەمەن لە ڕاستیدا بە مانای دراوسێیەتی و هاسنووریی كۆماری ئیسلامی ئێران لە ناوچەی نیمچەدووڕگەی عەرەبی لەگەڵ عەڕەبستانە و ئەو دەرفەتە بۆ ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی دەرەخسێنی هەتا لە نائەمنکردنی ناوچەكانی ڕۆژهەڵاتی عەرەبستاندا دەستی ئاوەڵاتر بێت. جگە لەوە مانەوەی دەسەڵاتدارەتیی ئەنساروڵڵای حوسییەكان لە وڵاتی یەمەن، دەیتوانی ببێتە كارتێكی یاری پاش ڕووخانی ڕێژیمی بەشار ئەسەد بۆ خامنەیی تا وڵاتی عەرەبستان ناچار بە سازان لە وڵاتی سووریەی پاش بنەماڵەی ئەسەد و مانەوەیی حەشدی شەعبی لە وڵاتی عێراق بكات. چونكە ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی ترسی لەوە هەیە پاش ڕووخانی دەسەڵاتدی بنەماڵەی ئەسەد و شكستی گەروەی گرووپە پرۆكسییەكانی لە لوبنان و سووریە و غەززە، هەر گۆڕانكارییەك لە یەمەن كە لە قازانجی خەڵكی ئەو وڵاتە و لاوازکردنی دەسەڵاتی حوسییەكان بێ، گۆڕانكاریی گەورەی لە ناوچەیی ڕۆژهەڵاتی ناڤیندا بە دوودا دێت و بوار بۆ ڕووخانی ڕێژیمی کۆماری ئیسلامی لەبارتر دەبێت.
لە گۆڕانکارییەکانی ئێستای ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاستدا داهاتووی گرووپی ئەنساروڵڵای حوسییەكان مەترسیی گەورەی لەسەرە. چونكە بە هۆی كردەوەكانی ئەم گرووپە وەك مووشەك‌هاویشتن بۆ سەر ئیسرائیل و نائەمنكردنی ڕێڕەوی بازرگانی لە كەنداوی عەدەن و كێشە خوڵقاندن بۆ وڵاتی ڕوو لە گەشەی عەرەبستان، ئەویش بە هاندان، دەستێوەردان و پشتیوانیی ماڵی و نیزامی ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی ناسەقامگیرییەکی پتر لە ناوچەی نیمچە دووڕگەی عەرەبی، هەم بۆ وڵاتانی ڕۆژاوا و هەم بۆ وڵاتی ئیسرائیل خوڵقاوە کە ناکرێ درێژەی هەبێت. بۆیەلە ئەگەری هێرشی بەرینی ئیسرائیل و وڵاتانی ڕۆژئاوا بۆ سەر ئەنساروڵلای حوسییەكان و بەهێزكردنی لایەنە دێموكراتیكەكانی یەمەن بۆ کۆنتڕۆڵ‌کردنەوەی شاری سەنعا، گرووپی تێرۆریستی ئەنساروڵڵای حوسییەكان كۆتایی بە دەسەڵاتەکەی دێت. لە وەها هەلومەرجێكدا وڵاتی یەمەن بەرەو ئاشتی و سەقامگیریی نێوخۆیی و دووركەوتنەوەی لە دەستێوەردان و ئاژاوەنانەوەی ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی ئێران دەچێت.
ئێستا پاش بزمارڕێژكردنی تابووتی ئەنساروڵلای حوسییەكان، گەلانی یەمەن بە دامەزراندنی حكوومەتیكی بنكەفراوانی دێموكراتیك و وڵامدەر كە هەموو پێكهاتەكان و ئایینزاكان لە خۆ بگرێ، دەتوانن هیوادار بە گەشەی سیاسی_ئابووریی و ژیانی سەردەمیانە بن. بۆیە ڕووخانی دەسەڵاتی حوسییەکان چەندە لە بەرژەوەندیی خەڵکی یەمەنە، ئەوەندەش ڕێژیمی عەلی خامنەیی لە لێوارەكانی ڕووخان و داڕمان نزیكتر دەکاتەوە.
