چالش‌های سیاسی و امنیتی کوردها در خاورمیانه: تهدیدات ترکیه، ایران و تحولات سوریه
هەژار کرماشانی
تحولات اخیر در سوریه و تأثیر آن بر کوردها و سیاست‌های منطقه‌ای، چالش‌های عمده‌ای برای ترکیه، ایران و سایر کشورهای خاورمیانه به وجود آورده است. یکی از مسائل مهم، تهدیداتی است که کوردها به ویژه در شمال سوریه با آن روبه‌رو هستند. گروه‌های سلفی مانند داعش و دیگر گروه‌های مسلح در این فرآیند نقش برجسته‌ای ایفا کرده‌اند که در برخی موارد از حمایت مستقیم کشورهای منطقه‌ای از جمله ترکیه برخوردار بوده‌اند.
با گسترش نفوذ گروه‌های سلفی و همچنین تقویت قدرت کوردها در شمال سوریه، ترکیه به شدت نگران تهدیداتی است که این تحولات می‌تواند برای امنیت داخلی و مرزهای این کشور ایجاد کند. نگرانی اصلی ترکیه، احتمال تأسیس مناطق خودمختار کورد در سوریه است که می‌تواند الهام‌بخش جنبش‌های مشابه در داخل ترکیه باشد. در پاسخ به این نگرانی‌ها، ترکیه سیاست‌های نظامی و سیاسی خود را به طور اساسی تغییر داده و روابط خود را با گروه‌های مخالف سوری و نیروهای مسلح سوریه تقویت کرده است.
سوریه همچنان درگیر درگیری‌های پیچیده‌ای است که پس از سقوط رژیم بشار اسد به شدت تغییر کرده‌اند. در حالی که بخش‌هایی از کشور تحت کنترل نیروهای مخالف و گروه‌های سلفی قرار دارد، کوردها نیز در بخش‌هایی از شمال سوریه مناطق خود را اداره می‌کنند. این تحولات به افزایش درگیری‌ها و بروز تهدیداتی برای امنیت ترکیه و سایر کشورهای منطقه منجر شده است. گروه‌های کوردی که طی سال‌های اخیر با حمایت آمریکا در مقابله با داعش نقش برجسته‌ای ایفا کرده‌اند، حالا با تهدیدات جدیدی از سوی گروه‌های سلفی و دیگر گروه‌های مسلح روبرو هستند.
در این شرایط، وضعیت امنیتی در منطقه پیچیده‌تر از گذشته شده و کشورهای منطقه‌ای، از جمله ترکیه و ایران، به دنبال مقابله با این تهدیدات و حفظ منافع خود هستند. بحران‌های انسانی و اقتصادی موجود نیز موجب شده‌اند که بسیاری از مردم در معرض آسیب‌پذیری شدید قرار گیرند و دستیابی به راه‌حل‌های سیاسی برای پایان دادن به این بحران‌ها دشوارتر شود.
حزب «هیئت الشام»، که احمد شرع رهبری آن را بر عهده دارد، یکی از گروه‌های اسلام‌گرای سلفی است که طی سال‌های اخیر فعالیت‌های خود را در مناطق مختلف سوریه گسترش داده است. این گروه به طور مستقیم از حمایت‌های ترکیه بهره‌مند است و روابط نزدیکی با دولت اردوغان دارد. حمایت ترکیه از گروه‌های اسلام‌گرای سلفی مانند «هیئت الشام» و احمد شرع، به ویژه در زمینه‌های تسلیح و آموزش، جزئی از سیاست‌های ترکیه در سوریه به شمار می‌آید که هدف آن مقابله با کوردهای سوریه و گسترش نفوذ ترکیه در این کشور است.
در دیدار اخیر احمد شرع با وزیر خارجه ترکیه، او پیشنهاداتی مبنی بر انحلال تمامی گروه‌های مخالف و تحویل سلاح‌های آنها به حکومت مرکزی سوریه مطرح کرده است. این پیشنهاد که بر تمرکز قدرت در دست دولت مرکزی سوریه تأکید دارد، برای کوردها که در تلاشند استقلال خود را حفظ کنند، تهدیدی جدی به شمار می‌آید. اگر کوردها تصمیم به خلع سلاح و ادغام در ارتش ملی سوریه بگیرند، ممکن است با کاهش قدرت دفاعی و تضعیف استقلال سیاسی خود روبرو شوند.
دلایل حمایت ترکیه از احمد شرع و گروه‌های مشابه، به وضوح با منافع ژئوپولیتیکی این کشور مرتبط است. ترکیه، به ویژه در دوران اخیر، نگران افزایش قدرت کوردها در سوریه است. این نگرانی به ویژه به نیروهای «ی.پ.گ» (یگان‌های مدافع خلق) که نقش مهمی در مبارزه با داعش ایفا کرده‌اند مربوط می‌شود. اردوغان به خوبی می‌داند که قدرت گرفتن هر گروه کوردی در سوریه می‌تواند به تقویت نفوذ حزب کارگران کوردستان (پ‌ک‌ک) در داخل ترکیه منجر شود. بنابراین، حمایت از گروه‌هایی مانند «هیئت الشام» و احمد شرع به ترکیه این امکان را می‌دهد که علاوه بر مقابله با کوردهای سوریه، نفوذ خود را در شمال سوریه تقویت کند.
در کنفرانس خبری اخیر احمد شرع با وزیر خارجه ترکیه، وی به صراحت اعلام کرد که تمامی گروه‌های مسلح فعال در سوریه باید خلع سلاح شده و در ارتش ملی سوریه ادغام شوند. این درخواست، به ویژه در مورد کوردهای سوریه که یکی از بزرگ‌ترین و قدرتمندترین گروه‌های نظامی در شمال سوریه به شمار می‌آیند، می‌تواند پیامدهای خطرناکی به دنبال داشته باشد. در صورتی که کوردها از این خواسته‌ها سرباز زنند، احتمال بروز درگیری‌های شدیدتر میان آنها و نیروهای تحت حمایت ترکیه وجود دارد. دولت مرکزی سوریه، با پشتیبانی ترکیه، ممکن است برای تحمیل این خواسته‌ها از نیروی نظامی استفاده کند، که در این صورت کوردها با تهدیدات جدی برای حاکمیت و امنیت خود روبرو خواهند شد.
در صورت وقوع جنگ میان دولت مرکزی سوریه و کوردهای سوریه، مسئله این است که قدرت‌های جهانی مانند آمریکا و روسیه چگونه وارد عمل خواهند شد. از یک سو، آمریکا که در راستای مقابله با داعش و حفظ نفوذ خود در شمال سوریه از کوردها حمایت کرده است، ممکن است به حمایت از کوردها ادامه دهد. اما از سوی دیگر، با توجه به روابط نزدیک ترکیه و برخی کشورهای منطقه‌ای با روسیه، احتمال دارد که روسیه نیز در این درگیری‌ها وارد شود و مواضع متفاوتی در قبال طرفین درگیری اتخاذ کند.
اگر کوردها تصمیم به تن دادن به خواسته‌های ترکیه و خلع سلاح و ادغام در ارتش ملی سوریه بگیرند، آینده‌ای پر از چالش‌های جدید در انتظار آنها خواهد بود. به ویژه با توجه به نفوذ فزاینده ترکیه در مناطق کردنشین سوریە مانند عفرین، این ادغام ممکن است به کاهش استقلال سیاسی و نظامی کوردها و تضعیف موقعیت آنها در آینده سوریه منجر شود. در این صورت، کوردها عملاً به یکی از اجزای سیستم سیاسی تحت سلطه ترکیه تبدیل خواهند شد که تهدیدی جدی برای هویت آنها به شمار می‌آید.
به‌طور کلی، چه کوردها به خلع سلاح و ادغام در ارتش ملی سوریه تن دهند و چه ندهند، در هر صورت با خطرات و چالش‌های بزرگی روبرو خواهند بود. در صورت عدم پذیرش خواسته‌ها، احتمال وقوع درگیری‌های شدیدتر و تداوم بحران‌ها وجود دارد و در صورت پذیرش آن، کوردها ممکن است استقلال سیاسی و نظامی خود را از دست بدهند و تحت نفوذ ترکیه قرار گیرند که این امر تهدیدی جدی برای هویت و امنیت آنها خواهد بود.
تغییرات مهم در ساختار سیاسی و امنیتی خاورمیانه
تحولات اخیر در سوریه، به ویژه نقش فعال بازیگران خارجی همچون ترکیه، آمریکا و اسرائیل در حمایت از گروه‌های مختلف، و همچنین تحولات داخلی مانند قدرت گرفتن گروه‌های اسلام‌گرا و تهدیدات علیه کوردها، می‌تواند به تغییرات عمده‌ای در ساختار سیاسی و امنیتی خاورمیانه منجر شود. یکی از این تغییرات، احتمال شکل‌گیری بلوک‌های سیاسی جدید در منطقه است. با توجه به حمایت‌های مستقیم ترکیه از گروه‌های اسلام‌گرا مانند احمد شرع و هیئت الشام و همچنین توجه ویژه آمریکا به کوردها، این احتمال وجود دارد که برخی کشورها و گروه‌ها در پی تقویت روابط خود با قدرت‌های بزرگتر، الگوهای سنتی هم‌پیمانی را به چالش کشیده و ائتلاف‌های جدیدی را شکل دهند.
بحران‌های امنیتی و انسانی ناشی از این تحولات، ممکن است منجر به تجدید نظر در استراتژی‌های دفاعی کشورهای مختلف و تغییر معادلات قدرت در سطح جهانی شود. برای مثال، افزایش حضور نیروهای آمریکایی در مناطق تحت کنترل کوردها، به ویژه در برابر تهدیدات ترکیه، نشان‌دهنده تغییرات جدی در سیاست‌های واشنگتن است که می‌تواند زمینه‌ساز درگیری‌های گسترده‌تری در منطقه باشد. از سوی دیگر، قدرت گرفتن دوباره حکومت‌های مرکزی در سوریه و عراق، به همراه حمایت‌های منطقه‌ای، ممکن است منجر به بازسازی ساختارهای دولتی جدید و تقویت برخی رژیم‌ها در برابر مخالفان داخلی و خارجی‌شان شود.
در این میان فشارهایی که بر گروه‌های مختلف ملی و مذهبی به ویژه کوردها وارد می‌شود، می‌تواند به ایجاد شکاف‌های عمیق‌تری در جامعه خاورمیانه منجر گردد. این فشارها می‌تواند بر بازسازی روابط سیاسی میان کشورهای منطقه تأثیر گذاشته و فرآیندهایی مانند بازگشت به سیاست‌های سلطه‌گرایانه، سیاست‌های تجزیه‌طلبانه و یا حتی آغاز جنگ‌های جدید در منطقه را تحریک کند. به طور کلی، ساختار سیاسی و امنیتی خاورمیانه در حال تجربه تحولات بنیادینی است که تأثیرات آن می‌تواند برای دهه‌ها ادامه یابد.
در شرایط فعلی، ترکیه به شدت نگران تهدیداتی است که از افزایش نفوذ گروه‌های سلفی و قدرت گرفتن کوردها در شمال سوریه ناشی می‌شود. یکی از نگرانی‌های اصلی ترکیه، احتمال تأسیس مناطق خودمختار کورد در سوریه است که می‌تواند الهام‌بخش جنبش‌های مشابه در داخل ترکیه شود. در واکنش به این تهدیدات، ترکیه سیاست‌های نظامی و سیاسی خود را تغییر داده و به تقویت روابط با گروه‌های مخالف سوری و نیروهای مسلح سوریه پرداخته است.
سوریه همچنان درگیر درگیری‌های پیچیده‌ای است که پس از سقوط رژیم بشار اسد به شدت تغییر کرده‌اند. در حالی که برخی مناطق تحت کنترل نیروهای مخالف و گروه‌های سلفی است، کوردها نیز در بخش‌هایی از شمال سوریه مناطق خود را اداره می‌کنند. این تحولات باعث تشدید درگیری‌ها و ایجاد تهدیداتی برای امنیت ترکیه و دیگر کشورهای منطقه شده است. گروه‌های کوردی که در این سال‌ها با حمایت آمریکا توانسته‌اند به مقابله با داعش بپردازند، حالا با تهدیدات جدیدی از سوی نیروهای سلفی و دیگر گروه‌های مسلح مواجه شده‌اند.
این تحولات باعث شده که وضعیت امنیتی در منطقه پیچیده‌تر شود و ترکیه، ایران و دیگر کشورهای منطقه‌ای هر کدام به نحوی در تلاش برای مقابله با این تهدیدات و حفظ منافع خود هستند. علاوه بر این، بحران‌های انسانی و اقتصادی در منطقه باعث شده‌اند که بسیاری از مردم در وضعیت بسیار آسیب‌پذیری قرار گیرند و دستیابی به راه‌حل‌های سیاسی برای پایان دادن به این بحران‌ها دشوارتر از همیشه شده است.
خطرات و پیامدهای ورود کوردها به کشمکش‌های سیاسی و منطقه‌ای میان ایران و ترکیه
کوردها در خاورمیانه، به‌ویژه در سوریه، عراق و ترکیه، همواره در موقعیت پیچیده و حساسی قرار دارند. در شرایط کنونی، درگیری‌های سیاسی و نظامی میان ایران و ترکیه می‌تواند پیامدهای قابل توجهی برای کوردها به همراه داشته باشد. هر یک از این دو کشور در تلاش‌اند تا نفوذ خود را در مناطق کوردنشین افزایش دهند و از آنجا که کوردها در این مناطق، به ویژه در سوریه و عراق، دارای قدرت و حضور سیاسی و نظامی قابل توجهی هستند، ممکن است به ابزاری برای رقابت و فشار میان ایران و ترکیه تبدیل شوند.
ایران که همواره از تقویت هر گونه جنبش استقلال‌طلبانه در داخل خود و در کشورهای همسایه‌اش جلوگیری کرده است، در سوریه به مقابله با گروه‌های کورد پرداخته است که ممکن است الهام‌گرفته از جنبش‌های کوردی در ترکیه یا ایران باشند. ایران نگران است که تقویت کوردها در سوریه به مثابه تقویت گروه‌های مشابه در داخل ایران، به‌ویژه حزب زندگی آزاد کوردستان (شاخەی ایرانی پ‌ک‌ک) و سایر گروه‌های کورد ایرانی، منجر شود. از سوی دیگر، ترکیه نیز همواره از قدرت گرفتن کوردها در سوریه و عراق به شدت نگران بوده است. ترکیه تلاش دارد از هرگونه تحرکات کوردی که می‌تواند به تقویت پ‌ک‌ک در داخل ترکیه منجر شود، جلوگیری کند.
در صورتی که کوردها در کشمکش‌های سیاسی و نظامی میان ایران و ترکیه وارد شوند و جانب یکی از این دو کشور را بگیرند، خطرات جدی برای آنها پیش خواهد آمد. درگیری‌های داخلی میان کوردها و نیروهای تحت حمایت ایران یا ترکیه می‌تواند منجر به تضعیف قدرت سیاسی و نظامی کوردها در مناطقی که تحت کنترل دارند، شود. همچنین مشارکت در این جنگ‌ها می‌تواند فشارهای بین‌المللی و تحریم‌ها را علیه کوردها تشدید کند. کوردهای سوریه که در حال حاضر تحت حمایت ایالات متحده و برخی کشورهای غربی هستند، در صورت حمایت از یکی از طرفین درگیر، ممکن است این حمایت‌ها را از دست بدهند و با انزوای سیاسی و اقتصادی مواجه شوند.
اگر کوردها تصمیم به ورود به این کشمکش سیاسی بگیرند، باید آماده مواجهه با پیامدهای آن باشند. از یک سو، ایران و ترکیه ممکن است از هرگونه حمایت از گروه‌های کورد در سوریه خودداری کنند و در نهایت کوردها مجبور شوند میان هم‌پیمانی با یکی از این دو قدرت انتخاب کنند. از سوی دیگر، حتی اگر کوردها موفق به دریافت حمایت از یکی از این کشورها شوند، این حمایت‌ها می‌تواند موقتی و وابسته به تغییرات سیاسی باشد و در بلندمدت، امنیت و استقلال کوردها را تهدید کند.
در نهایت، ورود کوردها به این کشمکش‌های پیچیده و بی‌پایان می‌تواند به تضعیف قدرت و موقعیت آنها در خاورمیانه منجر شود. با توجه به رقابت‌های سخت میان ایران و ترکیه، کوردها باید در تصمیمات خود بسیار محتاطانه عمل کنند و از هرگونه انتخاب جانبدارانه که آنها را در مقابل یک کشور قدرتمند قرار دهد، خودداری کنند. حمایت‌های خارجی از کوردها، به‌ویژه از سوی قدرت‌های جهانی مانند ایالات متحده، در نهایت ممکن است به درگیری‌های بزرگتر و چالش‌های امنیتی پیچیده‌تری منتهی شود که در صورت عدم مدیریت صحیح، ممکن است امنیت و تمامیت ارضی کوردها را تهدید کند.
تحولات اخیر در سوریه و خاورمیانه، به‌ویژه در ارتباط با تحرکات کوردها و رقابت‌های ژئوپولیتیکی میان قدرت‌های منطقه‌ای نظیر ترکیه و ایران، پیامدهای گسترده‌ای برای امنیت و موقعیت کوردها در این مناطق به همراه داشته است. کوردها، که همواره در تقاطع منافع و سیاست‌های مختلف منطقه‌ای قرار دارند، با چالش‌های جدی در زمینه حفظ هویت، استقلال و امنیت خود روبه‌رو هستند.
در حالی که حضور کوردها در شمال سوریه و عراق به عنوان یک نیروی مهم نظامی و سیاسی، به ویژه در مقابله با داعش، آنها را به بازیگران کلیدی در معادلات منطقه‌ای تبدیل کرده است، این قدرت و نفوذ آنها نیز موجب نگرانی‌های قابل توجهی در کشورهای همسایه مانند ترکیه و ایران شده است. هر یک از این کشورها با هدف مقابله با جنبش‌های کوردی و جلوگیری از تأسیس مناطق خودمختار کورد در سوریه و عراق، سیاست‌های مختلفی را دنبال کرده‌اند که می‌تواند امنیت کوردها را در بلندمدت تهدید کند.
در صورتی که کوردها وارد کشمکش‌های سیاسی و نظامی میان ایران و ترکیه شوند و جانب یکی از این دو کشور را بگیرند، این انتخاب می‌تواند به شدت موقعیت آنها را در منطقه تضعیف کند و آنها را در معرض فشارهای داخلی و خارجی قرار دهد. بنابراین، کوردها باید در تصمیمات خود بسیار محتاطانه عمل کنند و از هرگونه جانبداری که ممکن است به بهای استقلال و امنیت آنها تمام شود، پرهیز کنند.
حمایت‌های بین‌المللی، به‌ویژه از سوی قدرت‌های جهانی مانند ایالات متحده، می‌تواند در کوتاه‌مدت به نفع کوردها باشد، اما این حمایت‌ها نیز همواره تحت تأثیر تغییرات سیاسی و استراتژیک در سطح منطقه‌ای و جهانی قرار دارد. بنابراین، کوردها باید با دقت و تدبیر، به دنبال تحکیم روابط بین‌المللی و بهبود موقعیت سیاسی خود در خاورمیانه باشند.
در نهایت، وضعیت پیچیده سیاسی و امنیتی منطقه، به‌ویژه در سوریه، نیازمند رویکردی هوشمندانه و واقع‌بینانه از سوی کوردها است تا بتوانند در برابر تهدیدات و فشارهای مختلف، موقعیت خود را حفظ کنند و از هر گونه درگیری‌های داخلی و خارجی که می‌تواند به تضعیف موقعیت آنها منجر شود، اجتناب کنند.
