بابک ناصری
متفکرین حوزه اندیشه بر این باورند سینما بازتابی از رویدادهای اجتماع است که می توان با رجوع به آن اوضاع دوره ای تاریخی و واقعی یک کشور را در آینه اش بازتاب داد.
تئودور آدورنو فیلسوفی از مکتب فرانکفورت را شاید بتوان برای نظریه ای که در خصوص این صنعت ابراز کرده در اولویت قرار داد. از آنجا که آدورنو فیلم و سینما را هستەی مرکزی صنعت فرهنگ تلقی میکند، بنابراین شناخت نظر وی درباره ی صنعت فرهنگ، در اصل، نظر وی را در رابطه با سینما و فیلم نیز از نگاهی جامعه شناختی آشکار خواهد کرد. به عقیدەی آدورنو کاری که صنعت فرهنگ میکند این است که مسائل قدیمی و آشنا را در قالب‌های جدید، با کیفیت بهتر مطرح میکند.
با این مقدمه میتوان نگاهی اجمالی به فیلم " برادران لیلا" ساخته سعید روستایی انداخت که به عقیده منتقدین سیاسی‌ترین فیلم سال هزارو چهارصدویک معرفی شده است.
این فیلم داستان زندگی زنی به نام لیلا را روایت میکند که در تلاش است تا برای مشکلات اقتصادی خود و خانوادەاش راه حلی پیدا کند، او در این مسیر پر پیچ و خم با موانعی روبرو میشود که جامعه مردسالار پیش پایش ایجاد کرده است. جواد نوروزبیگی تهیه کننده فیلم، طی مصاحبەای گفته بود که جمهوری اسلامی بخاطر ساخت برادران لیلا؛ او و سعید روستایی را ممنوع الکار کرده و برایشان پرونده قضایی تشکیل شده است، با اتهام تلاش برای برهم زدن امنیت ملی! حال با توجه به این وقایع می توان بازتابی تفسیری از فیلم ارائه کرد که رجوع به نظریه آدورنو و واقعیت کنونی کشور ایران تحت سلطه جمهوری اسلامی را به تفصیل برساند.
حکومت اسلامی در ایران بعد از سال پنجاه وهفت تا کنون با عملکرد غلط و پرحاشیه خود موجب فروپاشی بسیاری از مفاهیم انسانی و اجتماعی شد که با شعار احیای آنها به قدرت رسیده بود! از جمله رفتاری که موجب دلسردی طیف خودی در حکومت نیز گردید، توهین به شان انسانی و کرامت زن در جامعه بود و رفته رفته به دملی چرکین تبدیل شد و هر آن می‌رفت تا سرباز کند و خودی نشان دهد.
در لایه‌های پنهان فیلم برادران لیلا پرسشی به کرات تکرار میشود که مشابه آن در سردرگمی این سال‌های حاکمیت بین مردم ایران ردوبدل می شد؛ به راستی مقصر اصلی کیست؟ راهکارهای برون رفت از مشکلات همانطور که در فیلم تجربه میشود و به پایان تلخ منجر می گردد، بازتاب همین فراز و فرودی است که مردم ایران از جمهوری اسلامی به تنگ آمدە‌اند. کلاف سر در گم پدیده های شوم اجتماعی که بر زندگی و معیشت مردم تاثیری مستقیم داشت، سر نخ آن به ریشه تک بعدی و تحمیلی سنت ها بر می گشت که ولایت مطلقه فقیه برای اداره کشور تعیین کرده بود.
پدر در فیلم نماد اقتدار پوشالینی است که متاثر از همین ارجاع به سنت‌ها آن را تحمیلی جلوه دادە و نمونه عینی آن در ایران جاری است. کثرت بی اندازه مهاجرت به دلیل عدم ثبات در جامعه، دستپخت همین حکومت است که قانون و حقوق انسانی را برای تامین منافع خود به اجرا در می آورد.
در فیلم هم حین رفتن از فرودگاه دمل چرکین این فاجعه با جمله ای بیان میشود که آینه رهایی ازاین سرزمین نفرین شده است؛ "از این منجلاب رفتم..."، جمله ای که پسر در فرودگاه به آن اعتراف میکند، بازتاب ترک خاک و دیار بیش از هشت میلیون انسان است که تنها برای زندگی کردن در آرامش رنج غربت را بر خود هموار کردەاند. مرز میان رویا و واقعیت هنگامی شکل عینی به خود می گیرد که در کوتاه ترین پازل زمانی شاهد مرگ آرزوها بود وقایع پیش رو را به تماشا نشست.
بازتاب آینه گون هنر سینما از جامعه امروز نکته ظریفی است که می توان در لایەهای روایت فیلم استباط کرد. تشابه زمان، ترتیب قدرت در خانواده که می شود در ایران هم آن را احساس کرد و تحمیل سنت ها بر عقلانیت که با دینی خواندن ولایت سیاسی می شود به وضوح نقض حقوق شهروندی را در آن مشاهده نمود.
سعید روستایی که دانش آموخته سینمایی دانشگاه سوره است، با فیلم " ابد و یک روز " خود را به سینمایی ها نشان داد و حمایت دولتی‌ها را به خود جلب کرد. وی را می توان به شکلی متفاوت محسن مخملباف تازەای قلمداد کرد که آتش به خرمن خودی‌ها زد! مخملباف هم تربیت همین مکتب حوزه هنری بود که جادوی سینما او را به خود آورد تا سوی حقیقت را انتخاب کند. سویی که به عبارت آدورنو نمی توان چشم بر آن بست و حقایق را نادیده انگاشت.
برادران لیلا حرف های ناگفته زیادی دارد که حتما باید آن را به تماشا نشست. موفقیت فیلم در عرصه بین‌المللی موجب گردید تا دست اندرکاران فیلم از پخش اینترنتی آن ضربه ای سنگین متحمل نشوند.
نگاه جهان هنر و سینما به کارهای انتقادی که اهداف جامعه آشفته ایران امروز را به تصویر می کشد، نگاهی درست و منطقی است که حاکمیت ضعیف جمهوری اسلامی آن را دهان کجی به وضعیت فرهنگ در ایران تلقی میکند. واقعیتی که برای گفتنش نمی شود به دروغ متوسل شد. هنر باید آیینه ای بی زنگار برای واقعیت پیش چشم مان نمایش دهد.
همین کاری که سعید روستایی در فیلم برادران لیلا به ما نشان داد.
