رامیار مهابادی

 

اشارە:

حزب دمکرات کوردستان ایران (PDKI) یکی از برجسته‌ترین سازمان‌های سیاسی کوردستان ایران است که در ۲۵ مرداد ۱۳۲۴ توسط قاضی محمد تأسیس شد. این حزب از بدو تأسیس خود تا به امروز به ‌عنوان نیروی پیشرو در مبارزه با کولونیالیسم، نژادپرستی و تلاش برای استقلال سیاسی و خودمختاری کوردستان ایران شناخته می‌شود. حزب دمکرات کوردستان ایران با رهبری قاضی محمد، دکتر عبدالرحمان قاسملو و دکتر صادق شرفکندی، همواره در صف مقدم مبارزات ملی و دمکراتیک کوردها قرار داشته است. این مقاله به بررسی مبارزات این حزب در راستای مقابله با استعمار، نژادپرستی و تلاش برای حق تعیین سرنوشت مردم کوردستان می‌پردازد.

 تأسیس حزب و مبارزه با کولونیالیسم

تأسیس حزب دمکرات کوردستان ایران در سال ۱۳۲۴ در پاسخ به دهه‌ها سرکوب و استعمار دولت‌های مرکزی ایران بر مردم کوردستان صورت گرفت. قاضی محمد، رهبر این حزب و بنیانگذار جمهوری کوردستان، با درک عمیق از ماهیت سرکوبگرانه و استعماری دولت‌های ایرانی، مبارزه‌ای سازمان‌یافته را علیه این وضعیت آغاز کرد. حزب دمکرات کوردستان ایران با هدف پایان دادن به ستم ملی و تلاش برای تأسیس یک حکومت مستقل در کوردستان، پا به عرصه سیاست گذاشت.

جمهوری کوردستان که در ۲ بهمن ١٣٢٤ تأسیس شد، نماد این مبارزه علیه کولونیالیسم و تلاش برای خودمختاری بود. جمهوری کوردستان به عنوان نخستین دولت کورد در تاریخ مدرن، نه تنها به‌دنبال ایجاد یک نظام سیاسی مستقل بود، بلکه تلاش داشت تا ساختارهای اقتصادی و اجتماعی کوردستان را نیز از چنگال استعمار رهایی بخشد. قاضی محمد، در مقام رئیس این جمهوری، برنامه‌هایی را برای احیای فرهنگ و زبان کوردی و تأمین حقوق اجتماعی و اقتصادی مردم کوردستان آغاز کرد. اما این جمهوری به‌سرعت و با فشار نظامی دولت مرکزی ایران و تغییرات ژئوپلیتیکی منطقه سقوط کرد، و قاضی محمد به عنوان نماد مقاومت کوردها علیه استعمار و نژادپرستی به شهادت رسید.

 دوران رهبری دکتر قاسملو: تشدید مبارزه برای حق تعیین سرنوشت و استمرار مبارزه و بین‌المللی‌سازی مسئله کوردستان

پس از سقوط جمهوری کوردستان و اعدام قاضی محمد، مبارزات حزب دمکرات کوردستان ایران وارد مرحله‌ای جدید شد. در این دوران، دکتر عبدالرحمان قاسملو، که یکی از اندیشمندان برجسته و رهبران سیاسی کورد بود، رهبری حزب را بر عهده گرفت. دوران رهبری دکتر قاسملو، شاهد تشدید مبارزات حزب برای حق تعیین سرنوشت مردم کوردستان و مقابله با نژادپرستی سیستماتیک دولت مرکزی ایران بود.

دکتر قاسملو که به خوبی از پیچیدگی‌های سیاست‌های جهانی و منطقه‌ای آگاه بود، تلاش کرد تا مبارزات کوردها را به سطح بین‌المللی ببرد و حمایت جهانیان را برای مسئله کوردستان جلب کند. او معتقد بود که بدون دستیابی به حق تعیین سرنوشت، مردم کوردستان نمی‌توانند از زیر یوغ استعمار و نژادپرستی دولت مرکزی ایران رهایی یابند. قاسملو همچنین بر اهمیت اتحاد میان نیروهای کوردستانی و همکاری با دیگر ملت‌های تحت ستم در ایران تأکید داشت.

دکتر قاسملو، با تاکید بر مبارزه مسلحانه و دیپلماسی، توانست حزب دمکرات کوردستان ایران را به یک نیروی مقاوم در برابر سرکوب‌های دولت مرکزی تبدیل کند. اما در سال 1368، او در جریان مذاکرات صلح با نمایندگان جمهوری اسلامی ایران در وین، به‌طور ناجوانمردانه‌ای ترور شد. این ترور نشان از عزم دولت ایران برای نابودی هرگونه جنبش ملی‌گرایانه در کوردستان داشت و به نمادی از مبارزات ناتمام مردم کوردستان برای حق تعیین سرنوشت تبدیل شد.

پس از ترور دکتر قاسملو، رهبری حزب دمکرات کوردستان ایران به دکتر صادق شرفکندی واگذار شد. او با بهره‌گیری از تجربیات گذشته و با تکیه بر اصول حزب، به مبارزات برای استقلال و حق تعیین سرنوشت مردم کوردستان ادامه داد. دکتر شرفکندی نیز همانند اسلاف خود، به مقابله با نژادپرستی و تلاش برای تحقق عدالت اجتماعی و حقوق ملی مردم کوردستان پایبند بود.

یکی از مهم‌ترین دستاوردهای دوران رهبری دکتر شرفکندی، تلاش برای بین‌المللی‌سازی مسئله کوردستان و جلب حمایت بین‌المللی از مبارزات مردم کرد بود. او موفق شد تا مسئله کوردستان را به یک موضوع جهانی تبدیل کند و حمایت گسترده‌ای از سوی جامعه جهانی به‌ویژه در اروپا جلب کند. دکتر شرفکندی در این مسیر، با استفاده از دیپلماسی فعال و ایجاد ارتباطات گسترده با سازمان‌های بین‌المللی، تلاش کرد تا فشار بیشتری بر دولت مرکزی ایران وارد کند.

اما در سال ۱۳۷۱، دکتر شرفکندی و تعدادی از رهبران حزب دمکرات کوردستان ایران در جریان تروری که به‌طور مستقیم از سوی دولت ایران هدایت می‌شد، در رستوران میکونوس در برلین به شهادت رسیدند. این ترور، که به یکی از نمادهای جنایت‌های دولتی علیه کوردها تبدیل شد، بار دیگر نشان داد که دولت ایران حاضر به پذیرش حقوق ملی کوردها نیست و همچنان به سیاست‌های کلونیالیستی و نژادپرستانه خود ادامه می‌دهد.

حزب دمکرات کوردستان ایران، از زمان تأسیس خود تا به امروز، همواره در صف مقدم مبارزه با کولونیالیسم، نژادپرستی و تلاش برای استقلال و حق تعیین سرنوشت مردم کوردستان قرار داشته است. رهبران این حزب، از قاضی محمد تا دکتر قاسملو و دکتر شرفکندی، با فداکاری و استقامت، راه مبارزه برای حقوق ملی کوردها را هموار کرده‌اند. با وجود سرکوب‌های گسترده و ترورهای ناجوانمردانه، حزب دمکرات کوردستان ایران همچنان به مبارزات خود ادامه می‌دهد و تلاش می‌کند تا با جلب حمایت بین‌المللی و اتحاد با دیگر ملت‌های تحت ستم، به هدف نهایی خود که همانا دستیابی به آزادی و عدالت برای مردم کوردستان است، نزدیک‌تر شود.

کولونیالیسم و سیاست‌های دولت مرکزی ایران در کوردستان

از زمان تأسیس دولت مدرن در ایران، سیاست‌های کولونیالیستی برای کنترل و تسلط بر کوردستان و مناطق کوردنشین به کار گرفته شده‌اند. این سیاست‌ها در دوره پهلوی با تمرکز بر یکسان‌سازی فرهنگی و تضعیف هویت‌های قومی و مذهبی تشدید شد و در دوره جمهوری اسلامی نیز ادامه یافت.

- سیاست‌های اقتصادی کولونیالیستی

کوردستان ایران، با وجود داشتن منابع طبیعی غنی، همواره از توسعه اقتصادی محروم مانده است. دولت مرکزی با استخراج نفت، گاز و دیگر منابع طبیعی از این منطقه، بدون بازگشت مناسب به اقتصاد محلی، توانسته است قدرت خود را تقویت کرده و در عین حال وابستگی کوردها به دولت مرکزی را افزایش دهد. این سیاست‌ها به ایجاد فقر و توسعه‌نیافتگی در کوردستان منجر شده است.

- تضعیف فرهنگی و زبانی

دولت‌های مرکزی ایران، به ویژه جمهوری اسلامی، همواره تلاش کرده‌اند تا زبان و فرهنگ کوردی را تضعیف کنند. این اقدامات شامل ممنوعیت آموزش زبان کوردی در مدارس، محدودیت‌های رسانه‌ای و فرهنگی، و تلاش برای همگون‌سازی فرهنگی از طریق برنامه‌های ایدئولوژیک بوده است. این سیاست‌ها به‌عنوان بخشی از پروژه کولونیالیستی رژیم برای تضعیف ناسیونالیسم کوردی و تحمیل هویت فرهنگی و مذهبی مرکزی عمل کرده‌اند.

- نژادپرستی رژیم جمهوری اسلامی و سرکوب کوردها

رژیم جمهوری اسلامی ایران، با اتکا بر یک ایدئولوژی مذهبی-شیعی، همواره به اقلیت‌های قومی و مذهبی نگاه تبعیض‌آمیز داشته است. در این میان، کوردها به دلیل خواسته‌های ملی‌گرایانه خود، هدف اصلی سیاست‌های نژادپرستانه و سرکوب‌گرانه این رژیم قرار گرفته‌اند.

- فعالیت‌های تشکیلاتی: ساختار و سازماندهی

یکی از مهم‌ترین دلایل موفقیت حزب دمکرات کوردستان ایران در پیشبرد مبارزات خود، ساختار تشکیلاتی منسجم و کارآمد آن است. از ابتدای تأسیس، این حزب تلاش کرد تا با ایجاد یک شبکه سازمانی قوی، ارتباطات خود را در سراسر کوردستان و حتی در مناطق دیگر ایران و جهان گسترش دهد.

 ۱. سازماندهی محلی و منطقه‌ای

حزب دمکرات کوردستان ایران از طریق تشکیل واحدهای محلی و منطقه‌ای در سراسر کوردستان، توانست ارتباط مستقیم و نزدیکی با مردم منطقه برقرار کند. این واحدها، که به عنوان بازوان اجرایی حزب در مناطق مختلف عمل می‌کردند، مسئولیت برقراری ارتباط با جامعه، سازماندهی اعتراضات، آموزش سیاسی و فرهنگی به اعضا و ایجاد هماهنگی میان فعالیت‌های مختلف را بر عهده داشتند.

 ۲. نهادهای آموزش و فرهنگ

یکی دیگر از فعالیت‌های تشکیلاتی مهم حزب، تأسیس نهادهای آموزشی و فرهنگی برای ترویج ایده‌ها و اهداف حزب و همچنین حفظ و گسترش فرهنگ و زبان کوردی بود. حزب دمکرات کوردستان ایران، به ویژه در دوران جمهوری کوردستان و پس از آن، تلاش کرد تا از طریق این نهادها، نسل‌های جوان را با تاریخ، فرهنگ و هویت کوردی آشنا کند و آنها را برای ادامه مبارزه آماده سازد.

 ۳. فعالیت‌های زیرزمینی

در دوره‌هایی که سرکوب‌های دولتی شدت می‌گرفت و امکان فعالیت‌های علنی برای حزب محدود می‌شد، حزب دمکرات کوردستان ایران از طریق شبکه‌های زیرزمینی خود به فعالیت‌های تشکیلاتی ادامه می‌داد. این شبکه‌ها که شامل سلول‌های مخفی و هسته‌های مقاومت بودند، در سخت‌ترین شرایط، همچنان به سازماندهی و اجرای عملیات‌های سیاسی و نظامی حزب ادامه می‌دادند.

 فعالیت‌های سیاسی: از مذاکره تا مقاومت

حزب دمکرات کوردستان ایران، در کنار فعالیت‌های تشکیلاتی، همواره تلاش کرده است تا با بهره‌گیری از روش‌های مختلف سیاسی، اهداف خود را دنبال کند. این فعالیت‌های سیاسی در طول زمان به اشکال مختلفی نظیر مذاکره، دیپلماسی بین‌المللی، مبارزات مسلحانه و سازماندهی اعتراضات مردمی انجام شده است:

١. مذاکره و دیپلماسی

یکی از مهم‌ترین استراتژی‌های حزب دمکرات کوردستان ایران در پیشبرد اهدافش، استفاده از مذاکره و دیپلماسی بود. این رویکرد به‌ویژه در دوران رهبری دکتر عبدالرحمان قاسملو و دکتر صادق شرفکندی مورد توجه قرار گرفت. قاسملو، به عنوان یک سیاستمدار زبده، تلاش کرد تا از طریق مذاکره با دولت ایران و همچنین ایجاد ارتباط با نیروهای بین‌المللی، مسئله کوردستان را به یک موضوع مهم در صحنه جهانی تبدیل کند.

مذاکراتی که قاسملو با دولت جمهوری اسلامی ایران در وین انجام داد، اگرچه با ترور ناجوانمردانه او به پایان رسید، اما نشان از تمایل حزب دمکرات کوردستان ایران برای دستیابی به یک راه‌حل مسالمت‌آمیز و عادلانه برای مسئله کوردستان داشت. این مذاکرات، هرچند نافرجام ماند، اما نشان داد که حزب دمکرات به دیپلماسی و گفت‌وگو به عنوان ابزاری برای پیشبرد اهداف خود ایمان دارد.

 ۲. دیپلماسی بین‌المللی

حزب دمکرات کوردستان ایران، همواره تلاش کرده است تا حمایت‌های بین‌المللی را برای مبارزات خود جلب کند. این حزب، از طریق ایجاد روابط با سازمان‌های بین‌المللی، دولت‌های خارجی و سازمان‌های حقوق بشری، تلاش کرده است تا فشار بر دولت ایران را افزایش دهد و مسئله کوردها را در سطح جهانی مطرح کند.

دکتر شرفکندی، که پس از قاسملو رهبری حزب را بر عهده گرفت، نیز به ادامه این استراتژی پرداخت و توانست با موفقیت‌های دیپلماتیک خود، حمایت‌های بیشتری از سوی جامعه بین‌المللی جلب کند. اما ترور او در رستوران میکونوس برلین نشان داد که این تلاش‌ها همچنان با خطرات جدی همراه است.

 ۳. مبارزات دفاعی مسلحانه

علاوه بر فعالیت‌های دیپلماتیک و سیاسی، حزب دمکرات کوردستان ایران در برهه‌های مختلف به مبارزات مسلحانه نیز متوسل شده است. این مبارزات که به‌ویژه در دهه‌های ۱۳۴۰، ۱۳۵۰ و پس از انقلاب اسلامی شدت گرفت، نشان‌دهنده‌ی مقاومت مردم کوردستان در برابر سرکوب‌های دولتی و تلاش برای دفاع از حقوق ملی خود بود.

مبارزات مسلحانه حزب، که اغلب به صورت جنگ‌های چریکی و درگیری‌های مسلحانه با نیروهای دولتی صورت می‌گرفت، نه تنها به عنوان یک ابزار دفاعی بلکه به عنوان یک وسیله برای نشان دادن عزم راسخ کوردها در برابر نژادپرستی و استعمار داخلی عمل کرد.

 ۴. سازماندهی اعتراضات مردمی

حزب دمکرات کوردستان ایران همچنین در سازماندهی و هدایت اعتراضات مردمی نقش فعالی داشته است. این حزب توانسته است با بهره‌گیری از ساختارهای تشکیلاتی خود، اعتراضات گسترده‌ای را در کوردستان و سایر نقاط ایران سازماندهی کند. این اعتراضات که اغلب به دلیل سیاست‌های تبعیض‌آمیز و نژادپرستانه دولت مرکزی صورت می‌گرفت، نشان‌دهنده‌ی همبستگی مردم کوردستان با حزب دمکرات و حمایت آنها از اهداف و ایده‌های این حزب بود.

حزب دمکرات کوردستان ایران با فعالیت‌های گسترده تشکیلاتی و سیاسی خود، توانسته است به عنوان یک نیروی تأثیرگذار و محوری در تاریخ معاصر کوردستان ایران شناخته شود. این حزب، با تکیه بر ساختارهای سازمانی قوی و بهره‌گیری از روش‌های مختلف سیاسی، از مذاکره و دیپلماسی تا مبارزات مسلحانه و سازماندهی اعتراضات مردمی، همواره به دنبال دستیابی به حقوق ملی و دمکراتیک مردم کوردستان بوده است. با وجود سرکوب‌ها و ترورهای گسترده، حزب دمکرات کوردستان ایران همچنان به مبارزات خود ادامه می‌دهد و تلاش می‌کند تا با ایجاد همبستگی ملی و جلب حمایت بین‌المللی، به اهداف نهایی خود که همانا دستیابی به استقلال و آزادی برای مردم کوردستان است، نزدیک‌تر شود.