عادل درخشانی

نیرو دریایی سپاه پاسداران که تصمیم داشت حوثی‌ها را به نیروی نیابت دریایی تبدیل کند، مشتاق آزمایش استراتژی ضد دسترسی، انکار منطقه خود در تنگه باب المندب بود. پیاده‌سازی و اجرای جنگهای نامتقارن در ایران با توجه به ویژگیهای ژئوپلیتیکی متناسب بود. علاوه بر موشک‌های کروز ضد کشتی، به حوثی‌ها سیستم‌های راداری، مین‌های پیچیده و قایق‌های بدون سرنشین انفجاری داده شد. در چهار سال پس از آن، حوثی‌ها حملات متعددی به کشتی‌های سعودی و تأسیسات بندری در جیزان، حمله به یک ناو مخصوص حمل غذا با پرچم ترکیه را انجام دادند. حملاتی کە طی هفتەهای اخیر از گرفته شده است و بخشی از تجارت تجهانی در دریای سرخ را با تهدید مواجه کرده است. در نوامبر ٢٠١٦، رئیس ستاد ارتش، ژنرال محمد حسین باقری، اظهار داشت که ایران ممکن است به دنبال پایگاه دریایی در یمن، ظاهراً در حدیده باشد. باقری در گفتگو با جمعی از فرماندهان نیروی دریایی ارتش توضیح داد که "ما به پایگاەهای دور نیاز داریم، ممکن است چند پایگاه در سواحل یمن یا سوریه یا پایگاەهایی در جزایر شناور داشته باشیم. آیا داشتن چنین پایگاەهایی کمتر از فناوری هسته‌ای است. من می‌گویم هزار برابر بیشتر ارزش دارد.

ایران برای اجرای استراتژی ضد دسترسی، انکار منطقه خود با استفاده از حوثی‌ها وقت کمی تلف کرد. در تاریخ ٣٠ ژانویه ٢٠١٧، دو قایق تندرو به ناوچه سعودی المدینه حمله کردند و دو ملوان را به قتل رساندند و در آوریل ٢٠١٧ یک قایق بدون سرنشین به یک مرکز توزیع نفت در جزین برخورد کرد و در ٢٧ نوامبر ٢٠١٧، خبرگزاری المصیره حوثی نسبت به خطر کشتی‌های دشمن در باب المندب هشدار داد. این اشاره به حمله قایق تندرو به ناوچه سعودی در ژانویه داشت که منجر به کشته شدن دو ملوان شد. در ماه مه ٢٠١٨، رویترز گزارش داد که در یک حمله ناموفق به سه ناو تجاری سعودی، دو قایق بدون سرنشین حوثی پر از مواد منفجره منهدم شدند.

اوضاع وقتی به اوج بحران رسید که در ٢٥ ژوئیه ٢٠١٨، حوثی‌ها به ناو حامل نفت خام آرسان با پرچم سعودی حمله کردند و یک تانکر دیگر را تهدید کردند. منابع اطلاعاتی اسرائیل اظهار داشتند که کشتی باری ایران ساویز در هماهنگی حمله نقش اساسی داشته است. ناصر شعبانی، یکی از فرماندهان سپاه پاسداران، اعتراف کرد که ایران از حوثی‌ها خواسته است تا حمله را انجام دهند. مصاحبه وی که توسط خبرگزاری فارس در ٨ آگوست ٢٠١٨ منتشر شد، به سرعت ادعا شد که سخنان شعبانی تحریف شده است. با این حال، این قسمت منعکس کننده اختلاف در بالاترین سطح جمهوری اسلامی در مورد میزان انتشار دخالت‌های ایران است. چند روز پیش از این حمله، حسین شریعتمداری، سردبیر روزنامه کهیان، سخنگوی آیت اللـە خامنەای، از حوثی‌ها خواست تا به حملات دریایی خود علیه سعودی‌ها ادامه دهند. آیت اللـە خامنەای بەعنوان یک معمار ضد دسترسی، انکار منطقه، این عقیده را پذیرفت که نیروی نیابتی حوثی باید در استراتژی نامتقارن دریایی ادغام و ترکیب شود.

این که تندروها در ایران مجبور شدند با عجله خود را از حمله آرسان مبرا نمایند، نشان دهنده سهم بالای بازی باب المندب است. جامعه محیط زیست اولین کسی بود که زنگ خطر را در مورد نشت احتمالی فاجعه بار نفت از نفتکش که دو میلیون بشکه نفت خام حمل می‌کرد، به صدا درآورد. سعودی‌ها حمل نفت را به طور موقت از طریق باب المندب به حالت تعلیق درآوردند و اسرائیل که ارتباطش با آسیا از طریق دریای سرخ است، تهدید به پاسخ نظامی‌کرد. نخست وزیر بنیامین نتانیاهو اظهار داشت که "اگر ایران بخواهد تنگەهای باب المندب را مسدود کند اسرائیل ارتش خود را مستقر می‌کند." با توجه به این موارد حوثی‌ها و حامیان ایرانی آنها کارزار را متوقف کردند.

امیدها برای تبدیل یمن به حزب اللـە جنوبی برای به چالش کشیدن عربستان سعودی نیز موفقیت آمیز نبود. قاسم سلیمانی تروریست در مصاحبەای با فارس نیوز در فوریه ٢٠١٤ تلویحاً اظهار داشت که ایران به دنبال دستیابی به کنترل منابع نفت در مناطق شیعه نشین خاورمیانه خواهد بود. فرمانده نیروی قدس خاطرنشان کرد که هلال شیعه اساساً هلال اقتصادی است و مهمترین مسئله اقتصادی در جهان نفت است. ما می‌دانیم که ٧٠ درصد از ذخایر جهانی نفت در ایران، عراق و عربستان سعودی واقع شده است که ٨٠ درصد نفت در مناطق شیعه نشین کشور مانند دمام و قطیف واقع شده است. در ابتدا، حوثی‌ها آماده بودند تا استان شرقی را بی ثبات کنند. آنها حملات مرزی را به استانهای جازان و حجران افزایش دادند. آنها پایگاەهای نظامی و غیرنظامییان را گلوله باران کردند و ریاض را مجبور به انتقال مجدد تعدادی از روستاهای مرزی کردند. پدافند هوایی سعودی موشک‌هایی را که به خاک عربستان شلیک شده بود رهگیری کرد. بەعنوان مثال، حوثی‌ها با موشکی به فرودگاه بین‌المللی ملک خالد در ریاض شلیک کردند.

هیئت کارشناسان سازمان ملل در ژانویه ٢٠١٨ تشخیص دادند که "بقایای موشک، تجهیزات نظامی مرتبط و هواپیماهای بدون سرنشین نظامی منشأ ایرانی دارند و به یمن آورده شدەاند.

علیرغم هجوم جدید سلاح‌های ایرانی، از جمله بمب‌های دست‌ساز پیچیده کنترل رادیویی، حوثی‌ها در مقابل ائتلاف به رهبری سعودی میدان خود را از دست دادند. در حالی که شورش به صنعاء پایتخت ادامه داشت، نیروهای ائتلاف مناطق وسیعی از خاک آن را مورد حمله قرار داده و بندر حدیده را تحت فشار قرار دادند. حتی در مناطقی که هنوز تحت کنترل انصاراللـە هستند، مخالفت با حوثی‌ها در حال افزایش است. از قضا منتقدان سابق فساد رئیس جمهور صالح یک نظام بسیار ظالمانه و فاسد ایجاد کردند. وفاداران حوثی پاداش می‌گرفتند و مخالفان آنها به دلیل باج، شکنجه در زندان‌های خاص و ناپدید شدن اجباری مورد آدم ربایی قرار می‌گرفتند. پایتخت صنعاء متحمل رنج شدید شد زیرا بسیاری از ساکنان این شهر به خانواده الاماری، رهبران کنفدراسیون حاشد و مخالف اصلی حوثی‌ها مرتبط بودند.

کنترل انصاراللـە در حدیده که ٧٠ درصد کمک‌های بشردوستانه از طریق آن انجام شد، باعث سوء استفاده و فساد اضافی شد، زیرا غذا به طور نامتناسبی به همه وفاداران حوثی منتقل می‌شد. با این وجود، فراتر از سوء استفاده از کمک‌ها، جنگ داخلی یک بحران انسانی بی سابقه ایجاد کرد و حدود ١٥ میلیون نفر را در معرض خطر گرسنگی قرار داد. بمباران گسترده ائتلاف عربی که زیرساخت‌های حیاتی را از بین برد یکی از دلایل فاجعه بود. با این وجود، سقوط اقتصاد یمن در سرزمین‌های تحت کنترل حوثی‌ها نیز به عدم توانایی یا عدم تمایل ایران در شرکت در نوع دیپلماسی دلار مرتبط بود که عربستان سعودی قبلاً با میلیاردها دلار از رئیس جمهور صالح حمایت کرده بود. در حقیقت، در پاییز سال ٢٠١٧، سعودی‌ها و امارات متحده عربی صالح را ترغیب کردند که دوباره به نیروهای تحت هدایت هادی ملحق شود. صالح در یک سخنرانی تلویزیونی شرکای سابق خود را مسئول بی تدبیری دانست و از ملت‌های همسایه خواست تا حملات خود را متوقف کنند. بلافاصله پس از آن، در ٤ دسامبر ٢٠١٧، یک گروه حوثی صالح را كه در حال فرار از صنعاء بود، ترور كرد .

مرگ صالح باعث ضعف حوثی‌ها شد که علاوه بر نیروهای هادی، وقتی نیروهایش پس از سالها جنگ خسته شدند، باید با وفاداران رئیس جمهور سابق نیز روبرو شوند. حوثی‌ها که راهی برای جبران این کمبود نداشتند مجبور شدند به کودکان استخدام شده اعتماد کنند و مجازات اعدام را برای فراری‌ها وضع کنند. یک بررسی نشان داد که انصار اللـە حدود ١٦٠٠٠ کودک ١٠ ساله را آموزش داده است. با این حال، حتی این اقدامات سخت برای جبران این واقعیت کافی نبود که جنبش جدایی طلبی مستقر در عدن، هیراک، که اخیراً به عنوان مقاومت جنوب شناخته می‌شود، بازوی جدیدی را علیه شورشیان اضافه کرد. همچنین، عناصر داعش در جستجوی فضای جدیدی پس از شکست در سوریه به یمن نقل مکان کرده بودند، جایی که آنها با القاعده شبه جزیره عربستان و حوثی‌هایی که آنها را مرتد می‌دانند درگیر شدند. انصاراللـە همراه با احتمال از دست دادن حدیده، تکیه گاه اصلی قدرت حوثی، مجبور شد در فکر راه حل سیاسی تحت نظارت سازمان ملل باشد، موضعی که در گذشته به شدت از آن اجتناب می‌کرد. در اقدامی غیرمعمول برای جنبشی که ارتباط خود را با ایران و نمایندگان آن مخفی نگه داشت، در آگوست ٢٠١٨، یک هیئت عالی رتبه حوثی در ملاء عام با حسن نصراللـە ملاقات کرد. کمتر از دو ماه زودتر، در ٢٩ ژوئن ٢٠١٨، رهبر حزب اللـە ادای احترام به حوثی‌ها کرد: "من و همه برادرانم و مقاومت در جهان باید به احترام آن مبارزان سر تعظیم فرود آوریم."

حوثی‌ها با تبلیغ روابط نزدیک خود با حزب اللـە در تلاش بودند تا خود را بەعنوان یک بازیکن مسلط در دور جدید مذاکرات به رهبری سازمان ملل در سوئد قرار دهند. توافق نامه استکهلم در تاریخ ١٣ دسامبر ٢٠١٨، اقدامات تنش زدایی و ایجاد اعتماد به نفس مانند آتش‌بس نظامی در تعز، تبادل زندانیان و انتقال مجدد متقابل به خارج از شهر و بندر حدیده را تحت نظارت کمیته هماهنگی بازآفرینی پیش بینی کرد. از آنجا که حوثی‌ها برای تأمین مالی جنگ خود نفت ایران را از طریق بندر حدیده دریافت می‌کردند، مورد دوم برای حل درگیری حیاتی قلمداد می‌شد. علیرغم تلاش‌های مارتین گریفیت، نماینده ویژه سازمان ملل، هیچ پیشرفت معناداری در اجرای توافق نامه استکهلم حاصل نشد. سرلشکر مایکل آنکر، رئیس کمیته هماهنگی انتقال مجدد، از آینده مذاکرات ابراز اطمینان کرد اما به طور خصوصی مقامات سازمان ملل از حوثی‌ها ابراز ناامیدی کردند. خالد الیمنی، وزیر امور خارجه یمن با صراحت گفت: "سازش ناپذیری حوثی‌ها وفاداری آنها به تاکتیک‌های مذاکره ایران را تأیید می‌کند.

این راهکارها معمولاً با تأیید ضمنی راه حل‌های مذاکره و به دنبال آن عقب نشینی کامل آغاز می‌شود تا جامعه بین‌الملل را مجبور به امتیازات بیشتر برای انجام اقدامات عملی در دولت یمن کند".

الیمنی سازمان ملل متحد را تحت فشار قرار داده است تا اعلام کند که حوثی‌ها مانع روند صلح شدەاند. با این حال کاملاً روشن نیست که آیا چنین بیانیه‌ای به روند صلح کمک می‌کند یا خیر. سپاه تروریست پاسداران جنگ در یمن را جنگ نیابتی مهمی با عربستان سعودی تلقی کردە و معتقد است می‌توانند ارزان برنده شوند. به گفته یک تحلیلگر ، "به نظر می‌رسد عناصر تندرو بەعنوان ابزاری نسبتاً کم هزینه و کم خطر برای حفظ فشار سیاسی، اقتصادی و نظامی بر عربستان سعودی تلقی می شوند." کارشناسان تخمین می‌زنند که این مبلغ سالانه چند میلیون دلار باشد، کسری از میلیاردی که ریاض تاکنون سرمایه گذاری کرده است. ایران همچنین از مجموعه سوء استفادەهای گسترده ائتلاف به رهبری عربستان سعودی مانند بمباران  اتوبوس‌های مدارس و زیرساخت‌های غیرنظامی بسیار بهره برده است. جامعه بین‌المللی همچنین عربستان را مقصر قحطی گسترده دانسته بود در حالی که حوثی‌ها از این انتقاد نجات یافته بودند.

در حالی که میزان قدرت و نفوذ ایران بر شورشیان شیعه حوثی در یمن بسیار محدود است، جنگ داخلی یمن که جنبش انصاراللـە را در برابر ائتلاف نظامی به رهبری عربستان قرار می‌دهد نمونه خوبی از سیاست عمق استراتژیک تهران است. از زمان آغاز کارزار نظامی سعودی و اماراتی در یمن در مارس ٢٠١٥ برای بازگرداندن قدرت به رئیس جمهور برکنار شده عبد ربه منصور هادی، تهران پیش بینی می‌کند از جنگ داخلی بەعنوان منبع ارزشمند اهرم فشار در معاملات خود با ریاض استفاده کرده است. اما پس از درگیریهای شدید اخیر بین اسرائیل و حماس، به نظر می‌رسد که تهدیدات امنیتی خاورمیان به نقطه اوج خود رسیده است، به طوری که بحران اوکراین را تا حد زیادی به حاشیه رانده است. اکنون کشورهای رقیب ایران با رژیمی روبرو هستند که در مقابله با مردم خود و هم در بحث سیاست خارجی شمشیر را از رو بسته است و در آینده نزدیک احتمال رویارویی از سطح نیروهای نیابتی به رویاروویی مستقیم به میزان زیادی افزایش پیدا کرده است.