کردان، این تبعیدیان تاریخ!
نویسندگان، شاعران و ادیبان کرد درتبعید، اندکی از انبوه مردم
 

انور سلطانی – کامران امین آوه‌

 

ای بلبلان عاشق و ای طوطیان مست

آنجا که‌ یافتید به‌ هند وصال، دست

یادی کنید از من گم کرده‌ آشیان

نامی برید از من دلخون داغدار

                      ابوالقاسم لاهوتی کرمانشاهی، استانبول ١٩٢٠

 

 

مهاجرت‌های اجباری و اختیاری، تبعید مبارزان و دگراندیشان، از جمله فرهیختگان اهل قلم، پدیده‌ای است تاریخی و ریشه در وضعیت سیاسی، فرهنگی و اقتصادی جوامع دارد. در تاریخ کردستان، مهاجرت و تبعیدهای اجباری پدیده نوینی نیست، و قدمت ثبت شده‌ آن، دستکم به بیش از ٥ سده‌ پیش برمی‌گردد. پس از تقسیم سرزمین کردستان در میان صفویان ایران و ترکهای عثمانی در سال ١٥١٤ میلادی، روند مهاجرت و تبعید داخلی و خارجی مردم کرد  در همه‌ پادشاهی‌های ایران، از صفویان گرفته‌ تا قاجار و پهلوی سرعت گرفت. کردهای کنونی خراسان، قزوین، ورامین، دماوند، کلاردشت و غیره، حتی شاهسون‌های مشکین شهر از جمله صدها هزار مردم بیگناه ساکن مرزهای نوین با عثمانی بودند که قربانی سیاست دولت‌های ناتوان ایران برای حفاظت مرزهای خود شدند و همه، جز اندکی از آنان، رنگ زبان و مذهب تبعیدگاه جدید را  به خود گرفتند. همزمان، تبعید گروه‌های دیگری از مردم کرد به دیگرسوی مرز توسط هر دو دولت ایران و عثمانی هم تبدیل به بخشی از زندگی تلخ و آزاردهنده مردم این دیار در پنج سده اخیر شد. مبارزه مردم کرد برای حق تعیین سرنوشت همواره با سرکوب‌ شدید، کشتارهای گروهی و تبعید مردم از سوی حکومت‌های مرکزی یا در نتیجه مهاجرت انقلابیون و مبارزین آن به خارج از سرزمین‌های مادری‌شان همراه بوده است. شرفخان بدلیسی، پدر تاریخ نویسی کردستان و خالق کتاب ارزشمند 'شرفنامه، پس از تبعید خانواده  وی از شهر 'بدلیس'  عثمانی به ایران، در سال ١٥٤٣ در روستای کرهرود قم بدنیا آمد و چند دهه از زندگی خودرا در شهر قزوین سپری نمود. 'کردستان' نخستین روزنامه‌ کردی در سال ١٨٩٨ در قاهره‌ منتشر شد؛ 'خویبوون' نخستین حزب سیاسی کرد در سال ١٩٢٧ در لبنان تأسیس یافت، 'مید تی وی' نخستین تلویزیون کردی در سال ١٩٩٥ در بلژیک راه انداخته‌ شد و ...

 اگر مبنای موج مهاجرت‌های معاصر کردهای کردستان ایران را تحولات پس از سرکوب جمهوری نوپای کردستان در سال ١٣٢٤ ملاک قرار دهیم، میتوان آن را به دو دوره ١٣٢٤ تا ١٣٥٧ و پس از آن تاکنون تقسیم کرد. گرچه قبل ازاعلام جمهوری کردستان در سال ١٣٢٤ و سقوط آن در پی یورش ارتش شاهنشاهی به کردستان در آذرماه سال ١٣٢٥، کم نبودند روشنفکران و انقلابیون کردی که مانند ابوالقاسم لاهوتی کرمانشاهی به اتحاد شوروی پناه بردند یا چون فرج الله ذکی مریوانی و محی‌الدین صبری که سر از قاهره درآوردند.

 کنشگران سیاسی و فرهنگی کرد ایران در بازه زمانی ١٣٢٥ تا پیروزی انقلاب بهمن ١٣٥٧ بطور عمده به کردستان عراق و بخشی نیز به اتحاد شوروی و کشورهای سوسیالیستی پناه می‌بردند. تعداد اندکی نیز در کشورهای اروپای غربی اقامت گزیدند. با سرنگونی رژیم شاهنشاهی بسیاری از آنان بعد از یک مهاجرت طولانی به ایران بازگشتند. اما این بار برخی از آنان مانند حسن قزلجی (١٢٩٢ بوکان – ١٣٦٣ زندان اوین تهران) و علی گلاویژ (١٣٠١ بوکان – ١٣٦٧ زندان اوین تهران) توسط نیروهای امنیتی سپاه پاسداران دستگیر و در مخوفگاه‌های رژیم اسلامی ایران به کاروان جانباختگان راه‌ آزادی پیوستند و یا چون  محمد امین شیخ‌الاسلامی مکری متخلص به هیمن شاعر ملی کرد (١٣٠٠ لاچین مهاباد – ١٣٦٥ اورمیه)  در گوشه عزلت درگذشتند. عبدالرحمان شرفکندی متخلص به هژار(١٣٠٠ مهاباد – ١٣٦٩ کرج)  نیز که پس از نزدیک به ٣ دهه زندگی در مهاجرت، پیش از انقلاب به ایران بازگشته بود، در سال ١٣٦٩در ایران درگذشت.

 با به قدرت رسیدن نیروهای بنیادگرا و واپسگرای اسلامی در ایران، یورش پردامنه 'سپاهیان اسلام' به کردستان و آغاز موج جدید سرکوب جنبش ملی کرد، که به‌ تدریج با عقب‌نشینی احزاب کردستانی، بویژه نیروهای سیاسی و نظامی حزب دمکرات کردستان ایران و سازمان انقلابی زحمتکشان کردستان ایران (کومله) بسوی کردستان عراق همراه بود، بخشی مهمی از آنان به‌ مرور زمان، بطور عمده به کشورهای اروپای غربی، کانادا و امریکا مهاجرت کردند. تعدادی از نیروهای کرد وابسته به حزب توده ایران، سازمان فداییان خلق ایران – اکثریت و حزب دمکرات کردستان ایران- پیروان کنگره‌ چهارم نیز پس از یورش نیروهای امنیتی ایران به تشکیلات آنان در دهه ٦٠ شمسی، ابتدا به کردستان عراق، سپس به اتحاد شوروی و دیرتر به کشورهای غربی روی آوردند. ادامه سیاست‌های سرکوبگرانه نهادهای امنیتی ایران در چند دهه اخیر سبب بیشتر شدن شمارمهاجرین و تبعیدیهای کرد شده است و به یقین می‌توان گفت که وسعت و ابعاد مهاجرت فردی و گروهی کردهای ایران از نظر کمی و کیفی در دوران حاکمیت جمهوری اسلامی ایران، در مقایسه با دوران قبل آن بی‌سابقه بوده‌ است.

به درازا کشیده شدن عمر نکبتبار حکومت اسلامی در ایران و اقامت طولانی ‌مدت نیروهای مهاجر ایرانی، از جمله کرد در خارج از سرزمین مادری، با تراژدی مرگ بسیاری از کنشگران سیاسی، نویسندگان، شاعران و هنرمندان  آنها، چه در پی ترورهای  سازمان یافته جمهوری اسلامی مانند دکتر عبدالرحمان قاسملو، دکتر صادق شرفکندی و سعید یزدان‌پناه؛ یا به‌ دلیل بیماری، تصادف، کهولت سن و غیره مانند کریم حسامی، دکتر رحیم سیف قاضی، دکتر جعفر شفیعی، خالد حسامی و  .... همراه بوده است. 

بسیاری از نویسندگان، شاعران و هنرمندان تبعیدی کرد، نتوانستند سرزمین مادری خود را که به آن عشق می‌ورزیدند، باردیگر ببینند و اکنون در آرامگاه‌های کشورهایی که در واقع به میهن دوم آنها تبدیل شده‌ بود، به خواب ابدی فرو رفته‌اند. بخشی از آنان توانستند آثار گرانبهایی در عرصه‌های گوناگون ادبی و هنری و سیاسی از خود به یادگار بگذارند و از این طریق به رشد فکری و سیاسی و فرهنگی مردم خود کمک کنند. این جا‌نهای شیفته اگر در سرزمین خود و در پرتو دمکراسی و آزادی می‌زیستند، بدون شک میتوانستند منشاء خدمات  گرانبهاتری به مردم و میهن خود باشند. 

 

ابتدا چند توضیح:

اسامی نویسندگان و شاعرانی که در خارج از کردستان ایران درگذشته‌اند با مراجعه به افراد و نهادها و سایت‌های متعدد اینترنتی جمع‌آوری شده است. از تمام دوستانی که در این امر ما را یاری دادند و بویژه‌ دوست گرانمایه‌ آقای قادر وریا  سپاسگزاریم.

ترتیب سیاهه افراد بر اساس 'سال درگذشت' آنها تنظیم شده‌ است.

معیار قرار دادن افراد در این سیاهه بر پایه نگاشتن کتابهای چاپ شده، یا نشر مقالات و اشعار در مجلات، روزنامه‌ها و سایت‌های مختلف، از جمله نشریات حزبی بوده است.

متاسفانه به دلیل محدود بودن امکانات در دسترسی به نام و سال تولد افراد، کمبودهایی در این سیاهه دیده می‌شود. امید است این نوشته مبنائی برای کارهای بیشتر از سوی پژوهشگران و افراد علاقمند در جهت تکمیل آن باشد.

لازم میدانیم از سایت 'آوای تبعید' برای گرامیداشت نویسندگان، شاعران و ادیبانی که دور از میهن، در آغوش خاک خفته‌اند، تشکر نماییم.

با توجه به این که برخی از افراد در مسیر مبارزات سیاسی خود و بویژه‌ با توجه به معضل انشعابات سیاسی در احزابی چون حزب دمکرات کردستان ایران و سازمان انقلابی زحمتکشان کردستان ایران – کومله، در حزب‌های همنام با داشتن پسوند و پیشوندهائی جداگانه‌ فعال بوده‌اند، در برخی جاها به ذکر واژه‌هائی چون حزب دمکرات کردستان ایران ، کومله، یا فعال سیاسی، اکتفا شده است. 

سیاهه شماری از نویسندگان، شاعران و هنرمندان کرد که در تبعید جان باختند:

ملا عبدالله بيتوشی (علامه بيتووشی) متولد ١١٣٥(١٧٢٢ – ١٧٢٣ ميلادی روستای بيتوش سردشت – ١٢١٠ – ١٢١١ / متوفی در بصره عراق حوالی سال ١٧٩٦  ميلادی، شاعر، نويسنده و عالم دينی. مدرس علوم دينی در مدارسی در احساء و بصره بودە است. او نويسنده بيش از ٢٠ اثر به زبانها فارسی و عربی می‌باشد، از جمله:

١.‌ حواشي مدون بر شرح فاکهي (در علم نحو ـ ۵۴۵ صفحه ـ در سال ۱۱۶۸ خورشيدي تأليف شده است)

٢.‌ حواشي مدون بر کتاب البهجه المرضيه شرح الالفيه در صرف و نحو

٣.‌ منظومه‌اي در بيان افعالي که هم لازم و هم متعدي استعمال مي‌شوند (۵۵ بيت)

فرج‌الله‌ ذکی مریوانی (١٢٤٧/١٨٦٩مریوان-١٣١٥/١٩٣٧ قاهره‌) نویسنده، پژوهشگر ومترجم. او از طلاب مریوانی در مدرسه‌ دینی روحانیون مردوخی بود که‌ از شهر سنندج به‌ بغداد و آنگاه به‌ قاهره‌ رفت و دیانت بهائی را پذیرفت. در اواخر سده‌ نوزدهم در چاپخانه‌ای به‌ اسم 'مطبعه‌ علمی کردستان'، که‌ خود در قاهره تأسیس کرده‌ بود، جدای از چاپ کتب کردی، نشریات مذهبی دین بهائی را نیز منتشر می‌کرد، بگونه‌ای که‌ یکی از الواح بهاءالله‌ به‌ نام وی ثبت شده‌، نام او را برای همیشه‌ جاودانی ساخته‌ است. او بعد از زرنوف روسی نخستین کسی است که‌ کتاب شرفنامه‌ (تاریخ الاکراد) شرف‌الدین بدلیسی را در قاهره‌ منتشر کرد. نسخه‌ چاپ وی منبع چاپ  بعدی محمدلوی عباسی در تهران و چهار ترجمه‌ مختلف کردی و عربی شرفنامه‌ شد.

محی‌الدین صبری (١٢٣٨/١٨٦٠روستای کانی مشکان سنندج – ١٣١٨/١٩٤٠ قاهره‌) نویسنده، پژوهشگر، مترجم. او در سال 1894 میلادی به ترکیه و سپس در سال 1900 میلادی به مصر سفر کرد و در دانشگاه الازهر تحصیل نمود؛ مدتی هم در 'مطبعه‌ علمی کردستان' با فرج‌الله ذکی همکاری کرد. محی الدین صبری به بهائیت گروید و به همراه فرج‌الله ذکی شروع به انتشار کتاب‌هایی در مورد دین جدید خود، و هم‌چنین برخی از آثار تولستوی نمود.

حسین حزنی موکریانی ، (١٢٦١/ ١٨٨٣روستای اینچکه سقز١٣٢١/ ١٩٤٣ بغداد)  نویسنده، روزنامه‌نگار و تاریخ نویس. در سال ١٩١٥ نخستین چاپخانه‌ با حروف کردی را در شهر حلب سوریه‌ تأسیس نمود و ده سال بعد آنرا به‌ شهر رواندوز و آنگاه به‌ شهر اربیل در کردستان عراق انتقال داد. او در آن شهر روزنامه‌ و کتابهای بسیار کردی از جمله‌ آثار ماندگار خود را چاپ نمود. کتاب ٣ جلدی 'نگاهی به گذشته'، 'تاریخ امیران سوران'، 'تاریخ نامداران کرد'، 'عکاسی و جهانگردی'، 'تاریخ کرد'، 'تاریخ مکریان و نادر شاه در سرزمین ایران' از جمله آثار او می‌باشند.

گیو موکریانی، (١٢٨١/١٩٠٣ مهاباد – ١٣٥٦/١٩٧٧ اربیل) تاریخ‌نگار، زبانشناس، نویسنده، روزنامه‌نگار و فرهنگ‌نویس، همراه نابرادری خود، حزنی موکریانی، در چاپخانه‌ زار موکریانی در شهر اربیل به‌ نشر آثار کردی اقدام نمود. او مؤلف چهار فرهنگ مستقل کردی به‌ کردی، عربی به کردی (فه‌رھه‌نگی کۆڵکه‌زێڕینه‌ )، فرهنگ چند زبانی عربی، فارسی و فرانسوی، فرهنگ کردی – عربی (فه‌رھه‌نگی مه‌ھاباد) و چندین فرهنگ دیگر است.  فرهنگ کردی-کردی او که‌ بعنوان یکی از موثق‌ترین فرهنگ‌های کردی از آن نام برده‌ شده‌ است، در حال حاضر مفقود است ولی فرهنگ کردی-کردی او به نام 'کردستان' در سال ١٩٩٩ در اربیل چاپ شده، از طریق آنلاین قابل دسترسی است. او به‌ زبان فرانسه‌ مسلط بود، عکاسی و کلیشه‌سازی می‌کرد. از سال ١٩٥٤ تا سال ١٩٦٠ نیز مجله‌ 'هه‌تاو' (خورشید) را در اربیل چاپ می‌کرد. 'گیونامه' و 'کشکول کوردی' از آثار دیگر او هستند.

ابوالقاسم لاهوتی کرمانشاهی (١٢٦٤/١٩٨٥ کرمانشاه – ١٣٣٥/١٩٥٧ مسکو) شاعر شورشی، نویسنده، روزنامه‌نگار، دولتمرد و سیاستمدار کمونیست. او در نهضت جنگل و مشروطه‌ ایران  فعالانه شرکت کرد و از فرماندهان ژاندارمری نوپای ایران و عضو حزب سوسیال دمکرات ایران بود. در جریان جنگ اول جهانی جانب آلمان و عثمانی را گرفت و با انگلیسی‌ها درافتاد، در کرمانشاه و استانبول نشریه‌ ادواری منتشر نمود، انقلاب سرخ تبریز را در سال ١٩١٩ رهبری کرد و پس از شکست آن به‌ شوروی پناهنده‌ شد – جائی کە تا پایان عمر در آنجا ماندگار شد. اشعار وی علیه‌ شاه و شیخ و خرافات، سرشار از امید به‌ آینده‌ای دور از طبقات و تبعیضات است. اپرای 'کاوه آهنگر'، 'قصیده کرملین'، 'تاج و بیرق'، 'دیوان اشعار'، ترجمه 'شاهنامه' فردوسی به زبان روسی با همکاری همسرش سلسله بانو از جمله آثار او هستند. نمونه‌هائی از اشعار کردی وی در سال ١٩١٩ در نشریه ژین، چاپ استانبول منتشر شده است.

علامه‌ ملا محمد قزلجی (ترجانی‌زاده‌) ( سال 1275/١٨٩٥ ساوجبلاغ – ١٣٣٨/ ١٩٥٩ بغداد) نویسنده، شاعر، مدرس فلسفه و حکمت و تفسیر اسلام دانشگاه‌های بغداد، مفتی اعظم بغداد، بنیانگذار و سردبیر روزنامه‌ی «کورد» در ارومیه در سال ١٣٢٠ شمسی بود. این روزنامه بعنوان یکی از نخستین روزنانه‌های کردی در ایران به شمار میاید. او نویسنده کتاب‌های زیادی است، از جمله: التعریف بمساجد السلیمانیه، شرحی بر ربع مجیب (در علم هیأت)، یک دوره حواشی بر لباب الاشارات امام فخرالدین رازی.

محمد کابلی متخلص به 'قانع' (١٢٧٧/١٨٩٨ دۆڵاش، مریوان – ١٣٤٤/١٩٦٥ روستای له‌نگه‌ردێ، منطقه شلێر در کردستان عراق) سوسیالیست و شاعر زحمتکشان. کتاب‌های ' گوڵا‌ڵه‌ی مه‌ریوان'،(لاله مریوان) ، 'باخچه‌ی کوردستان، 'چوار باخی پینجوین' (چهار باغ پنجوین)، ' شاخی هه‌‌ورامان' (کوه هورامان)، 'ده‌شتی گه‌رمیان، (دشت گرمیان) و ' زایه‌ڵه‌ی زرێبار' (پژواک زریبار) از جمله کتابهای او هستند.

سليمان معيني (فايق امين) ١٣١١ / ژانويه ١٩٣٣ مهاباد –١٣٤٧ / ١٩٦٨ ترور در کردستان عراق توسط پارت دمکرات کردستان). وی روزنامه‌نويس، کنشگر سياسي و از شخصيت‌ها و رهبران برجسته حزب دمکرات کردستان،  همچنین از نويسندگان نشريات حزبي و از جمله  ناشر نشریه رۆژ'  ارگان شاخه ٣ حزب دمکرات کردستان بود که پس از کنگرە دوم اين حزب در آذرماه ١٣٤٣/١٩٦٤ به چاپ مي‌رسيد. پيکر سليمان معيني پس از ترور به ساواک ايران تحويل گرديد و پس از به نمايش گذاشتن آن  در چندين شهر کردستان ايران مانند اشنويه و پيرانشهر و مهاباد، توسط مردم پس گرفته شد و با احترام بسيار طي مراسمي در زادگاه‌‌اش به خاک سپردە شد. مردم کرد نشان دادند که فرزندان خود را فراموش نمي‌کنند.

عبدالـله اسحاقي (احمد توفيق) (١٣١٠/ ١٩٣١ مهاباد  –١٣٥٢/ ١٩٧٣ زندان ابوغريب بغداد در زير شکنجه) کنشگر سياسي، روزنامه‌نويس و نويسنده مقالات سياسي در نشريات حزب دمکرات کردستان، از جمله 'کوردستان' در سال ١٣٣٩/١٩٦٠ و 'ديسان بارزاني' در سال ١٣٤٠-/١٩٦١ بود. او در کنگره دوم حزب دمکرات کردستان در آذرماه ١٣٤٣/١٩٦٤ بعنوان نفر اول اين حزب انتخاب شد و ٦ ماه پس از کنفرانس سوم حزب (خرداد ١٣٥٠/ ژوئن ١٩٧١) در دي ماه ١٣٥٠/ژانويه ١٩٧٢ در نتيجه تغييراتي که در رهبري و تسلط جناح چپ حزب به رهبري د. قاسملو در اين حزب صورت گرفت،  به اتهام فعاليت‌هاي ضد حزبي از حزب اخراج گرديد. در اوايل پاييز ١٩٧٢ او در بغداد دستگير و احتمالا در اردیبهشت ١٩٧٣ پس از تحمل شکنجه‌هاي طاقت فرسا بخاطر عدم همکاري با دولت بعث عراق عليه بارزاني و جنبش ملي کرد در کردستان عراق، کشته شد.

عبدالرحمان ذبیحی ملقب به 'علما' (١٢٩٩/١٩٢٠مهاباد /١٣٥٩/ ١٩٨٠ عراق، توسط نیروهای امنیتی حزب بعث در محل نامعلومی به‌ قتل رسید) . فعال سیاسی، نویسنده، روزنامه‌نگار، پژوهشگر ادبیات و زبان کردی و فرهنگ نویس. ذبیحی از بنیانگذاران کومله ژ.ک (جمعیت احیای کرد) و ناشر اصلی ارگان مرکزی آن به نام نیشتمان (میهن) در سال ١٣٢١/ ١٩٤٢ بود. فرهنگ زبان کردی (قامووسی زمانی کوردی) از جمله آثار او است. تاکنون فقط دو جلد نخست این اثر که در برگیرنده دو حرف  'الف'  و 'ب' می‌باشند، به چاپ رسیده‌اند و ظاهرا مجلدات دیگر آنرا بعثیهای عراق مصادره و نابود کردەاند.

علاءالدین سجادی (١٢٨٥/١٩٠٧ سنندج –١٣٦٣/ ١٩٨٤ بغداد) نویسنده، شاعر، روزنامه‌نگار، تاریخ‌نویس و ادیب، سردبیر مجله 'گلاویژ' و مجله 'نزار' (کوهستان)، استاد ادبیات و تاریخ ادبیات کرد در دانشگاه بغداد. کتاب‌های 'تاریخ ادبیات کردی'،  'رشته مروارید'، 'همیشه بهار'، 'دستور و فرهنگ زبان کردی'، 'انقلاب کردها و انقلاب عراق' از جمله آثار قلمی او هستند.

دکتر رحیم سیف قاضی (١٣٠٤/١٩٢٥ مهاباد –١٣٧٨/١٩٩١ باکو) نویسنده، پژوهشگر، روزنامه‌نگار، دکترای تاریخ و از رهبران حزب دمکرات کردستان ایران، فرقه دمکرات آذربایجان و عضو حزب توده‌ ایران بود. او از افراد مؤسس و عضو هیات تحریریه روزنامه‌ ' کردستان' ارگان حزب دمکرات کردستان ایران در باکو بشمار می‌آمد. رمان 'پیشمرگه' و کتابهای 'قاضی محمد و مساله خودمختاری در کردستان ایران'، 'قاضی محمد و جنبش رهایبخش ملی کرد در کردستان ایران (١٩٤٥ – ١٩٤٦)'از جمله آثار او هستند.

دکتر کریم ایوبی ( ١٣٠٣/١٩٢٤ مهاباد – ١٣٧٤ /١٩٩٥ لنینگراد) پژوهشگر، مترجم، دکترای زبانشناسی و شرق شناسی. او بیشتر آثار خود را بطور مشترک با همسر روسی خود ایرایدا آناتولیونا سمیرنووا نوشته است. کتاب‌های 'آواشناسی زبان کردی (گویش مکری)'، ' گویش کردی مکری'، 'گویش کردی زازا'، 'گویش کردی سورانی'، 'گرامر تاریخی گویش شناختی زبان کردی' و ترجمه 'غزلیات دیوان شیخ احمد جزیری شاعر کرد سده‌ی پانزدهم' از کردی به روسی از جمله آثار مشترک آنها به زبان روسی می‌باشد. پس از مرگ، پیکر ایوبی توسط همسرش به‌ مهاباد انتقال یافت و در مهاباد به‌ خاک سپرده‌ شد.

کریم حسامی ( ١٣٠٥ /١٩٢٦، روستای بیرم مهاباد- ١٣٨٠/٢٠٠١ استهکلم) نویسنده، مترجم، روزنامه‌نگار، گوینده‌ بخش کردی رادیو پیک ایران در بلغارستان، از رهبران حزب دمکرات کردستان ایران. از جمله آثار او، برگردان کتابهای 'مادر' ماکسیم گورکی، 'نان و شراب' اینیاتسیوسیلونه، 'آزادی و مرگ' اثر نیکوس کازانتزاکیس، 'افسانه‌های کردی' اثر رودینکو، 'زمین کوچک' اثر برژنف از فارسی به کردی است. کتاب 'خاطرات' ١١ جلدی و انتشار نشریه 'عصر جدید' به زبان کردی در سوئد و کتابهای 'کاروانی از شهیدان کردستان'، 'جمهوری دمکراتیک کردستان یا خودمختاری'، 'کرد در بازی دولتهای قدرتمند و حکومت‌های منطقه'، 'سفر به کردستان' و 'دمکراسی چیست؟' از جمله‌ آثار وی می‌باشند

محمد شاپسندی( ١٢٩٩/١٩٢٠ مهاباد –١٣٨٤/ ٢٠٠٦ کردستان عراق)، عضو جمعیت احیای کرد با نام مستعار م ش. آذر،. نویسنده‌، روزنامه‌نگار، کنشگر سیاسی. مقالات او در نشریه 'کردستان' ارگان حزب دمکرات کردستان ایران، و گروگاڵی منداڵان در دوران جمهوری کردستان چاپ شده‌اند. او پس از مهاجرت به کردستان عراق با نشریات کردی آنجا همکاری نمود.  خاطرات او در سال ٢٠٠٦ در سلیمانیه به چاپ رسید.

عبدالقادر دباغی (١٣٠٠/١٩٢١ سقز/١٣٨٨- ٢٠٠٩ لندن) نویسنده، مترجم، روزنامه‌نگار، از اعضای جمعیت احیای کرد و کادر فعال حزب دمکرات کردستان ایران. نویسنده صدها مقاله سیاسی، ادبی، تاریخی و فرهنگی برای رادیو صدای کردستان ایران و مجلات و نشریات حزب دمکرات کردستان ایران و نشریات سیاسی و اجتماعی در کردستان عراق بود. کتابهای 'ژ. کاف چه بود؟'،  'پاسخ انتقادی به جزوه ملا قادر مدرسی در مورد جمعیت احیای کرد'، ترجمه کتاب 'حاجی آقا 'اثر صادق هدایت از جمله آثار او به زبان کردی می‌باشند.

پيروت اسکندري (١٣٣١/ ١٩٥٢ آلياوا(ئالئاوا) اشنويه –١٣٨٨/ ٢٠٠٩ فنلاند) نويسنده و فعال سياسي. کتاب 'هێلانه بەرزەکان'(آشيانه‌هاي بلند) از او به يادگار مانده است.

خالد حسامی متخلص به هیدی (١٣٠٦/١٩٢٧ روستای شیخالی بوکان – ١٣٩٥/ ۲۰۱۶ اربیل، کردستان عراق) شاعر، نویسنده، کنشگر سیاسی، از همکاران رادیو صدای کردستان عراق و دیرتر رادیو کرمانشاه. او در هنگام مهاجرت به کردستان عراق در بخش انتشارات پارت دمکرات کردستان نیز فعالیت می‌کرد. مجموعه اشعار او 'کاروان خیال' و 'آینه شکسته یا خاطرات هیدی' از جمله آثار او هستند که به چاپ رسیده‌اند.

صدیق انجیری آذر، نویسنده، مترجم، روزنامه‌نگار، پژوهشگر ادبی ( ١٣٠٣/١٩٢٤ مهاباد- ١٣٤٥/١٩٦٦، ترور در کردستان عراق توسط عوامل ساواک ایران). او مدیر مسئول نشریه "هاواری نیشتمان" (فریاد میهن) ارگان اتحادیه جوانان دمکرات کردستان در دوره‌ جمهوری کردستان در سال‌های ١٣٢٥-١٣٢٤ و عضو هیات نویسندگان 'کردستان' ارگان حزب دمکرات کردستان ایران در سال ١٣٣٣ بود. مقالاتی از او در باره‌ کردستان در شماره‌های ٥ تا ٧ سال ١٣٢٧ مجله رزم نشریه سیاسی حزب توده‌ ایران چاپ شده اند. ترجمه کتابهای 'مگس‌ها' و 'مرده‌های بی کفن و دفن' اثر ژان پل سارتر از فرانسه به فارسی از جمله کارهای ماندگار او هستند. نیمایوشیچ از او 'بعنوان بزرگترین انسانی یاد می‌کند که در زندگی خود دیده‌ است'.

محمد امین سراجی اقدم. (١٣١٣ /١٩٣٤مهاباد، ١٣٨٩/٢٠١٠استهکلم) نویسنده، مترجم، روزنامه‌نگار، از اعضای رهبری حزب دمکرات کردستان ایران و حزب توده‌ ایران. مقالات او در نشریات 'کردستان'، 'تیشک'، 'مردم' و مجله 'صلح و سوسیالیسم' و ... به چاپ رسیدند. از جمله آثار او: ترجمه 'مانیفست' – اثر مارکس و انگلس به کردی، و ترجمه به چاپ نرسیده‌ 'جنگ‌های چریکی' اثر مائو تسه‌ تونگ می‌باشد.

دکتر جعفر شفیعی (١٣٣٠/١٩٥١ بوکان – ١٣٦٦/١٩٨٧ حوالی شهر تکریت عراق، تصادف اتومبیل) نویسنده، مترجم، پزشک متعهد، سردبیر رادیو صدای انقلاب ایران (رادیوی کومله)، نشریه پیشرو و دیگر نشریات حزبی کومله و حزب کمونیست ایران. ترجمه‌ کتاب 'روانپزشکی علمی' اثر گ.موروزوف - و.رماسنکوف و جزوه‌ 'حزب دمکرات: سوسیالیسم یا سرمایه‌داری؟از جمله آثار او می‌باشند.

محمود سجادی(١٣٢٠/ ١٩٤٤ سنندج -  ١٣٦٦/ ١٩٨٨، درگیری با نیروهای مسلح رژیم اسلامی ایران، کنار دریاچه سیروان در کردستان عراق). کنشگر سیاسی،  'فرهنگ انگلیسی به فارسی و کردی'، 'مجموعه اشعار'، رمان ' شاری تینو ' (شهر تشنه) و 'دستور زبان کردی' از جمله آثار چاپ نشده او می‌باشند.
دکتر عبدالرحمان قاسملو(متولد ۱۳۰۹/١٩٣٠ اورمیه – ترور توسط عوامل جمهوری اسلامی، ۱۳۶۸ /١٩٨٩وین) نویسنده، روزنامه‌نگار، دکترای اقتصاد و سیاستمدار برجسته کرد، عضو و کادر پیشین حزب توده‌ ایران، دبیرکل حزب دمکرات کردستان ایران. کتاب‌های 'کردستان و کرد'، 'چهل سال مبارزه برای آزادی کرد و کردستان، 'کورته باس' یا 'بحثی مختصر در مورد سوسیالیسم دمکراتیک، از جمله آثار او می‌باشند. کتاب کردستان و کرد او به‌ چندین زبان از جمله‌ انگلیسی، عربی، فرانسوی، کردی و فارسی ترجمه‌ شده‌ است.

صدیق کمانگر( ١٣٢٥ / ١٩٤٦ کامیاران - ١٣٦٨/١٩٨٩ ترور در رانیه، کردستان عراق) وکیل دادگستری، از رهبران برجسته کومله و حزب کمونیست ایران، نویسنده مقالات سیاسی در نشریات کومله، مسئول رادیو 'صدای انقلاب ایران' (رادیو کومله) و از نویسندگان و گویندگان آن.

دکتر صادق شرفکندی( ١٣١٦ / ١٩٣٨بوکان - ١٣٧١/١٩٩٢ ترور در رستوران میکونوس برلین) نویسنده‌، روزنامه نگار، دکترای شیمی و استاد پیشین دانشکده‌ تربیت معلم در تهران و دبیرکل حزب دمکرات کردستان ایران پس از دکتر قاسملو. کتاب 'تاریخ  مختصرجنبش‌های ملی خلق کرد از قرن نوزدهم تا جنگ جهانی دوم' از جمله آثار او است.

سعید یزادن پناه (١٣٤٣/١٩٦٤بوکان – ١٣٧٠/١٩٩١ ترور درسلیمانیه عراق) نویسنده مقالات سیاسی و اجتماعی از جمله جزوه‌ 'اتحاد انقلابیون خلق کردستان را بهتر بشناسیم!'. او ٤ ماه پس از بنیان نهادن 'سازمان اتحاد انقلابیون خلق کردستان'، توسط عوامل جمهوری اسلامی ایران ترور شد.

علی حسنیانی (١٣١٨/ ١٩٣٩ مهاباد- ١٣٧١/ ١٩٩٢ کپنهاک دانمارک)، وکیل دادگستری، نویسنده و شاعر با تخلص شعری هاوار. از جمله آثار او به زبان کردی: دیوان شعر 'گناه'، 'مجموعه مقالات و داستانها'، همچنین رمان 'درویش' می‌باشد. او از همکاران قلمی مجله 'سروه‌' و از بنیانگذاران انجمن ادبی در مهاباد بود.

سلام عزیزی (١٣٢٥/١٩٤٦ روستای عزیزکند بوکان - ١٣٧٨/١٩٩٩ بغداد) نویسنده، حقوقدان و از رهبران حزب دمکرات کردستان ایران. کتابهای 'سفر بی بازگشت' و 'کردستان و جمهوری اسلامی' از جمله آثار او هستند.

عثمان رحیمی(١٣٣٥/ ١٩٥٦ بانه –١٣٨٦/٢٠٠٧ کویه، کردستان عراق) نویسنده مقالات سیاسی در نشریه کردستان ارگان حزب دمکرات کردستان، مترجم، کنشگر سیاسی و اعضای رهبری حزب دمکرات کردستان ایران بود. ترجمه کتاب 'مفاهیم اساسی جامعه شناسی' ماکس وبر به زبان کردی از جمله کارهای به یادماندنی او است.

طه عتیقی (  ١٣٢٧/١٩٤٩ مهاباد - ١٣٨٨ /٢٠٠٩ سوئیس) نویسنده‌، مترجم، مشاور کمیته مرکزی حزب دمکرات کردستان ایران، از بنیانگذاران و نویسنده‌گان رادیو صدای کردستان ایران، مترجم کتابهای 'کردستان و کرد' نوشته دکتر قاسملو و 'تاریخ  مختصرجنبش‌های ملی خلق کرد' اثر دکتر صادق شرفکندی و  از کردی به فارسی است.

دکتر افراسیاب حلیمی (هورامی) (١٣٣٤/١٩٥٧ نودشه اورامان – ١٣٨٩/ ٢٠١٠ مسکو) نویسنده، مترجم، پژوهشگر، دکترای تاریخ و کنشگر سیاسی. کتاب‌های 'شورش شیخ سعید پیران و اتحاد شوروی'، 'تراژدی کردهای اتحاد شوروی'، 'کرد در جنگ‌های روسیه با ایران و ترکیه' (ترجمه از روسی به کردی)، 'بارزانی و جنبش رهایبخش کرد' (ترجمه از کردی به روسی)، 'جنبش کرد در دوران معاصر'(ترجمه از روسی به فارسی)، 'کرد در آرشیوهای روسیه و اتحاد شوروی'، 'کردستان ماواری قفقاز' از جمله آثار منتشره او هستند.

شیخ جلال الدین حسینی ( ١٣٠٧ / ١٩٢٧ بانه – ١٣٨٩/ ٢٠١٠ اربیل) متخلص به 'په‌ژار'، شاعر و شخصیت سیاسی ملی و مذهبی. او از بنیانگذاران 'سازمان مبارزه ملی و اسلامی کوردستان ایران' بود که دیرتر به 'سازمان خبات کردستان ایران' تغییر نام داد. اشعار میهنی وی در روزنامه 'کردستان' در دوره‌ جمهوری کردستان و سایت اینترنتی خبات و ... منتشر شده‌ است.

سعيد ناکام (١٢٩٥ /١٩١٧روستاي دەوەشاری مهاباد-١٣٨٩/ ٢٠١١ شقلاوە، کردستان عراق. نویسندە، مترجم، روزنامه‌نويس و کنشگر سياسي. در جمهوری کردستان (١٩٤٦) مسئول چاپخانه روزنامه "کوردستان" ارگان مرکزي حزب دمکرات کردستان در مهاباد  بود. او در کار چاپ و نشر نشرياتي چون "ژيان"، "ئازاديي کوردستان"، "دەنگی پێشمەرگه"، "نووسه‌ري کورد" در کردستان عراق فعاليت داشته است. همچنين مقالات وی در نشريات "الثورە"، "ڕووناکی"، "گەلاوێژ" و "کادر" و غيرە در کردستان عراق به چاپ رسيده‌اند. کتاب خاطرات سعيد ناکام در سال ٢٠٠٣ در اربيل چاپ شده است.

از جمله آثار او:

ئاگری بن کا (آتش زیر کاە) (نوول)

ئەوەی بۆ بڵاوکردنەوە ناشێ (آنچه مناسب انتشار نیست) چاپ اللواء- بغداد، ١٩٥٨

ھۆنراوەی نوێ (اشعار نو)، چاپ کامەران- سلێمانی، ١٩٥٩

سەياحەتنامەی ئەوليا چەلەبی (ترجمه سیاحتنامه اولیا چلبی)، چاپخانەی کۆڕی زانياری کورد- بەغدا، ١٩٧٩.

سلیمان چیره (هیرش) (١٣٢٩/١٩٥١روستای حمزه‌آباد مهاباد –١٣٩٢/ ٢٠١٣ استهکلم) شاعر، نویسنده، مترجم، روزنامه‌نگار، مدیر و سردبیر مجله فرهنگی و ادبی گزینگ در سوئد، از کادرهای پیشین حزب توده‌ ایران در کردستان. کتابهای بزه‌ی خوێن (لبخند خون)، هیمن و من (خاطرات)، 'حافظ هیرش-  برگردان ٢٧٠ غزل حافظ به‌ کردی' و ترجمه 'حکایات و پندهای شیرین ملا نصرالدین' به کردی از جمله آثار او هستند. شماری از مقالات، تحقیقات و نقدهای ادبی او توسط قاسم چیره‌، گردآوری و در سال ٢٠٢٠ منتشر شد.

عمر عنایتی ( ١٣٣٩/١٩٦٠ بوکان -  ١٣٩٢/٢٠١٣ نروژ) نویسنده، مترجم و از اعضای پیشین اتحادیه کمونیست‌ها. برخی از مقالات سیاسی و اجتماعی و برگردانهای او مانند ' یا کنفدرالیسم دمکراتیک یا پذیرش سیاست استعماری در خاورمیانه'،  'منشور حقوق بشر' و شماری دیگر در سایت‌های 'ڕۆژهه‌ڵات/بۆکان'، 'ئه‌مڕۆ' و ... چاپ می‌شد.

صارم‌الدین صادق وزیری (۱۳۰٠/ ١٩٢١ سنندج –۱۳۹٧/٢٠١٦ سویس) حقوقدان، نویسنده، سردبیر روزنامه 'شهباز' در سال ١٣٢٥، از اعضای 'جمعیت ملی مبارزه‌ با استعمار' در سال ١٣٢٩، سردبیر روزنامه ارگان 'جمعیت کردستانی‌ها در تهران' در سال ١٣٢٩ عضو حزب توده‌ ایران و عضو شورای مرکزی جمعیت حقوقدانان دمکرات ایران؛ مدیر و سردبیر روزنامه 'بروسکه' ناشر افکار جمعیت کردهای مقیم مرکز در ١٣٥٧، سردبیر نشریه هفتگی 'صدای معاصر' ١٣٥٧. او همچنین جزو هیات موسس جمعیت قضات و کارمندان دادگستری و جمعیت حقوقدانان ایران در سال ١٣٥٦ و جبهه دمکراتیک ایران در سال ١٣٥٧ بود. کتاب 'دفاع از ٢ شخصیت برجسته کرد، زنده‌یادان قاضی محمد و احسان نوری پاشا' از جمله آثار او می‌باشند. 

ناصر ایرانپور (١٣٤١/١٩٦٢ مهاباد- ١٣٩٥/ ٢٠١٦ دورتموند) نویسنده، مترجم، ژورنالیست و کنشگرسیاسی. او مترجم و مولف ده‌ها مقاله و رساله‌ی تحقیقی، تحلیلی و روشنگرانه به‌ زبانهای فارسی، کردی و آلمانی به ‌ویژه‌ در حوزه‌ی فدرالیسم و مسائل کردستان ایران بود. آخرین مقاله‌ی وی تحت عنوان ' کردها در ایران قربانی رژیم اسلامی' به‌ زبان آلمانی در نشریه‌ی 'پوگروم' شماره٢٩١  (  ٦ | ٢٠١٥)  منتشر شد. کتاب دو جلدی 'بازاندیشی در برخی از مفاهیم کلیدی فلسفه‌ی سیاسی، مجموعه ترجمه از پژوهشگران خارجی، در سال ٢٠١٦ چند هفته قبل از مرگ او در آلمان به چاپ رسید.

دکتر محمد مکری. (١٢٩٨/١٩١٩ کرمانشاه – ١٣٨٦/٢٠١٧ پاریس) پژوهشگر، نویسنده، شاعر، زبانشناس و کنشگر سیاسی و نخستین سفیر ایران در شوروی پس از استقرار جمهوری اسلامی ایران بود. وی مولف بیش از یکصد جلد کتاب و پژوهش‌نامه علمی و صدها عنوان مقاله در زمینه‌های تخصصی علوم مختلف انسانی و از همکاران علی‌اکبر دهخدا در نگارش لغت‌نامه بود. 'شاهنامه‌ حقیقت'، 'یاران حقیقت و بهلول دانا'، 'ویژگی ‫های عروضی در فرهنگ عامه'، 'کردیّات ایرانی'، 'نگاهی نو به تاریخ و زبان فارسی، خط و زبان فارسی کامل‫ ترین خط و زبان جهان' و 'خاطرات من از زنده‌یاد دکتر حسین فاطمی' از جمله آثار او می‌باشند. . دکتر مکری در سالهای بین ١٣٢٤ و ١٣٣١ خورشیدی در تهران، دو نشریه‌ تحقیقی 'ماد' و 'به‌غستان' (بیستون) را در رابطه‌ با مسائل تاریخی و فرهنگی کردستان،  منتشر میکرد.  او نخستین سفیر جمهوری اسلامی ایران در مسکو سال ١٣٥٨ بود.

دکتر امیر حسن‌پور(١٣٢٢/١٩٤٣ مهاباد – ١٣٩٦/٢٠١٧ تورنتو کانادا) نویسنده، پژوهشگر، زبان‌شناس، استاد دانشگاه و کنشگر سیاسی. او دارای آثار بسیاری به زبانهای کردی، فارسی و انگلیسی است. کتاب‌های 'ا. ح. آریان پور و جامعه‌شناسی مارکسیستی تاریخ'، 'طبقه اجتماعی و دیالکتیک'، 'بر فراز موج نوین کمونیسم'، 'سیاست زبان کردی'- در دو جلد و 'ملی‌گرایی و زبان در کردستان'، 'سنت‌های شفاهی و کتبی کردستان (فرهنگ و تمدن در خاورمیانه)' و 'شورش دهقانان مکریان' از جمله آثار او می‌باشند.

فتاح کاویان (١٣١٥/ ١٩٣٦ مهاباد –١٣٩٥ / ٢٠١٧ کویه‌، کردستان عراق) نویسنده، مترجم، عضو رهبری حزب دمکرات کردستان ایران. کتاب‌های 'فرهنگ لغات هفتگانه‌ - فرهنگ انگلیسی، کردی و فارسی'، ' پولپوتیسم در عمل' و برگردان کتابهای 'آرزو ومرگ قاسملوی کرد' اثر کارول پرون هوبر،  'گوریل‌های شیلی' اثر هلیوس پریه تو، 'آدمکشان قصر فیروزه‌ای' اثر رویا حکاکیان از انگلیسی به فارسی از جمله آثار او می‌باشند.

سعید کاوه‌ (کوێستانی)  (١٣١٨/١٩٣٩ روستای آلیاوتی شیخان نقده‌ - ١٩٩٧/ ٢٠١٨ سوئد) کتاب‌های 'من و زارا'، ' له‌ هه‌ر شتێ مشتێ' (مشتی از همه چیز)، ' دابران و له‌ت کردنی کۆمه‌ڵگا له‌ پێناو چی دا؟ (انشعاب و تقسیم جامعه‌ به‌ چه‌ هدفی؟) و خاطرات شخصی او به‌نام 'بازنگری سرنوشت خود و رویدادهای درون حزب دمکرات کردستان ایران' از جمله آثار او هستند.

سهیلا قادری(١٣٥٢/١٩٧٣پیرانشهر- ١٩٩٧/ ٢٠١٨ کویه، مرگ در اثر حمله موشکی سپاه‌ پاسداران ایران به  قلعه دمکرات در کردستان عراق) نویسنده، شاعر، مشاور کمیته مرکزی حزب دمکرات کردستان و دبیر اتحادیه زنان. مجموعه اشعار 'تاسه‌کانم بۆ دایکم' (دلتنگی‌هایم برای مادرم)، ' گوڵی وڵاتی به‌فر' (گل سرزمین برف) پس از شهید شدن وی چاپ شدند.

رحمان پیروتی(١٣٣١/١٩٥٢ منطقه لاجان پیرانشهر –١٣٩٧/٢٠١٨ ، حمله موشکی سپاه‌ پاسداران ایران به  قلعه دمکرات در کردستان عراق) ، نویسنده مقالات سیاسی در نشریه 'کردستان' ارگان حزب دمکرات کردستان، عضو کمیته مرکزی حزب دمکرات کردستان، برخی از نوشته‌های پیروتی پس از مرگ وی تحت عنوان "بابه‌ت و نووسراوەکانی شه‌هید ڕەحمان پیرۆتی" (مقالات و نوشته‌های شهید پیروتی) توسط آقای رحمان نقشی گردآوری شده است.

انورسلطان‌پناه‌ (١٣١٤/١٩٣٥ روستای تاله‌جار، سقز-١٣٩٧/ ٢٠١٨ نروژ)  شاعر، مترجم، ادیب، عضو هیأت تحریریه‌ روزنامه‌ی'کوردستان' ارگان مرکزی حزب دمکرات کردستان ایران. دیوان شعر کردی ' زایه‌ڵه‌ی خه‌یاڵ' (پژواک خیال)  و ترجمه‌ رمان‌های 'بابا لنگ‌دراز' آلیس جین وبسترو 'رویاهای ماده‌ گرگ' اثر نویسنده‌ شهیر قرقیزستان 'چنگیز آیتماتوف' از جمله آثار او می‌باشند.
جلیل گادانی (١٣١٢/١٩٣٤مهاباد- ١٣٩٩/٢٠٢٠ اربیل) نویسنده، مترجم، پژوهشگر و از رهبران حزب دمکرات کردستان ایران. او مترجم کتابهای 'اسیر فرشته‌وش'، 'بی خانمان'، 'پایان شب سیه‌' و 'چگونه انسان غول شد' از فرانسه به فارسی است. کتاب 'پنجاه سال مبارزه‌' در ٣ جلد ( تاریخ مختصر حزب دمکرات کردستان ایران)' از جمله آثار پرشمار او می‌باشند.

میرزا علی کتابی (١٣١٥/١٩٣٦ خورخوره‌ سقز -١٣٩٩/ ٢٠٢٠ یوتوبری، سوئد) نویسنده، رمان‌نویس، روزنامه‌نگار، سردبیر مجله کردی جهان کودکان در سوئد که در سلیمانیه تجدید چاپ می‌شد، از رهبران و اعضای 'کومله یکسانی کردستان'. رمان 'سارا' ، رمان ٥ جلدی 'سوڕسوڕه‌ی مه‌رگ' (چرخش مرگ)، داستان‌های ' شوانه چکۆله‌ی هه‌ڵاتو' (چوپان کوچولوی فراری)، 'دادگاه'، 'ئه‌شکه‌وتی په‌رییان' (غار پریان) و .... به زبان کردی، همچنین کتابهای  'اسلام و زن' ، ' مراسم عقد و ازدواج' ، 'اعدام انقلابی و اعدام ارتجاعی'  از جمله آثار او به زبان فارسی می‌باشند.

ناصر امین‌نژاد (١٣٣٧/ ١٩٦٠ بانه – ١٤٠٢/٢٠٢٣ دورتموند) نویسنده، مترجم، از اعضای حزب دمکرات کردستان ایران و کومله. از جمله آثار او ترجمه برخی از داستانهای کتاب پێکەنینی گەدا (خندە گدا) اثر زنده‌یاد حسن قزلجی از کردی به فارسی، ترجمه کتاب کارل مارکس (زندگینامه با فشرده‌ای از مارکسیسم، ترجمه ف. م جوانشیر) از فارسی به کردی. او در حال تکمیل کردن ترجمه و تالیف کتابی در رابطه با دین مسیحت بود که متاسفانه مرگ نابهنگام او، اجازه‌ اتمام آن را نداد. مقالات سیاسی و ادبی او در نشریات حزب دمکرات کردستان و رادیو صدای انقلاب ایران (کومله) و مجله هاواردر آلمان و ... به چاپ رسیدند.

طیفور بطحایی (١٣٢٥/١٩٤٧ سنندج –١٣٩٩/ ٢٠٢٠ یوتوبری) نویسنده، فیلم‌ساز، پیکرساز و کنشگر سیاسی. فیلم‌های ئازار (رنج)، مستند ۱۹۷۹؛ قله‌های سرفراز، مستند ۱۹۸۱ تا ۸۳، توطئه سیاه، مستند ۲۰۰۶ و کتابهای زندگی در باد (رمان)، آقای چوخ بخت یوخ، سفر خیال (از کرسان تا کردستان) ، مافی ژن له کۆمه‌ڵی کورده‌واری دا (حقوق زن در جامعه کردی) (پژوهش و کار مشترک ژیلا فرجی و طیفور بطحایی) از جمله کارهای او می‌باشند.

احمد کاکه‌مه‌می (١٣٢٥/١٩٤٦– روستای سیاقۆڵ – مهاباد- ١٤٠٠/  ٢٠٢١ استهکلم) نویسنده‌ و از اعضای حزب دمکرات کردستان ایران. کتاب تدریس ریاضیات و علوم تجربی برای کلاس اول،  کتاب درسی گلبهاره (٤ جلد) به زبان کردی برای دوره‌ دبیرستان، از جمله آثار او می‌باشند

فرهاد شعبانی (١٣٣٧/١٩٥٨ سنندج –١٤٠٠ /٢٠٢١ سوئد) از رهبران کومله – حزب کمونیست ایران؛ نویسنده‌ مقالات سیاسی، اجتماعی و از مدیران سایت 'کولبر نیوز' و 'کارگر نیوز'. 'نگاهی به تاریخچه سلفیگری، موقعیت آن در کردستان ایران و شیوه های مبارزه با آن' از جمله مقالات او می‌باشد.

احمد قادری (١٣٢٠/١٩٤١ روستای "نجنی بالا"، بانه – ١٤٠٢/ ٢٠٢٣ کویه) شاعر، عضو هیات نویسندگان روزنامه‌ 'کردستان'‌، همکار "رادیو صدای کردستان" و دیرتر تهیه‌ کننده‌ برنامه‌ در تلویزیون "کوردکانال" و از اعضای حزب دمکرات کردستان ایران بود. کتابهای ' ناڵه‌ی بێ به‌شی' (ناله‌ محرومیت)، 'به‌ ده‌م ڕێگای خه‌باته‌وه‌' (در ادامه‌ راه مبارزه‌)  از جمله آثار او می‌باشند.
کریم قیومی (١٣٣٨/١٩٥٩ مهاباد -١٤٠٢/ ٢٠٢٣ اربیل) نویسنده، مترجم و عضو هیات تحریریه مجله کردی 'سروه' در ایران و یکی از مترجمان کتاب 'تاریخ تمدن' ویل دورانت به زبان کردی بود.

هاشم کریمی (١٣١٧/١٩٣٨ بانه – ١٤٠٣/٢٠٢٤ لندن) نویسنده، مترجم و عضو هیأت سیاسی حزب دمکرات کردستان ایران بود. کتاب‌های 'ده‌وری ئایین له‌ ئێرانی دوای خومه‌ینی' (نقش مذهب در ایران بعد از خمینی)، ترجمه ترانه‌های خیام  اثر صادق هدایت به زبان کردی و کتاب خاطرات به‌ نام 'گه‌شتێ له‌ ئارباباوه‌ بۆ باواجی (گشتی از آربابای شهر بانه‌ تا باواجی شهر کویه) از جمله آثار او می‌باشند.

پولا نانوازاده‌ (١٣٣٤/ ١٩٥٥ مهاباد – ١٤٠٣/٢٠٢٤ استهکلم) نویسنده، شاعر و از اعضای حزب  دمکرات کردستان ایران و پارت آزادی کردستان بود. مجموعه اشعار او 'هاواری سه‌ربه‌خۆیی' (فریاد استقلال) نام دارد. بیشتر اشعار او با صدای خود وی در سایت شخصی و یوتیوب پخش می‌شد.

 https://polananvazade.net/

حسین مراد بیگی(حمه سور) (١٣٣٠/ ١٩٥١ بوکان – ١٤٠٣/٢٠٢٤ استهکلم) نویسنده‌ و مترجم، از بنیانگذاران کومله و از اعضای پیشین حزب حکمتیست. کتاب 'تاریخ زنده کردستان، چپ و ناسیونالیسم' و 'نقد کتاب توماس پیکتی سرمایه در قرن بیست و یکم' از جمله آثار قلمی او هستند.

چاپ نخست، شمارە ٤١ نشريه اينترنتی آوای تبعيد، پاييز ١٤٠٣

باز نشر:  سايت اخبار روز،  آذرماە ١٤٠٣

 

' نیما در نامه‌ها و نوشته‌های خود بارها به او اشاره کرده و در یکی از نوشته‌هایش در مورد انجیری چنین می‌گوید:' او بزرگترین انسانی است که من در دورەی زندگانی خود با او برخورد کردم. من با انسان‌های هم افق و همفکر خود زیاد برخورد کرده‌ام. او از همه اینها گذشته بود. این جوان کُرد و مخصوصا کُرد به معنی انسان، تمام سال ١٣٣٣ و ١٣٣٤ باعث بر تسلی من بود. این کُرد به قدری فهمیده است که فهم او فوق دانایی است و دانایی او فوق فهم. من در باره دانش او هیچ نمی‌گویم. او بسیار چیزها خوانده و می‌داند و بهتر از دیگران می‌داند. او به زبان عرفان به حق‌الیقین دانشهای خود رسیده است. او علاوه بر دانش است. او دانشی است که باید او را با دانش موازنه کرد و کسریهای دانش بشری را با آن به مظنه درآورد.' برگزیده آثار نیمایوشیج، جلد ٢، ص ٢٥٢ – ٢٥١

در روز ٢٦ اسفند ١٣٦٦ پیشمرگان گردان شوان کومله، در حالی که به سبب بمباران شیمیایی شهر حلبچه توسط نیروی هوایی عراق  مسموم شده بودند در کناره دریاچه سیروان مورد حمله نیروهای مسلح جمهوری اسلامی قرار گرفتند و در نبردی نابرابر، ٥٦ نفر از آنها جان باختند و ١٢ نفر نیز دستگیر و پس از شکنجه‌های وحشیانه در زندان سنندج اعدام شدند.

احسان طبری در رابطه با اهمیت کتاب کُردستان و کُرد در شمارە ٤ دنیا / نشریه تئوریک و سیاسی کمیته مرکزی حزب توده ایران در سال ١٣٤٤ می‌نویسد: 'این کتاب نشریه"اداره انتشارات فرهنگستان علوم چک اسلواکی" است و ضمنا یک بنگاه نشریاتی انگلیسی نیز نشر ترجمه انگلیسی آنرا بعهده گرفته است. توجه فراوانی که این بنگاههای نشریاتی به تالیف رفیق قاسملو معطوف داشته‌اند محصول اهمیت و فعلیت موضوع کتاب است. پروفسور یارسلاو مارتیینیچ رئیس دانشگاه "١٧ نوامبر" پراگ در پیشگفتاری که برای این اثر، مینویسد: " کتاب کُردستان و کُردها"ی عبدالرحمن قاسملو یک کمک استثنائی و ارزشمند به اطلاعات عام در مورد مسئله بغرنج کُرد بطور اعم و برخی از جهات اساسی این مسئله بطور اخص است ... این کتاب به شیوه‌ای استثنائی توفیق آمیز است".