آثار تاریخی شجرەنامە ذهنیت و هویت ملی
(بەبهانە تخریب گورستان بداق سلطان مهاباد)
شاهو حسینی
آثار باستانی و تاریخی قبل از آنکه سرمایەای مادی برای هر ملتی بە حساب بیایند یک سرمایە معنوی و علی‌الخصوص یک سرمایە ذهنی برای هر ملتی به شمار می‌روند. در واقع آنها ریشه بود ذهنی و حلقە اتصال امروز به گذشتە و تفسیر چیستی و چگونە بودگی امروز ملتهاست. بەعبارتی بهتر آثار باستانی و تاریخی جهان تمدنی و مدنیت ملتهای امروزی در گذشته میباشد، کە ترسیم‌گر خط سیر تحول و حرکت از گذشته به امروز است. شاید هیچ چیز به اندازه آثار باستانی و تاریخی معرف هویت یک ملت در گذشته نمی‌تواند باشد. یعنی گذشته اساس و پایه هویت امروزی ملتهاست. از نظر محققان بدون شک مهمترین ارزش و اهمیت آثارباستانی و تاریخی ارزش هویتی آنها میباشد. ارزش هویتی این آثار در واقع مبین پیوندهای ذهنی، روحی و عاطفی امروزی هر جامعەای با گذشته میباشد. مهمترین عناصر این پیوند اتفاقات حماسی، میراثهای فرهنگی و ارزشی، افسانەها، شخصیت‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی هستند، که به تداوم دریافتهای جامعه شکل‌می‌بخشد. در واقع این آثار تبلور حافظه گروهی یک ملت میباشد، یعنی بخشی از حافظه هر ملتی محسوب می‌شوند و خلاء آنها موجب خلاء در فهم حال نیز می‌‌گردد.
ارزش فرهنگی آثار تاریخی
آثار تاریخی بەجای ماندە از گذشتە بدون شک یک میراث فرهنگی ارزشمند و ذی‌قیمت هستند، زیرا آیینە تمام‌نمای نگاه فرهنگی و ذهنیت فرهنگی گذشتگان میباشد، این آثار ذخایر ارزشمند فرهنگی همچون نمادها، هنجارها و ارزشهای هر جامعەای را در خود دارد و از طریق پژوهش در آنها و فهم آنها می‌توان ریشە بسیاری از نمادها، هنجارها و ارزشها را درک کرد. می‌توان بە سرچشمەهای ظهور ارزشها، هنجارها و پدیدارهای دیگر فرهنگی واقف شد و از این طریق عناصر شکل‌گیری یک ذهن مستقل و یک خود سوبژە را از طریق بازخوانی و فهم گذشتە از طریق آثار بجای ماندە در جامعە نمایان کرد، در واقع گذشتە و روایتی مستقل از گذشتە بەمثابە تاریخ حلقە واسط ارتباط فرد در چارچوب ملت در جوامع مدرن است، انسان مدرن از طریق استحصال ارزشها، هنجارها و نمادها در گذشتە خود و فرم‌دادن بە روایتی تاریخی از گذشتە خود کە آثار تاریخی در آن نقشی غیرقابل انکار دارد، پایەهای یک اجتماع نو و مدرن را بەنام ملت شکل‌دادە و فرد در درون این فرم نوین اجتماعی از طریق ارزشها و هنجارهای نوین کە ریشە در گذشتە تاریخی دارد جامعەپذیر می‌شود. بەعبارتی دیگر قدمت فرهنگی، بود فرهنگی و هویت فرهنگی هر ملتی از طریق آثار تاریخی آن ملت بازشناختە می‌شود. می‌توان گفت کە آثار تاریخی یک شجرەنامە فرهنگی برای هر ملتی است، کە مسیر ظهور، گسترش و تکامل هر ملتی را می‌نمایاند.
شاید هیچ چیزی بە اندازە آثار تاریخی حامل میراث فرهنگی گذشتە نیست و بە همین دلیل نیز مهمترین حافظ میراث فرهنگی بەشمار می‌آید. این آثار بەصورت ملموسی مجال ارتباط با گذشتە را فراهم کردە و بە نسلهای امروزی و آیندەگان امکان ارتباط با ریشەهای خود را فراهم می‌کند. در واقع آثار تاریخی با فراهم کردن امکان ارتباط با گذشتە بەمثابە محیط آموزشی قابل اعتماد و اتکا، امکان جامعە پذیرکردن فرد در هویت ملی را ممکن کردە و موجبات زندە نگەداشتن هنجارها و ارزشهای جامعە را فراهم می‌کند.
آثار تاریخی، غرور مدنی و ملی
گذشته بەمثابە بخشی از ناخودآگاه هر ملتی دربرگیرندە مجموعەای از تصورات، اندیشەها، کنش‌ها، احساسات و واکنش‌ها و بەطورکلی اطلاعاتی که در حال حاضر خارج از حیطه آگاهی هستند، میباشد. اما آثار تاریخی همچون پلی ما را بە این بخش رهنمون شدە و ما می‌توانیم کە این گذشتە در حال حاضر خارج از حیطه آگاهی را بە آگاهی رساندە و روند بالندگی خود را نمایان سازیم، بە این ترتیب آثار تاریخی معرف مدنیت و تمدن هر ملتی در گذشتە هستند، کە تا بە امروز ساری و جاری هستند و همچنان بخشهای بزرگی از آن در جامعە جریان دارد، به هر میزان آثار تاریخی فراوانتر، با شکوەتر و گستردەتر باشند، عظمت و شکوە تاریخی یک ملت گستردە و غرور مدنی و ملی آن جامعە نیز مستحکم‌تر میباشد. در واقع همانگونە کە در حال حاضر داشتەهای فرهنگی، سیاسی‌و اجتماعی بستر و زمینەهای غرور مدنی و ملی هر جامعەای هستند، گذشتە نیز بەمثابە بخشی از داشتە و سرمایەهای فرهنگی، سیاسی و اجتماعی می‌توانند بنای غرور مدنی و ملی جامعە را باشکوەتر و گستردەتر سازند. بدون شک بە هر میزان کە غرور مدنی و ملی جامعەای گستردەتر و باشکوەتر باشد، بە همان میزان نیز همگرایی و بالندگی در آن جامعە پویاتر و احساس اعمتادبەنفس در میان افراد آن جامعە بالاتر خواهد بود. چنین جامعەای بەندرت تحت سیطرە دیگری قرار گرفتە و امکان اضمحلال و استحالە چنین جامعەای بە مراتب دشوارتر خواهد بود.
آثار تاریخی کوردستان
کوردستان بە مثابە تاریخی‌ترین زیستگاه اجتماعی، سیاسی و فرهنگی خاورمیانە، در برگیرندە مجموعەای از آثار و ابنیە تاریخی است کە بە وضوح مبین زیست‌بومی متمدن و پیشرفتە در گذشتە بودە. آثار تاریخی کوردستان شامل آثاری بسیار متفاوت، متکثر بە لحاظ تنوع و گوناگونی در اعصار مختلف تاریخی‌از پیش از ظهور هموساپینسها تا بە امروز میباشد. زیست بوم کوردستان بەمثابە محل زیست کوردها امروزە بهشت باستان‌شناسان و باستان‌پژوهان است، البتە کە مقصود از کوردستان جغرافیای امروزە نیست و جغرافیای کوردستان تا قبل از ظهور هخامنشیان بسیار فراوانتر و گستردەتر بودە و آثار تاریخی بسیاری در این مناطق با هویت کوردی جعل شدە تحت عنوان ایرانی برجای ماندە.
حکومتهای بیگانە حاکم بر کوردستان از دو طریق در تلاش برای هویت‌زدایی کوردی از کوردستان و هویت زایی غیرکوردی در کوردستان سعی در از بین بردن آثار تاریخی کوردستان دارند، اول از طریق نابودسازی فیزیکی و امحاء آثار تاریخی کوردستان سعی در ذهنیت‌زدایی و هویت‌زدایی از کوردستان دارند و دوم از طریق جعل هویت و ثبت در هویت برساختە و مجعول "ایران" و در اصل "فارسی" تلاش می‌کنند ذهنیت و هویتی دیگر جایگزین ذهنیت و هویت کوردی کنند.
یکی از این آثار تاریخی کە علاوە بر هویت تاریخی حامل هویت ملی معاصر نیز میباشد، گورستان بداق سلطان مهاباد است، کە بەبهانە احداث پارک و دیگر اقدامات شهرسازی حریم درجە یک آن در اضلاع گوناگون تخریب شدە، گورستان بداق سلطنا از چند نظر حائز اهمیت است: اول اینکە مقبرە بداق سلطان مکری از امرا و حاکمان مکری کورد در مهاباد میباشد کە سمبل حکمرانی کوردی و اقتدار با درایت و حکمرانی با کفایت کوردی در کوردستان میباشد. دوم اینکە در این گورستان از رهبران برجستە جنبش ملی‌گرایی کوردی و هنرمندان و چهرەهای خوش‌نام ملی نیز دفن شدە و این از نظر فرهنگی و ملی برای مردم کوردستان و مهاباد حائز اهمیت و احترام است، بەنظر می‌رسد کە این اقدامات در راستای زدودن ذهنیت کوردی و هویت کوردی از یک سو از سوی دیگر تضعیف غرور مدنی ملی کوردی در کوردستان باشد، زیرا کورد و کوردستان امروز شاهد رشد و گسترش چشمگیر ملی‌گرایی کوردی است و شکاف میان کوردایەتی برآمدە از ذهنیت و هویت مستقل کوردی در کوردستان با فارس‌گرایی جعل شدە تحت عنوان ایران‌گرایی بەشدت در حال عمیق‌تر شدن و گستردەتر شدن است و سیاستهای تحمیل هویت برساختە فارسی تحت عنوان ایرانی عملا با شکست روبەرو شدە، علی‌الخصوص با ظهور جنبش "ژن، ژیان، آزادی" تمامیت‌خواهی پان فارسی بیش از پیش احساس خطر می‌کند.
