بهار حسینی

تاریخ بهترین خطابه در مورد چرایی تربیت سیاسیِ جامعه شناسی مبارزات زنان کورد است. از تاریخ نخستین مطالعات کوردشناسی به معنای عام کلمه که از سده چهارم قبل از میلاد است، تا از لحاظ مفهومی، مفهوم کوردشناسی را نخستین بار عبدالله جودت در سال ۱۹۱۳ در نشریۀ روژی کورد در استانبول به زبان ترکی عثمانی به کار برد و چند سال بعد از آن مطالعه تحلیلی و انتقادی آثار شرق شناسی مرتبط با کوردها آغاز شد.

کامران بدرخان در سال ۱۹۱۸ در مقاله ای با عنوان «کوردلر تاریخی و اجتماعی تدقیقات" در نشریه اجتهاد به شکلی گسترده به بررسی دولت کورد صحبت کرده بود. با نگاهی به اعماق تاریخ، خواهیم دید که مخالفت سیاسی نسبتا امن و آشکار هم کمیاب است و هم به دوره های اخیر تعلق دارد. مادامی که درک خود از امر سیاسی را به فعالیتی محدود می کنیم که اشکارا اعلام شده است به اجبار به این نتیجه گیری وادار می شویم که گروه های فرودست در اصل فاقد زندگی سیاسی هستند یا اینکه زندگی سیاسی آنها محدود به لحظه های استثنایی انفجار عمومی است. چنان که بر اساس قاطبه ی نگرش های حوزۀ پسااستعماری، گفتمان و رویه های مطالعات در خصوص مردم شناسی جامعه ی کورد بصورت یک رویه ی استعماری درآمده است. چنان که در متنهای استعماری شرق شناختی کلی سازی های استعماری نسبت به مردمان استعمار شده به گونه ای است که مرتبۀ انسانی آنها را تنزل بخشیده و از آنها انسان زدایی کرده است. این فرایند کلی سازی در پی آن بوده است، که  مردمان و فرهنگهای مورد مطالعه را به توده هایی یکدست و بی شکل تبدیل کند. اما زن، از ساخته های فرهنگی اجتماعی ای است که در سده ی اخیر تاریخ ایران دگرگونی های بسیاری به خود دیده است.

زنان برای آنکه تلاش کنند که بگویند ما نیز بخشی از این ملت هستیم و حق جایگاه شهروندی در مقام جایگاه نخست اجتماعی، و در شرایط اکنون سیاسی را می خواهیم، همواره در تلاش بوده اند تا حضورشان به رسمیت شناخته شود و در پی آن بودند تا فضای جدیدی برای خودشان در میان عموم مردم مطالبه کنند و خودشان را به نام بخشی شاخص از ملت معرفی کنند.

مبارزات زنان معاصر در ایران از جایی آغاز شد، که مهمترین دستاورد بین المللی به نفع زنان یعنی «کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان را در مجمع عمومی سازمان ملل متحد تصویب شد، و ایرانیان درگیر انقلابی بودند که نه تنهـا نـرم هـای بین المللی را بر نمی تافت بلکه قوانین داخلی اش را در حوزه زنان، چنان به عقب کشید که همچنان پس از گذشت  44 سال، زنان ناچارند برای ذره ذره تغییرات به نفع حقوقشان بجنگند. اما مبارزه برای پیوستن ایران به کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان از آن دست مبارزات بیامان جنبش زنان ایران به شمار می آید که تا به امروز نیز همچنان ادامه دارد. و نام کنشگران و فعالان مدنی زن بیش از پیش با احضار، بازداشت، زندان و تهدید نهادهای امنیتی گره خورده است، اما فعالان این حوزه با وجود تمام فشارها و آزار و اذیت‌های سیستماتیک، به رسانه‌ای شدن اخبار مربوط به نقض حقوق زنان ادامه داده اند. کماباینکه زنان کورد همچون بسیاری از هم‌سرنوشتان خود از مقاومت سال ۵۷ در کوردستان درس ایستادگی آموخته اند، و میراث آنها را در گذر زمان به آغوش کشیده اند و با انقلاب روژآوا عزم‌ شان برای تحقق ایده‌های رهایی بخش راسخ‌تر شد؛ خیزش دی و آبان توانست آن ها را با سایر به ‌حاشیه‌ رانده‌شدگان پیوند دهد. به گونه ای که از 8 مارس 2023 تا 8مارس 2024، 30 مبارز کورد بازداشت شدند، از جمله فخریه و بتول امیدی به‌ دلیل پخش تراکت توسط نیروهای امنیتی در ایلام بازداشت شدند. فرشته فدایی‌فر، شهروند اهل قروه توسط نیروهای امنیتی در این شهر بازداشت شد.گلاويژ طهماسبی، فعال مدنی و کوهنورد اهل سنندج توسط نیروهای امنیتی در این شهر بازداشت شد. سولماز حسن‌زاده، خواهر محمد حسن‌زاده از جانباختگان خیزش انقلابی ژن ژیان ئازادی در بوکان به همراه سه زن دیگر به ‌نام‌های شیرین خیاط، سیمین خیاط و شیدا رضایی در سقز توسط نیروهای امنیتی بازداشت شدند. بهار احمدی، اهل سنندج پس از بازداشت همسرش اسعد محمدی، فعال مدنی با یورش به منزل توسط نیروهای امنیتی بازداشت شد و...

اگر ترویج حق برابر انسانی و مبارزه با تبعیض جنسیتی را تلاشی در جهت رشد فرهنگی بشماریم، از زنانی باید نام ببریم که در سال های اخیر در این زمینه و سپس به ویژه در جامعه ایرانیان خارج از کشور جرقه های آغازین را زده یا تلاش مؤثری کرده اند. شاید بشود گفت که نقش شان بیشتر در جامعه ی ایرانیان خارج از کشور است و در زندگی ایران امروز صداهایی در دیاسپورا باشند ولی انتخاب آنها تلاش برای باقی ماندن شان باوجود رانده شدگی ست. از جمله: شهلا شفیق - پژوهشگر، نویسنده و از چهره های تأثیرگذار در مبارزات زنان که افزون بر نوشتارهای ادبی و اجتماعی در زمینه ی اسلام گرایی توتالیتر و اثرات آن در زندگی زنان نقش روشنگرانه ی بسزایی بازی کرده است. او از بنیان گذاران شبکه ی همبستگی با مبارزات زنان ایران است. این شبکه در پشتیبانی از مبارزات زنان در ایران برای لغو قوانین تبعیض آمیز با مراجعه به میثاق های بین المللی در سال ۲۰۰۷ در خارج از ایران شکل گرفت. مهناز متین، از پژوهشگران و نویسندگان که گردآوری های ارزشمندی از مبارزات زنان انجام داده است. از جمله دیگر آزادی خواهان و فعالین سیاسی و کارگری و فعالین حقوق زنان کورد، ژینا مدرس گرجی، سکینه پروانه، فاطمه مقصودی، رویا حشمتی، ثریا قیطران، وریشه مرادی و... از چهره های زنان مبارز در ایران بوده اند. 

بعد از سال 88 ما شاهد عبور از گفتمان های مشخص فمینیسم اسلامی و فمینیسم سکولار هستیم این گفتمان های قالبی و خط کشی شده که با چهارچوب ها و مفهوم سازیهای از قبل تعیین شده در دو دهه ی اخیر به نوعی جنبش زنان را از گسترش یافتن بازمی داشت، در سه چهار سال اخیر به آرامی زیر سؤال رفته اند. جنبش زنان در این اعتراضات، از تعاریف گذشته ی فمینیسم عبور کرد و پا به عرصه ی آزادی خواهی و جنبش نوینی گذاشت که با تئوری های فمینیسم اسلامی و سکولار قابل توجیه نبوده است.  تا در کنار واقعه تاریخی 8 مارس، 25 شهریور در ایران آغازگر تاریخی نوین در آزادیخواهی و عدالت طلبی زنان در ایران شکل بگیرد. البته در این راه، بیم آن می رود که پتانسیل عظیم انقلابی در جنبش زنان به خواسته های سطحی و در حد اعلا مبارزه با حجاب اجباری و قوانین در حال تصویب در این باره خلاصه شود، در حالی که جنبش زنان خواهان آن است که همراه با جنبش انقلابی در ایران به تعیین تکلیف با حکومت مستبد و قدرت سیاسی بپردازد و سلطه ی اسلامی را براندازد.