ذهن کوردی، آنتولوژی، پارادایم‌ها
شاهو حسینی
ذهن بە مثابە مجموعەای از پارادایم‌ها شامل ارزش‌ها، هنجارها و تجربیات فردی می‌باشد کە در تفسیر و تحلیل فرد از خود و جهان نقش دارد و برآیند و برآمدە از تجربەهای تاریخی، فرهنگی و اجتماعی است. ذهن بە مثابە مجموعەای از پارادایم‌ها در واقع برآمدە از پیشینە تاریخی، زبانی، فرهنگی و تجربیات زیست مشترک مجموعەای از انسان‌ها در قالب یک ملت است. برای نمونە وقتی از "ذهن کوردی" سخن می‌گوییم بە ویژگی‌هایی همچون فهم، خرد، آگاهی جمعی، تاریخی، حس تعلق بە یک میراث فکری، فرهنگی و اجتماعی، احساس تعلق خاطر به تعلقات ملی و سیاسی خاص اشارە می‌کنیم. از نظر روان‌شناختی ذهن کوردی اشارە بە احساس تعلق به سرزمین کوردستان و فرهنگ کوردی دارد کە منجر به شکل‌گیری هویت رادیکال کوردی و خصلت مبارزە جویانەاش گشتە است. از نظر معرفتی ذهن کوردی اشارە بە آزادی، سوبژەگی، خودبنیادی و استقلال خودپردازی فرد کوردی دارد. در واقع شرایط تاریخی و سیاسی کوردستان همچون اشغالگری اشغالگران کوردستان، جنگ‌ها و نسل‌کشی‌های مسمتر در کوردستان بر این فرم از خصوصیت روان‌شناختی و نگاه فلسفی کوردها تاثیرگذار بودە است. این روندها منجر به بروز خصوصیت‌هایی همچون مقاومت‌گری، مبارزەگری، بی‌اعتمادی بە دیگری و نفی سلطه‌پذیری گردیدە. در حوزە فلسفی ذهن کوردی خود، جهان و دیگری را از دریچە زبان، تاریخ و تجربە مشترک فرهنگی جامعە کوردی معنا و تفسیر می‌کند و نحوە تعامل یا تقابل با آن را بر می‌گزیند. پارادایم‌ها نقشی اساسی در ظهور و گسترش ذهن بە مثابە پدیدەای روان‌شناختی و فلسفی دارند. پارادایم‌ها در واقع الگوها و چارچوب‌هایی ذهنی هستند که در درون آنها به یک اندیشه یا سیستم فکری فرم دادە می‌شود. بە عبارتی دیگر پارادایم‌ها مجموعەای از باورها، ارزش‌ها و هنجارها هستند که در یک دورە زمانی یا تاریخی در یک حوزه ذهنی، اجتماعی،سیاسی یا فرهنگی غالب هستند. بەطور خلاصە پارادایم‌ها دیدگاه‌هایی کلی هستند که شیوە تفکر و تحقیق در مورد موضوعات مختلف را در یک دورە زمانی یا تاریخی هدایت می‌کنند. در زمینە ذهن پارادایم‌ها دربرگیرندە الگوهای فکری و ساختارهای ذهنی هستند، کە فرد با کمک آنها بە عنوان اپیستمە و بر اساس آنها جهان را درک کردە، بە فهم و شناخت نائل می‌گردد. در واقع این الگوها و چارچوب‌های ذهنی تبدیل بە بخشی از ضمیر ناخودآگاه گشتە و بر تفکر، تصمیم‌گیری و فهم و آگاهی فرد تاثیر می‌گذارد. در واقع مجموعەای از پارادایم‌ها فرم دهندە بە ذهن بە مثابە یک پدیدە روان‌شناختی، اجتماعی، فرهنگی و فلسفی هستند.
آنتولوژی ذهن کوردی
نگاه آنتولوژیک به ذهن کوردی در واقع دربرگیرندە درک فلسفی و معرفتی کوردها از وجود و معنای زندگی می‌باشد، عناصر این فهم و درک بدون شک: زمین، تاریخ و هویت ملی هستند. یکی از جنبەهای آنتولوژی ذهن کوردی نوع رابطە کوردها با کوردستان هست، کوردستان برای کوردها صرفا یک جا، مکان و منبع زیستی نیست، بلکە یک وجود مقدس و معنوی است کە دربرگیرندە بخشی از هویت و وجود انسان کوردی است، در نگاه فرد کورد، کوردها و ملت کورد از سرزمین غیرقابل تفکیک هستند، بە عبارتی دیگر کوردستان و طبیعت کوردستان بخش جدایی ناپدیر هویت فردی و ملی کوردی هستند. بنابراین نگاه آنتولوژیک به ذهن کوردی، تاکید بر پیوستگی انسان کوردی با کوردستان در معنای "هویت‌مندی" در خود دارد. یعنی در واقع دربرگیرندە هم‌زیستی و هم‌پیوندی انسان کوردی با کوردستان است. یکی دیگر از جنبەهای ذهن کوردی ظهور وجود کوردی و جوهر زندگی کوردی در هویت‌ملی است، تقابل و چالشهای فراروی کوردها و کوردستان در طول تاریخ همچون استعمار، استثمار، تبعیض و انکار توسط دیگری کوردی هموارە منجر بە پیوستگی و همبستگی رادیکال با هویت ملی در میان سوبژە کوردی گشتە، در واقع ملی‌گرایی کوردی بە مثابە هویت رادیکال و محصول رابطە اینترسوبژکتیڤ میان سوژەهای کوردی، شکل‌گرفتە و احساس همبستگی و پیوستگی با آن بسیار قوی‌تر از حس تعلق خاطر بە هویت فردی است. بە همین دلیل تلاش و مبارزە برای حفظ هویت ملی، فرهنگی و زبانی کوردی برای فرد کورد بخشی جدایی‌ناپذیر از مبارزە برای آزادی است. در واقع زندگی برای سوژە کوردی مبارزەای دائمی برای حفظ هویت است و حفظ هویت بخشی جدایی ناپدیر از مبارزە برای آزادی است. یکی دیگر از جنبەهای ذهن کورد در نگاه انتولوژیک تاریخ است، تاریخ نقش بسیار مهمی در ذهن کوردی دارد، در واقع نبردها و مبارزات تاریخ کوردها برای بقا، حفظ خود و جلوگیری از نابودی بخش مهمی از تاریخ کوردی هستند، بە همین دلیل روایت تاریخی و تاریخ بە بخش مهمی از نگاه آنتولوژیک ذهن کوردی تبدیل شدە است، حماسەها، اساطیر، داستان‌ها بخش مهمی از نقاط عطف در تفسیر، تحلیل و درک معنای زندگی و وجود از منظر سوژە کوردی هستند. وجود سوژە کوردی بدون تردید ریشە در گذشتەای سرشار از حماسە و مبارزە معنا پیدا می‌کند، کە برای او مفهومی از وجود بە دست می‌دهد کە پیوستە با بقای فرهنگی و ملی او است. یکی دیگر از جنبەهای آنتولوژیک ذهن کوردی مفهوم آزادی است، در واقع آزادی یکی از ارکان اساسی مبارزە سیاسی، اجتماعی و تلاش برای استقلال کوردهاست، نقش آزادی در ظهور وجود کوردی تا آنجاست کە عملا امکان ظهور وجود کوردی بدون آزادی در فرم دادن بە خود، هویت‌بخشی بە خود و خود معنابخشی وجود ندارد. بە عبارتی دیگر تنها در آزادی است کە امکان بروز و ظهور وجود کوردی وجود دارد. بەطورکلی می‌توان گفت کە آنتولوژی ذهن کوردی ارتباط، پیوستگی و همبستگی رادیکالی با هویت‌ملی، فرهنگی، مفهوم آزادی، کوردستان و تاریخ دارد و در چارچوب این ارتباط و پیوستگی است کە فرد کوردی این امکان و توانایی را دارد کە نگاهی متفاوت و مستقل بە وجود کوردی داشتە باشد و آن را عمیقا بتواند درک کند.
پارادایم‌ها ذهن‌کوردی
پارادایم‌های ذهنی کە براساس آنها ذهن کوردی شکل‌گرفتە، اساسا تحت تأثیر تاریخ، فرهنگ، زبان، جغرافیا و تجربه‌های جمعی جامعە کوردی شکل‌گرفتەاند. این پارادایم‌ها به شیوە تفکر، نگاه، احساسات و رفتار کوردها در برابر خود و جهان پیرامون‌شان اشاره دارند. برخی از این پارادایم‌های مهم ذهن کوردی را که می‌توان در فلسفه، روان‌شناسی و فرهنگ کوردی مشاهده کرد، عبارتند از:
الف: پارادایم هویت جمعی و ملی کوردی
در ذهن فرد کوردی، هویت جمعی و ملی بدون تردید جایگاه تعیین‌کنندەای دارد. این پارادایم به هویت ملی کوردی به مثابە یک واحد فرهنگی و اجتماعی مستقل و مقاومت‌گر اشاره می‌کند. در این نگاه، فرد کوردی نه‌تنها از طریق هویت فردی خود که از طریق هویت ملی‌اش نیز شناخته می‌شود. یعنی خصوصیت اجتماعی جامعە کوردستان نقش تعیین کنندەای بە هویت جمعی در مقابل هویت فردی دادە. بە همین دلیل هویت جمعی، برخلاف رویکردهای فردگرایانه، اهمیت زیادی دارد و اساسا باور به «وجود جمعی» و «هویت ملی» به عنوان عناصری بنیادین در ساختار روانی و اجتماعی کوردها نقش تعیین‌کنندەای را ایفا می‌کنند.
ب: پارادایم همبستگی و پیوستگی با کوردستان
ارتباط کوردها با کوردستان بەدلیل خصلت سرزمینی کە بهترین و امن‌ترین پناهگاه برای کوردها بودە و تامین کنندە ثبات امنیتی در طول تاریخ بودە، پیوستگی و ارتباطی عمیق و معنوی می‌باشد. باور بە "هیچ دوستی بەجز کوهستان" در ذهن فرد کوردی اشارە بە نوعی تفکر در انسان کوردی است، کە طبیعت بهترین، امن‌ترین و قابل‌اعتمادترین محافظ و نگهبان انسان کوردی است. بنابراین ارتباط فرد کوردی با کوردستان ارتباطی روحانی است، کوردستان نە تنها محل تولد، تامین غذا و زندگی کە مکان و مجالی برای مبارزە و هویت‌یابی فرد کوردی است.
پ: پارادایم مبارزە برای آزادی
شاید هیچ مفهوم و تجربەای بە اندازە آزادی برای کوردها بە دلیل خصلت ژئوپولتیکی کوردستان ملموس نبودە، غیبت حکمرانی مستمر، اقتدار حکومتی و قدرت بوروکراتیک هموارە فرصتی عالی برای آزاد زیستن و رهایی از یوغ قدرت برای کوردها فراهم کردە، بەهمین دلیل مفهوم آزادی برای کوردها ارزشی برتر است، این مفهوم بعدها و پس از اشغال کوردستان در مواجهە مردم کورد با سرکوب‌ها، محدودیت‌های سیاسی و اجتماعی و تلاش اشغالگران برای آسمیلەکردن کوردها رشد و گسترش بیشتری یافت و اهمیت دو چندان پیدا کرد. مبارزە با سلطە نامشروع و تلاش برای کسب حق تعیین سرنوشت ملی برجستەترین ویژگی‌های پارادایم مبارزە برای آزادی در ذهن کوردهاست.
ت: پارادایم تاریخ بە مثابە بن‌مایە هویت
تاریخ شاید تنها مرز انفکاک میان هویت حقیقی کوردها با هویت برساختە اشغالگران کوردستان است، گذشتە برای کوردها در اساطیر، داستان‌ها، و ادبیات شفاهی (حەیران، بەیت، گەلۆ و...) هموارە زندە و قابل لمس است. تاریخ برای کوردها تنها روایت زندگی گذشتگان نیست، بلکە حافظە جمعی مبارزە برای بودن، شدن و گذار از چالش‌ها و جنگ‌ها بودە، تاریخ آن عنصر زندە قابل اتکا و اعتماد است کە بە بازیابی و بازنمایی هویت حقیقی کوردها در برابر هویت جعلی و برساختە اشغالگران کوردستان کمک کردە و می‌کند، در واقع تاریخ مهم‌ترین عنصر هویت‌یابی و هویت‌مدنی کوردها است.
ث: پاردایم مقاومت
در طول تاریخ، کوردها همواره با بحران‌ها و چالشهای سیاسی و اجتماعی مواجه بوده‌اند. از جنگ‌ها و هجوم اشغا‌گران گرفته تا سرکوب‌های نظامی، آسمیلاسیون، انکار و نسل‌کشی، به همین دلیل ذهن کوردی بسیار تحت تأثیر مفهوم تاب‌آوری و مقاومت در برابر سختی‌ها قرار گرفته است. این پارادایم اشارە بە گونەای از آگاهی و خرد دارد که در آن کوردها توانایی خود را برای ادامه مقاومت و رویارویی با مشکلات هموارە جدی می‌بینند. تاب‌آوری به‌عنوان یکی از عناصر برجسته ذهن کوردی، به ویژه در برابر مشکلات اجتماعی و سیاسی، امروزە نیز در رفتار و انتخاب‌های آنها برای تداوم مبارزە خود را نشان می‌دهد.
ج: پارادایم عشق
عشق مفهومی عمیق و رادیکال با زندگی کوردی دارد، محدودیت‌ها، دشواری‌ها و چالشهای پیش‌روی زندگی کوردی در طول تاریخ، زندگی انسان کوردی را با عشق بە مثابە احترام و وابستگی در آمیختە است، امکان انتخاب‌های محدود و تنگناهای بسیار در فرصت دسترسی بە امکانات انسان کوردی را وابستە بە داشتەها و احترام بە داشتەها کردە. خانوادە و عشیرە در گذشتە شاید مهم‌ترین داشتەهای انسان کوردی بود کە خود را آن تعریف و معنا می‌بخشید، بە همین دلیل رابطە، پیوستگی همبستگی معنادار و عمیقی میان فرد کورد، خانوادە و عشیرە برقرار بودە، انسان کوردی هموارە آمادە فداکاری برای خانوادە و عشیرە بودە، بەخصوص در زمان چالش‌ها و مشکلات و تهدیدات.
چ: پارادایم دیالکتیک
تضاد و دوگانگی هموارە در ذهن انسان کوردی وجود داشتە، امروزە این تضاد خود را در قالب کشمکش و تضاد میان سنت و مدرنیته، تغییرات اجتماعی، هویتی و فکری نشان می‌دهد. این تضاد و کشمکش در ذهن انسان کوردی موجب شکل‌گیری تفکر دیالکتیکی شدە کە در آن انسان کوردی برای یافتن راەحل این تضادها بە دنبال یک فرمول نباشد و پلورالیزم در راەحل را بپذیرد، در واقع تفکر دیالکتیکی در ذهن انسان کوردی بە معنای نهادینە شدن پلورالیزم، مشروعیت آزادی و سوبژەگی می‌باشد. بەطورکلی می‌توان گفت کە ذهن کوردی ترکیبی از پارادایم‌های هویت‌جمعی، تاریخ، مبارزە برای آزادی، تاب‌آوری در برابر بحران‌ها و تفکر دیالکتیک است، کە بە شکل خاصی در فرهنگ و تفکر کوردی تجلی می‌یابند و بر رفتارهای، کنش‌ها و واکنش‌های انسان کوردی در دورەهای تاریخی و زمان‌های متفاوت تاثیرات مفتاوت گذاشتە است.
