اشارە: روز سە شنبە ١٩ اردیبهشت ماه، کاک خالد عزیزی، سخنگوی حزب دموکرات کوردستان ایران، طی مصاحبەای ویژە با "کوردکانال" در رابطە با موضوعات روز مرتبط با کوردستان و ایران و از جملە نقش‌آفرینی اپوزیسیون خارج از کشور، منشور همبستگی، رویدادهای پسا انقلاب ژینا، تلاش‌های حزب دموکرات برای تدوین طرحی فراگیر، آیندە انقلاب و مباحث جاری در رابطە با تقابل مفاهیم جمهوری‌خواهی و فدرالیسم با مرکزگرایی و تمامیت ارضی بە گفتگو پرداختند. "کوردستان" گزیدەای از سخنان ایشان را در اختیار خوانندگان قرار می‌دهد.

کاک خالد عزیزی در آغاز این مصاحبە و در پاسخ بە سوالی در رابطە با چگونگی نقش‌آفرینی اپوزیسیون خارج از کشور در جریان انقلاب ژینا، تحرکات در آلمان، منشور جورج تاون و نشست همبستگی و موضع حزب دموکرات در رابطە با این وقایع و دیگر رویدادهای بعد از انقلاب ژینا، اظهار داشت: حقیقت‌ این است کە در مرحلە نخست این جنبش و خیزش عمومی در سراسر ایران علیە نظام جمهوری اسلامی، مردم کوردستان و بلوچستان هزینەهای زیادی دادند، مردم ایران در تظاهرات خیابانی همبستگی، هم‌نوعی و نوعی وحدت علیە این نظام را در مبارزات خود بە نمایش گذاشتند. با این وجود، یک نظام سیاسی را نمی‌شود صرفا از طریق تظاهرات از میان بر داشت. اصولا برای گذار از یک نظام سیاسی مستبد و دیکتاتور نظیر جمهوری اسلامی، یک بدیل مناسب لازم است. این جنبش از درون خود پیام‌هایی انتقال داد مبنی بر اینکە میسر و مجرای این بدیل‌سازی یا آلترناتیوسازی بایستی چگونە باشد؟ از نظر ما این جنبش نشان داد کە در داخل ایران در جریان انقلاب همە با هم علیە این نظام بودند و تبعیضی آنچنانی وجود نداشت. در خارج از کوردستان، در بسیاری از شهرهای بزرگ و کلان‌شهرها مردم با افتخار از کوردستان و بلوچستان یاد می‌کردند و این تاثیر بسزایی داشت. اما متأسفانە در داخل ایران امکان ایجاد رهبری وجود نداشت. الزاما این رهبری را می‌بایستی در خارج از کشور، ایجاد کرد. تاسف دیگر از این لحاظ است کە بە علت عدم حضور و دوری بلند مدت بخشی از نیروهای خارج از کشور و بخشی از شخصیت‌ها یا سلبریتی‌ها از ایران، احتمالا بە آن اندازە اطلاعات کافی از داخل کشور نداشتند کە یک صورت مسئلە از این جنبش داشتە و بر مبنای آن اقدام بە آلترناتیوسازی کنند. علت اصلی آن نیز این بود کە مخالفت با جمهوری اسلامی عمومیت پیدا کرد. می‌توان گفت کە همە، چە بە طور انفرادی و چە در قالب احزاب سیاسی، اپوزیسیون هستند. ولی بدیل‌سازی بحث دیگری است. در اینجا از سازوکار چگونگی ادارە ایران صحبت می‌شود. من فکر می‌کنم در خارج از کشور این آمادگی کافی وجود نداشت و بسیاری از این نیروهای سیاسی و شخصیت‌های سیاسی تا اندازە زیادی غافلگیر شدند.

سخنگوی حزب دموکرات کوردستان ایران در رابطە با چرایی عدم انتشار آلترناتیوی رسمی از سوی حزب دموکرات کوردستان کە بیانگر دیدگاههای آن حزب در مقابل دیگر جریانات اپوزیسیون کە غالبا هم از میان سلبریتی‌ها بودند، گفت: اصولا حزب دموکرات کوردستان ایران، بە دلیل اینکە حل مسئلە کوردستان ایران را در چهارچوب ایران می‌داند و استراتژی و برنامەی حزب دموکرات کوردستان ایران هم تابعی از این اصل کلی است، در مقابل وضعیت فعلی و آیندە ایران بی‌تفاوت نبودە و نخواهد بود. اما مسئلە این است کە دیدگاە و روایت حزب دموکرات بە عنوان یک حزب، اصولا با دیدگاە و روایت شخصیت‌های منفرد فرق می‌کند. ما معتقدیم کە باید یک صورت مسئلە داشتە باشیم و تا زمانی کە یک صورت مسئلە دقیق و مشخص وجود نداشتە باشد، کە منظور از ایران چیست؛ بە آسانی وارد آلترناتیو و یافتن راەحل نخواهیم شد. از نظر حزب دموکرات، ایران یک کشور چند ملیتی است و اصولا نادیدە گرفتن این ملیت‌ها بە طور کلی و ملت کورد بە طور اخص، سبب شد کە سیستم تمرکز در تهران شکل بگیرد. ما معتقدیم تا زمانی کە این تمرکز وجود داشتە باشد وارد شدن ایران بە فاز دموکراسی آسان نخواهد بود. اصولا برای ورود بە فاز دموکراسی بایستی واقعیت کثیرالملە بودن ایران را قبول کردە و تنوعات مختلف ملی و سیاسی و مذهبی با هم توافقاتی داشتە باشند تا براساس این توافقات بتوانیم از یک آلترناتیو و بدیل صحبت کنیم. ما در نشست‌های اخیر حزبی، یک برنامە کامل را تنظیم کردە و معتقدیم براساس این برنامە بایستی با احزاب ملیت‌های مخلتف و احزاب جمهوری‌خواە، احزاب معتقد بە دموکراسی، جریاناتی کە در خارج از کشور ایجاد شدەاند و نیز جریاناتی در داخل کشور کە معتقدند بایستی همە با هم وارد فاز چگونگی حل مسئلە در چارچوب آلترناتیوسازی براساس باور بە جمهوری‌خواهی شویم، همکاری داشتە باشیم.  

ایشان در پاسخ بە پرسشی در مورد وجود قشر خاکستری و انفعال در کلان‌شهرها در جریان انقلاب ژینا و تمرکز انقلاب در کوردستان و بلوچستان و بخشی از استان خراسان و بە طور کلی در حاشیە بودن کلان‌شهرها با اذعان بە اینکە یکی از مشکلات یا چالش‌های اصلی در جنبش یا خیزش عمومی اخیر دقیقا این بودە است، گفت من فکر می‌کنم در کلان‌شهرهای ایران هم همدردی و همبستگی با مبارزات در کوردستان و سایر مناطق ایران زیاد بود. ولی این وظیفە رهبران و شخصیت‌ها و احزاب سیاسی است کە خیزش را سازمان دهند، اما این پدیدە یا دیدگاە تمامیت‌ارضی و تجزیەطلبی بە یک معضل تبدیل شدە است. متأسفانە در خارج از کشور هر گاە از منشوری صحبت شود، همیشە بەشیوەهای مختلف در پیش‌درآمد آن این مباحث بە صورت مسئلەی اصلی در می‌آیند. ما بە عنوان حزب دموکرات کوردستان ایران معتقدیم کە اصولا هیچ لزومی ندارد در روند شکل‌گیری مبارزات مردم ایران و آلترناتیوسازی تا این اندازە بر روی موضوع تمامیت‌ارضی و تجزیە‌طلبی بحث شود. زیرا، اصولا ما شاهد تهدیدی مبنی بر تجزیە در هیچ گوشەای از ایران نیستیم و اصولا مطرح‌کردن تمامیت‌ارضی بدین شیوە هیچ کمکی بە مسئلە نمی‌کند. بنابراین، وقتی هیچ تهدیدی از طرف کوردستان یا بلوچستان یا هیچ جای دیگری در ایران مبنی بر تقسیم و تجزیەی کشور وجود ندارد، طرح این مباحث کاملا غلط است و جمهوری اسلامی نیز از آن غایت استفادە را برد کە در این خصوص می‌توان بە حملە بە کوردستان، حملە بە مناطق مرزی و موشکباران رهبری حزب دموکرات و دیگر احزاب کوردستان ایران اشارە کرد.

بنابراین ما بە عنوان حزب دموکرات کوردستان ایران انتظار داریم کە سازمان‌ها، شخصیت‌ها و احزاب غیر اتنیکی یا غیر ملی بیشتر روی این موضوع تامل کنند و اصولا از این بە بعد از ایدە تمامیت‌خواهی و تجزیە‌طلبی در مباحث مربوط بە چگونگی طرح آلترناتیو صحبت نکنند، چرا کە ما معتقدیم با وجود دموکراسی ایران تجزیە نمی‌شود، بلکە این استبداد و دیکتاتوری است کە موجب تجزیە ایران می‌شود و عامل این تجزیە نیز در سیستم فعلی خود نظام جمهوری اسلامی است. وقتی برخی را بە حاشیە کشاندە و بەشیوەای عمل می‌کند کە پایتخت و ایران جذاب نباشند، نتیجە نتیجتا گریز از مرکز در میان ملیت‌های مختلف تبدیل بە یک واقعیت می‌شود. علیرغم اینکە ما بە عنوان حزب دموکرات معتقد بە حل مسئلە کوردستان در چهارچوب ایران و در قالب فدرالیسم و نوعی خودمختاری هستیم، اما در نتیجەی برخوردهای نامسئولانە بخشی از اپوزیسیون جمهوری اسلامی و تبلیغات جمهوری اسلامی در مورد کوردستان و بلوچستان و شاید در مورد ترک‌های آذری و بقیە، ممکن است این ایدە شکل بگیرد و برخی بگویند خب ما کە دنبال این هستیم کە همە با هم ایران را ادارە کنیم، اما آنها در مقابل نە بە خودمختاری و فدرالیسم راضی هستند و نە با حق و حقوق ملی ما موافق، اگر اینگونە است چە لزومی دارد ملیت‌ها از این بە بعد در داخل ایران بمانند و در چارچوب ایران دنبال راەحل باشند؟ البتە من اینجا بە عنوان سخنگوی حزب دموکرات کوردستان ایران می‌گویم این راەحل ما نیست، اما عمل و مواضع جمهوری اسلامی و بخشی از اپوزیسیون نامسئول جمهوری اسلامی در خارج از کشور بە دلیل طرح مسئلە تمامیت ‌ارضی و تجزیە‌طلبی موجب بروز اینگونە عکس‌العمل‌ها در کوردستان و در میان ملیت‌های مختلف خواهند شد.

کاک خالد عزیزی در بخش دیگری از این گفتگو در پاسخ بە دلایل مخالفت با نشست جورج تاون و منشور همبستگی گفت: حقیقت این است کە از نظر ما در آن منشور مسائل کلیدی و شاخص‌ها غائب بودند. نخست، ما معتقدیم کە ایران کشوری چندملیتی است و نادیدە گرفتن این واقعیت پیام نادرستی را بە ملیت‌های مختلف کە در جنبش ژینا امینی نقش بسیار برجستەای داشتند در داخل ایران می‌دهد. پس بایستی قبول کنیم کە ایران کشوری چند ملیتی است. اما آنها همە چیز را بە آیندە و بە مجلس موسسان موکول کردە و می‌گویند نباید در حال حاضر در مورد این مسائل صحبت شود و بایستی روی حداقل‌ها بە توافق برسیم! ولی تجربەای کە ما از انقلاب قبلی داریم بە ما می‌گوید پس از تحکیم قدرت در مرکز همە وعدەها بر آب شدند، بە همین دلیل ما موافق آن منشور یا راەحل‌ها را کە همە چیز را بە آیندە موکول می‌کند، نیستیم و می‌گوییم کە بایستی از اکنون در مورد چگونگی ادارە ایران گفتگو کنیم. باید در رابطە با تنوعات موجود در جامعە ایران بە توافق برسیم. این توافق می‌تواند مبنای خوبی برای آیندە ایران باشد. در جریان انقلابات در جهان کە یک نظام از بین می‌رود، همانطور کە اشارە کردم چگونگی ادارە کشور در دوران انتقال است کە آیندە کشور را رقم می‌زند، اما در آن منشور بە این موارد توجە نشدە بود. ما از آنجا کە معتقدیم ایران یک کشور چندملیتی است، نظام آیندە باید یک نظام جمهوری و جوابگو، انتخابی و غیر موروثی باشد و نظام بە توجیهات مذهبی برای محروم کردن مردم از فرایند تصمیم‌گیری توسل نجوید. اصولا این راهکار را بایستی از مجرای اعتراف بە تنوعات پی بگیریم.

سخنگوی حزب دموکرات کوردستان ایران، در رابطە با عدم توجە اپوزیسیون خارج از کشور بە رویدادها و مبارزات داخل در مرحلە کنونی کە بە نظر می‌رسد در رکود ظاهری انقلاب تاثیر داشتە، اظهار داشت: تجربە مبارزات ما در کوردستان ایران علیە نظام جمهوری اسلامی از بدو تأسیس این نظام بە ما می‌گوید کە این مبارزات در میسر خود با فراز و فرودهای زیادی مواجە خواهد شد. برای اینکە این جنبش دچار رکود دائمی نشود بایستی رهبری شود. یکی از مشکلاتی کە ما در خارج یا در داخل علیە نظام داریم، ایدە سازمان‌نا‌پذیری یا حزب‌نا‌پذیری و یا ایجاد احزب ضعیف است. این می‌تواند دو علت داشتە باشد؛ نخست این کە اصولا در ایران دموکراسی تجربە نشدە است و دوم این کە بعضی از این سازمان‌ها و احزاب چە در خارج و چە در داخل متحمل انشعابات و انشقاقات بسیار زیادی شدەاند. افرادی هستند کە فعال‌اند و برآمدی از این وضعیت بودەاند. بنابراین تجربە کوردستان این را بە ما می‌گوید کە ما بایستی در مسیر سازمان‌پذیری کار کنیم. حزب‌زادیی با هدف تشویق سلبریتی‌ها یا شخصیت‌های سیاسی منفرد ایدە خوبی نیست، اگر قرار باشد این راەحل آیندە ایران باشد، دموکراسی در ایران بە این آسانی مستقر نخواهد شد. کماکان دیدیم کە تجربەی ما در کوردستان سبب شد کە این جنبش بسیار بهتر رهبری شود و دلیل آن نیز سازمان‌پذیری و وجود احزب بود. بنابراین، درخواست ما از شخصیت‌های منفرد این است کە با هم و بە شیوەای سازمان‌یافتە بتوانند برنامەهای مختلف را ارائە بدهند. در تمام کشورهای دموکراتیک و در اروپا و آمریکا نیز احزاب سیاسی هستند کە وارد سازوکار سیاسی برای قدرت سیاسی می‌شوند. نمونە بسیار برجستە آن دونالد ترامپ در آمریکا بود کە بە عنوان نخستین میلیاردر کاندیدای ریاست جمهوری شد، اما وارد حزب جمهوری‌خواە آمریکا شد. پس باید این را بە جامعە بیاموزیم و جامعە آن را تمرین کند کە مسیر جهت ‌دادن بە موسسات دموکراسی و بە فرهنگ مبدل نمودن دموکراسی در آیندە ایران، اصولا سازماندهی و سازمان‌پذیری است و این مسیر نیز احزاب هستند.

ایشان در تشریح بیشتر تقابل و تضاد برساختە مفاهیمی چون جمهوری‌خواهی و فدرالیسم با مرکزگرایی و تمامیت ارضی و ویژگی‌ها و شاخص‌های فدرالیسم و جمهوری‌خواهی اظهار داشتند: ما در گذشتە هم برای حل مسئلە کوردستان و اصولا استقرار دموکراسی در ایران، از طرف حزب دموکرات برنامەهای متمایزی داشتیم. در دورانی بە خودمختاری معتقد بودیم. حتی زندە یاد دکتر قاسملو بە عنوان سخنگوی هیئت نمایندگی خلق کورد در مذاکرات با نمایندگان جمهوری اسلامی، بە منظور ممانعت از تحمیل آسان جنگ بر کوردستان از سوی رژیم دنبال حداقل‌ها بود. در مراحل بعد بە علت اینکە مبارزات وسعت بیشتری پیدا کرد، فدرالیسم بە عنوان راەحل انتخاب شد. ما هیج تضادی بین فدرالیسم یا خودمختاری با نظام جمهوری‌خواهی نمی‌بینیم. اصولا عنوان جمهوری عنوانی است کە امکان انتخاب بیشتر را - چە در شکل عمومی و چە در شکل پارلمانی- بە مردم اعطا می‌کند. رئیس‌جمهور را چە پارلمان انتخاب کند و چە مردم ایدە انتخاب بیشتر تقویت می‌شود. راەحل‌های ما بیشتر در تضاد با تمرکزگرایی است. تمرکزگرایی سبب شدە است کە بە مسائل ملیت‌های مخلتف مخصوصا کوردها و بقیە توجە نشود. پس راەحل ما در جهت مخالفت با تمرکزگرایی و موافقت با مشارکت، مخالفت با تبعیض و موافقت با حقوق همە، مخالفت با نادیدە گرفتن حاشیە و موافقت با اینکە اتنیک‌های مختلف و ملیت‌های مختلف با هم وجود داشتە باشند، است. آن زمان است کە امنیت ایران تأمین می‌شود. آنگاه لازم نیست کە از تمامیت‌ارضی و تجزیە‌طلبی صحبت کنیم. ولی اگر قرار باشد وضع بە همین روال پیش برود، اصولا این مباحث همیشە مطرح می‌شوند.

کاک خالد عزیزی در پاسخ بە این پرسش کە حزب دموکرات کوردستان ایران چە زمانی آلترناتیو و منشور مختص بە خود را مطرح و منتشر خواهد ساخت، تاکید کرد: ما در حزب دموکرات در روزهای اخیر راەحل یا طرحی مورد اجماع را تدوین نمودەایم کە بە مراحل پایانی نزدیک است، اصولا هدف ما جنگ منشورها نیست. قرار نیست هر حزب، جریان یا گروهی کە منشوری داشتە باشد، ما هم بلافاصلە بە صرف تقابل و انکار آن، منشور مختص بە خود را ارائە دهیم. حزب دموکرات سوابق طولانی در چگونگی تعامل و ارائە راەحل‌های مختلف دارد. امیدوارم در چند هفتەی آیندە، طرح حزب دموکرات با احزاب ملیت‌های مختلف - بلوچ، عرب، کورد و ترک آذری- بە بحث گذاشتە شود. می‌خواهم در اینجا روی این نکتە تأکید کنم کە زمانی کە از ملیت‌ها صحبت می‌کنم، فارس را هم یکی از ملیت‌های ایران می‌دانم و دیگر اقلیت و اکثریتی وجود ندارد. اصولا تنها در امور پارلمانی و در فرایند تصمیم‌گیری از ایدە اکثریت و اقلیت استفادە می‌شود، در غیر این صورت هیچ یک در مقابل بقیە اکثریت نیستند و ملت فارس هم در مقابل بقیە اقلیت نیست. ایدە اقلیت- اکثریت بە نفع دموکراسی نیست. بنابراین قصد داریم طرح خود را در مرحلە اول با احزابی کە تعلقات اتنیکی دارند و در مراحل بعدتر با تمام احزاب ایرانی نظیر جریان همبستگی، شورای دموکراسی، شورای تصمیم، شورای مدیریت گذار و جریانات دیگر بە بحث و گفتگو بگذاریم. می‌خواهیم این مسئلە را با همە مطرح کنیم و سعی می‌کنیم از تجربە گفتگوهای خود در چهار ماە گذشتە در سطح احزاب مخالف جمهوری اسلامی در خارج از کشور استفادە کنیم و آنگاه بیش از پیش نگاە خود را بە داخل کشور معطوف داریم. این جنبش در داخل ایران شروع شد. در تهران و شهرهای بزرگ شخصیت‌ها و جریانات بسیار بزرگی وجود دارند کە مخالف جمهوری اسلامی هستند و آنها نیز راەحل‌های خودشان را دارند. مردم در کوردستان می‌توانند پیشنهادات خود را ارائە دهند. بنابراین الزاما ما باید رابطە خوبی با دیدگاەها و افکار مردم در داخل ایران داشتە باشیم، چرا کە آنجا است کە تسویە حساب نهایی با جمهوری اسلامی انجام می‌گیرد نە در پایتخت‌های کشورهای غربی و آمریکا. امیدواریم در نتیجە گفتگو و مذاکرە با فعالین داخل و خارج از کشور و کسب تجارب بیشتر ،طرحی را کە حزب دموکرات در حال تدوین آن است بە طرحی متنوعتر و فراگیر تبدیل کردە کە جنبەی مشارکتی داشتە باشد و عاری از روایت‌ها یا ایدەهایی در جهت پلاریزە شدن و اتمیزە شدن جامعە باشد. من فکر می‌کنم دوران تقابل شدید و پلاریزە کردن جامعە ایران با توسل بە تمایز اتنیکی، مذهبی و یا سیاسی و یا پناه بردن بە روایات تاریخی یا چگونگی تفسیر و تعبیر از مسائل ارضی ایران کاملا سپری شدە است.

سخنگوی حزب دموکرات در پایان مصاحبە ویژە خود با "کوردکاناڵ" در رابطە با تحولات منطقە و تناقض در اظهارات مقامات سیاسی آمریکا با مسئولان جمهوری اسلامی دربارە برجام و دیپلماسی جمهوری اسلامی با غرب و طرح مجدد مکانیسم ماشە از سوی اروپا در روزهای گذشتە و پیش‌بینی تحولات آیندە یادآور شدند: ما یک صورت مسئلە و یک اصل داریم. بر منبای این صورت مسئلە و اصل بایستی وارد چگونگی تحلیل مناسبات و قواعد بین‌الملل در رابطە با ایران شویم. معادلات یا روابط بین‌الملل، براساس منافع استراتژیک و منافع فی مابین کشورها تنظیم شدە است. مشخصا جمهوری اسلامی در چند سال گذشتە، سعی کردە از قضیە برجام بە عنوان یک کارت بازی علیە منطقە و نظام بین‌الملل استفادە کند. هم آنان و هم مردم را در داخل بە گروگان گیرد. بە نظر من جامعە بین‌الملل مدت بسیار زیادی گرفتار این بازی جمهوری اسلامی شد. هر زمان کە از ایران و آیندە ایران صحبت می‌شد، همیشە توجە بە این بود کە ایران تهدیدی امنیتی برای اسرائیل و دیگر کشورها است و از این رو، مسئال حقوق‌بشر و مبارزاتی کە در داخل ایران وجود داشت کاملا بە فراموشی سپردە شدە بودند. همچنان بر این باورم کە مسئلە آیندە ایران را باید در داخل ایران جستوجو کرد. این بازی بین‌المللی، یعنی بازی بین کشورهای غربی و آمریکا بر سر مسئلەی برجام و برنامە اتمی ایران، می‌تواند سالیان زیادی ادامە داشتە باشد. معتقدم جمهوری اسلامی از این پروژە در آیندە مجددا حداکثر استفادە را خواهد برد. شاید سال‌های زیادی مذاکرە کنند و توافقات و شکست‌هایی در جریان باشند، اما فکر نمی‌کنم جنگ اتمی بین ایران و هیچ کشور دیگری در آیندە بە وقوع بپیوندد. بازی سیاسی است و آنان حداقل استفادە را از این بازی خواهند کرد. تنها چیزی کە می‌تواند این بازی را بە حاشیە بکشاند، مبارزات مردم در داخل کشور، وحدت و هماهنگی میان ملیت‌ها،‌ سازمان‌ها و احزاب مخلتف است؛ بە گونەای کە همە بە آیندە ایران بیندیشند و زیاد غرق مشکلات گذشتە نشوند. حداقل ما بە عنوان حزب دموکرات در عرصە بین‌المللی نیز هموارە سعی کردەایم در حد امکان از مسئلە دموکراسی و مسائل حق و حقوق ملیت‌های ایران دفاع کنیم و تاکید کردەایم کە مسئلە ایران را باید مردم در داخل ایران حل‌ کنند، چرا کە کشورهای عمدە نظام بین‌الملل در پی برکناری هیچ نظامی نیستند، بلکە تنها در پی اجرای برنامە و پروژەهای خود هستند.