جمال رسول دنخه
امسال؛ یک سال دیگر بر عمر سیاسی حزب دموکرات کوردستان ایران از قدیمیترین احزاب سیاسی منطقە و دومین حزب سیاسی در میدان مبارزە در کل خاورمیانە گذشت. در سیاست این هنر بزرگی است کە حزبی با چنین قدمتی هنوز هم یکی از احزاب تاثیرگذار در میدان سیاست است و مبارزات وی عرصە را بر دشمن محدود کردە است و علیرغم همە سختی‌‌ها و مشکلات و فراز و نشیب‌‌ها، علمدار مبارزە مردم کوردستان است.
از این منظر و سابقه تاریخی نباید این نکتە را نیز فراموش نمود کە اگر اکنون هم حزب دموکرات کوردستان ایران با همە سختی‌‌ها و مشکلات به مبارزە ادامە می‌دهد و حرفی و عملی در میدان مبارزە دارد، آن را مدیون پایگاه مردمی و قدرتمند جامعە کوردستان است. اگر نگاهی بە تاریخ بیفکنیم بسیاری از احزاب را خواهیم دید کە تنها از آنان نامی ماندە است و بس. اما حزب دموکرات بسیار مجزاست و اکنون نیز در بحبوبە جنگ و رقابت‌‌های منطقه و جهانی، در همە محافل عالی سیاسی جهان از آن سخن می‌گویند و مبارزات آن را ارج می‌نهند. تکرار می‌کنم همە قدرت ناشی از پایگاه قدرتمند اجتماعی حزب دمکرات کوردستان ایران است.
دکتر قاسملوو در یکی از سخنرانی‌‌های خود بیان داشتە است: "حزب دموکرات و مردم کوردستان بە مانند ماهی و آب هستند". یعنی وجود حزب دموکرات بە مردم گرە خوردە است و آن را بە آب برای حیات ماهی تشبیه کردە است.
بارها شنیدە، گفتە و خواندەایم کە ٢٥ مرداد مکتب است. همە ما نیز با واژە مکتب کم و بیش آشنایی داریم. اما تاکنون بە ابعاد این مکتب رخنه نکردەایم و چە بسا باید در این زمینە تحقیق و پژوهش‌‌هایی ویژە انجام گیرد. چرا کە حزب دموکرات تنها دارای یک بعد ویژە نیست کە بر روی آن تمرکز نماید و برای آن مبارزە کند. این حزب در طول حیات خود ویژگیهای فکری مشترک خود یا چشم‌انداز فلسفی، اعتقاد، جنبش اجتماعی، جنبش فرهنگی و جنبش هنری را با خود بە همراە داشتە است.
حزب دموکرات برای مثال حزبی کمونیست نبودە است کە تنها بە قشری از جامعە توجە نماید، یا حزبی اقتصادی نبودە است کە مزایای مادی یک جامعە را در نظر گرفته باشد.
اما بە راستی این پرسش را مطرح کنیم کە حزب دموکرات در این زمینەها تا چە اندازە موفق بودە است؟ اگر مغرض نباشیم باید گفت؛ حزب دموکرات در این بخش‌هایی کە در فوق مورد اشارە قرار گرفت در برهەهایی بسیار موفق بودە است، تنزل کردە، ضعف داشتە و یا حتی اثری از آن باقی نماندە است. این موفقیت، تنزل، ضعف و عدم اثر ناشی از چه چیزهایی بودە است؟ این یک پرسش است کە باید بە آن پاسخ دهیم!.
اگر ٢٥ مرداد را مکتبی تلقی نماییم باید بە انتقادات، مزایا و معایب این مکتب نیز تفکر اندازیم. چرا کە هر مکتبی دارای هدفی خاص است. اما دکتر قاسملو در کتاب "سوسیالیسم دموکراتیک" بسیار رسا و شیوا به کژفهمی و وظیفه ما در طول مبارزە حتی بعد از آزادی کوردستان جواب دادە است.
ما پرسشی را با این محتوا طرح نمودیم حزب دموکرات در این زمینەها تا چە اندازە موفق بودە است؟ و حال می‌خواهیم علت و معلول آن را بیابیم.
ابتدا این نکتە را تشریح می‌نماییم: "ویژگیهای فکری مشترک تا چشم‌انداز فلسفی". اولا باید اذعان داشت کە نە تنها حزب، حتی جامعە، گروه یا تیم کوچکی هم دارای ویژگیهای فکری مشترک تا چشم‌انداز فلسفی نباشند حتی اعلام موجودیت آنها نیز احتمال ندارد. چرا کە آنچە جامعە انسانی را بە هم نزدیک می‌کند و آنان را متعهد و مسئولیت‌پذیر می‌کند، همین ویژگی مشترک فکری می‌باشد.
حال باید این نکتە را از دو جهت بررسی کنیم؛ یکی از این جهت کە حزب دموکرات در سال ١٣٢٤ کە تاسیس شد، موسسان آن شرایط و بافت جامعە کوردستان را بە نیکی دریافتە بودند، از همین لحاظ ویژگیهای فکری مشترک بین موسسان حزب دموکرات، همە افکار و عقاید جامعە آن روز را دربر داشت و سپس این حزب با محتوای فکری و عقاید روز خود را تطبیق داد کە تا امروز نیز آن را با خود دارد.
نکتە دوم اعتقاد است. اعتقاد، باورهای قلبی و ذهنی فرد بە یک موضوع را در خود دارد. هیچ آدمی نیست کە دارای اعتقاد نباشد حتی کسانی کە اعتقاد ندارند اعتقاد آنان بی اعتقادی می‌باشد. اما در موضوع حزب دموکرات اعتقاد فقط باورهای دینی و مذهبی نیست کە ذهن ما بیشتر بە آن خطور می‌كند. این اعتقاد مجموعەای از باورهای میهن‌پرستانە، کورد دوستی، آزادی کوردستان و غیرە را در خود دارد کە تاکنون هزاران شهید و در راس آنان رهبران حزب دموکرات جان خود را برای این اعتقاد فدا کردەاند.
جنبش اجتماعی؛ این بحث از موضوعات مهم در علم سیاست و بە ویژە در مبارزە احزابی است کە برای رهایی و رستگاری یک ملت مبارزە می‌کنند. در طول ٧٨ سال گذشتە حزب دموکرات این جنبش را بە اشکال و صورت‌های مختلف تجربە کردە و خود نیز رهبری آن را بر عهدە گرفتە و گاهی اوقات به شیوەای ضعیف در آن همکاری کردە است. اندیشمندان بر این باورند اگر جنبشهای اجتماعی بە خوبی رهبری شوند رگ حیاتی هر کشوری را بلافاصلە در دست خواهند گرفت. اما این امر مستلزم رهبری قاطع و جامعی است کە باید دارای دانش نسبتا متوسطی باشد.
دکتر قاسملو در رابطە با این موضوع در بسیاری از سخنرانی‌‌های خود بە "خبات هیمنانە" (مبارزە بدون خشونت) اشارە می‌کند. اما این رهبر فرزانە در همان حال نیز بە این نکتە اشارە می‌کند کە این مبارزە نیاز بە ابتکار جامعە دارد.
اعتصابات و راهبندان چند روزە مردم کامیاران علیە ستون‌های جنگی و زرهی رژیم تازە بە قدرت رسیدە جمهوری اسلامی ایران با رهبری شهید شاپور فیروزی نمونەای بسیار واضح از این مبارزە بدون خشونت است. اعتصاب مردم مهاباد در هنگام خاکسپاری شهید عزیز یوسفی مثالی دیگر و دەها مورد دیگر از این مبارزە کە حزب دموکرات با حمایت مردم فهیم کوردستان بە پیروزی‌های بزرگی دست یافتە است.
جنبش فرهنگی؛ اگر این نکتە را تشریح کنیم بیشتر در بطن جنبش اجتماعی خود را یافت می‌کند چرا کە حزب دموکرات بە طور اخص روی این نکتە کار نکردە است. ظهور جنبشهای اجتماعی نشان از بلوغ فرهنگی آن جامعە دارد. پس باید در شرایط آن زمانی کە جنبش اجتماعی صورت گرفتە است آن را تفسیر کنیم.
جنبش هنری، این باب در طول مبارزە حزب دموکرات بە طور ویژە از سوی برخی از رهبران و پیشمرگەهای حزب راهی بسیار موفق را پیمودە است. اما بە دلیل اینکە موضوع هنر بە شیوەای سیستماتیک و نهادمند دارای ادارە یا ارگانی مربوطە نبودە است. در بهترین حالت خود از سوی شخص بە اوج و اعتلا رسیدە است. پیشمرگەهایی مانند شهیدان: ''طیفور بطحایی، حسن کتابی، صلاح نادری" نمونەهایی از این قبیل بودەاند.
این موضوعات را برای این منظور تعریف و مثال آوری نمودیم تا آن را با وزنەهای آموزش و پرورش بسنجیم. قبل از اینکە بە این موضوع رسوخ کنیم باید گفت حزب دموکرات کوردستان ایران از لحاظ آموزش و پرورش از هر دو روش قیاس و استقرا استفادە می‌کند. اما در بیشتر آموز‌‌‌‌ش‌های خود را روش "استقرا" بهرە می‌جوید.
در مکتب ٢٥ مرداد همە ویژگیهای فکری مشترک خود یا چشم‌انداز فلسفی، اعتقاد، جنبش اجتماعی، جنبش فرهنگی و جنبش هنری بستە بە شرایط خود تدریس و شدەاند و آموزش و پرورش تا امروز هم در حزب وجود داشتە و دارد. اما باید اعتراف نمود آموزش و پرورش در دوران مبارزە حزب دموکرات و حضور پیشمرگەها در قلب کوردستان با رهبری کسانی چون دکتر قاسملو و شرفکندی در اوج بودە است. سپس این آموزەها رو بە ضعف گرایدە است و هر از گاهی بر ریل پیشرفت قرار گرفتە و دوبارە همان روال ضعف را پیمودە است.
این سوال پیش می‌آید چرا؟ جواب سوال بە تفسیر و آسیب‌شناسی‌های ویژە نیاز دارد. اما در زبانی سادە و قانع کنندە این است کە آموزش و پرورش جریانی پیوستە است نە منفصل و منقطع. هیچ آموزش و پرورشی بدون پیوستگی بە نتیجە نخواهد رسید و آن چە را هم جامعە تولید کنید موفقیت‌‌هایی نسبی بودە و سپس افول می‌کند. در مورد احزاب هم همین نکتە صدق می‌کند.
حزب دموکرات کوردستان ایران بە عنوان یک حزب سیاسی خود را همیشە پرچمدار و جلودار مبارزە مردم کوردستان تلقی کردە است پس برای آموزش و پرورش مردم نیز باید همان اندازە کوشا باشد. هر چند ما اشارە نمودەایم کە حزب دموکرات چه دورانی در آموزش و پرورش طی کردە است.
حزب سیاسی باید همگام با جامعە خود پیش برود. اگر چنین نباشد حزب بە یک واپسگرایی می‌افتد و سپس از صحنە سیاست خارج خواهد شد. زمانیکە کە حزب دموکرات در کوهستان‌های کوردستان اقدام بە مدرسە سازی می‌کند نشان از این موضوع است کە حزب دموکرات بر واقعیت جامعە و اهمیت شرایط آموزش و پرورش واقف بودە و آن را درک کردە است.
در آن دوران دکتر قاسملو طی بخش‌نامەای بە همە ارگان و نهادی حزبی دستور می‌دهد کە طی فرصت ٦ ماه هر پیشمرگەای باید سواد خواندن و نوشتن را بیاموزد در غیر این صورت وی پیشمرگە باقی نخواهد ماند. این دستور دکتر قاسملو نشان از آن است کە ایشان بە عدم سواد افراد مبارز و آسیب‌‌هایی کە حزب دچار آن می‌شود پی بردە بود.
دکتر قاسملو در باب هنر خود از کشورهای خارجی برای گروه هنری گیتار و درام باس را بە ارمغان می‌آورد تا ضمن آشنایی جامعە با این وسایل گروه هنری بە آلات موسیقی مدرن آن روزگا مجهز شود. سپس در مورد این وسایل بە تشریح آنان می‌پردازد.
در باب جنبشهای اجتماعی نیز بر آن واقف است کە باید تلفیقی از مبارزە مسلحانە و مدنی در کوردستان باشد تا این رژیم سرنگون شود.
با نگاهی سنجیدە و تعمقی بە این سخنرانی درمی یابیم کە دکتر قاسملوو بە خوبی جنبش اجتماعی اشارە کردە است. جنبش ژینا نیز یکی از همین مبارزات بودە است کە حزب دموکرات در آن نقاط ضعف و قوتی داشتە است.
اکنون بە این نکتە توجه کنیم اگر ٢٥ مرداد نقطە عطفی در تاریخ مبارزات سیاسی کورد تلقی می‌شود کە با مدرنیتە همراە بودە است و سپس بە عنوان مکتبی از آن یاد می‌شود باید این سوال را مطرح نمودە کە آیا این مکتب در زمان حاضر چە دستاوردهایی داشتە و می‌توانست داشتە باشد؟
ما گفتیم در زمانی کە پیشمرگە در کوردستان حضور داشت، آموزش و پرورش حزب بستە بە شرایط آن زمان در بهترین حالت خود قرار داشت. یکی از دلایل آن این است کە شایستەسالاری در نظامندی حزب دموکرات وجود داشتە است. دخالت‌های ارگانی در کمترین حد خود بودە است. برای نمونە ما نمی‌توانیم مثالی بیاوریم کە یک افسر نظامی حزب در انتشارات مشغول دیزاین مجلات حزبی باشد و بالعکس.
این مکتب در طول حیات سیاسی خود آموزش و پرورش را در هیچ یک از بعدهای آموزشی هنر، جنبش اجتماعی، فرهنگسازی و غیرە فراموش نکردە است. اما امروز با توجە بە رشد آگاهی جامعە و سواد پیشمرگەها باید بە صورت نظامند کار کند. چرا کە در غیر این صورت آموزش و پرورش در حزب همان مبحث غوطەورسازی در آموزش و پرورش را می‌پیماید.
تجزیە و تحلیل مسائل سیاسی و اجتماعی باید بە یکی از ارکان آموزش و پرورش در حزب بدل شود تا فکریت پیشمرگە و سپس جامعە از ایستایی باز داشتە شود. سیستمی کە سوال برانگیز نباشد در سطح خود باقی خواهد ماند و نسبت بە هر پیشرفتی واکنش جدی نشان خواهد داد.
اگر آموزش و پرورش در حزب تنها بە تحلیل و تفسیر بیانیە و پیام‌ها تقلیل یابد، بدون شک فکرهایی کە لازمە پیشرفت حزب هستند در خود فرو خواهند رفت یا صاحبان این نظر و فکرها را بە جایی دیگر انتقال خواهند داد.
آموزش و پرورش باید بە بعد اجتماعی در حزب دموکرات و سپس جامعە بسیار اهمیت دهد این امر تا حدی مهم است کە رگ حیات حزب محسوب می‌شود.
نمی‌توان از مکتبی سخن گفت کە ٧٨ سال عمر سیاسی و تاریخی دارد اما این مکتب از تولید عقیم شدە باشد؛ آن زمان این مکتب بیشتر جنبە ظاهری دارد تا باطنی.
