دکترمجید حقی: ایران، تنها در صورتی می‌تواند به سمت آزادی، برابری و عدالت اجتماعی حرکت کند که پلورالیسم سیاسی را به عنوان یک اصل بنیادین بپذیرد
مصاحبە: شهرام سبحانی
اشارە: پلورالیسم سیاسی اهمیت بالایی به تنوع فکری، فرهنگی و سیاسی می‌دهد و به احترام و توجه به تعدد نظرات و اعتقادات در جامعه تأکید دارد. این ایدئولوژی سیاسی به تشویق مشارکت مردم، تضمین حقوق اقلیت‌ها، ترویج دموکراسی و توسعه ارتباطات میان گروه‌ها و افراد مختلف می‌پردازد. در ادامەی این گفتگو با سوالاتی نظیر اینکە؛ پیامدها و مزایای یک نظام پلورالیستی بر جامعه‌ی چندملیتی ایران چە خواهد بود؟ چالش‌های روبروی نهادینه کردن نظام پلورالیستی در جغرافیای سیاسی ایران چیست؟ و چرا جامعه‌ی ایران به پلورالیسم سیاسی نیاز دارد؟ و... روبرو خواهیم شد کە برای پاسخگویی بە این سوالات مصاحبەی با دکتر مجید حقی، فعال سیاسی خواهیم داشت.
آقای حقی ممنون از اینکە برای این مصاحبە وقت گذاشتید ابتدا می‌خواهم با این سوال گفتگو را شروع کنم کە پلورالیسم چیست و پلورالیست کیست؟
با نهایت سپاس و قدردانی از فرصتی که در اختیار بنده قرار دادید تا با خوانندگان نشریه‌ی محترم کوردستان به گفتگو بنشینم.
پلورالیسم یا تکثرگرایی، به معنای پذیرش و به رسمیت شناختن گوناگونی‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و مذهبی در یک جامعه است. در یک نظام پلورالیستی، گروه‌ها و اقشار مختلف جامعه این حق را دارند که هویت خود را حفظ کرده، نظرات و باورهای خود را آزادانه بیان کنند و در فرآیندهای تصمیم‌گیری سیاسی و اجتماعی مشارکت داشته باشند. برای درک بهتر این مفهوم، جامعه را به یک جاده‌ی پر رفت و آمد تشبیه کنید که در آن وسایل نقلیه مختلف مانند دوچرخه، خودروهای سواری، کامیون‌ها و اتوبوس‌ها همزمان در حال حرکت هستند. برای جلوگیری از تصادف، تمامی این وسایل نقلیه باید یکدیگر را ببینند، به حقوق هم احترام بگذارند و قوانین راهنمایی و رانندگی را رعایت کنند. اگر هر یک از این وسایل نقلیه را به عنوان نماینده‌ی یک بخش از جامعه در نظر بگیریم، متوجه می‌شویم که تنها زمانی جامعه می‌تواند به حیات خود ادامه دهد که همه گروه‌ها یکدیگر را به رسمیت بشناسند و حقوق و مسئولیت‌های خود را در برابر سایر گروه‌ها رعایت کنند.
در مورد ایران، پلورالیسم را می‌توان در دو سطح تعریف کرد:
سطح ملی: ایران کشوری چندملیتی است که متشکل از ملل و اقوام مختلفی چون کوردها، ترک‌ها، بلوچ‌ها، عرب‌ها، فارس‌ها و... است. در این سطح، پلورالیسم به معنای پذیرش این تنوع و تأمین حقوق برابر برای همه‌ی ملل ایران در چهارچوب حق تعیین سرنوشت است.
سطح سیاسی: درون هر یک از این ملل، جریان‌های مختلف سیاسی و فکری وجود دارند که ممکن است دیدگاه‌های متفاوتی داشته باشند. پلورالیست فرد یا جریانی است که این تفاوت‌ها را به رسمیت می‌شناسد، به حقوق دیگران احترام می‌گذارد و خواهان ایجاد ساختاری است که در آن تمامی گروه‌ها بتوانند آزادانه عقاید خود را بیان کنند.
بە نظر شما پیامدها و مزایای یک نظام پلورالیستی بر جامعه‌ی چندملیتی ایران چە خواهد بود؟
ایران به عنوان کشوری چندملیتی و چندفرهنگی، اگر به سمت نظامی پلورالیستی حرکت کند، می‌تواند از مزایای متعددی بهره‌مند شود:
١. افزایش همبستگی و کاهش تنش‌های ملی و قومی سرکوب فرهنگی و زبانی ملل غیر فارس در طول تاریخ باعث ایجاد شکاف‌های عمیق اجتماعی شده است. نظام پلورالیستی می‌تواند با به رسمیت شناختن حقوق ملی و فرهنگی همه‌ی گروه‌ها، این شکاف‌ها را کاهش داده و همزیستی مسالمت‌آمیز را تقویت کند.
٢. ایجاد دموکراسی واقعی و مشارکت سیاسی برابردر حال حاضر، عملا هیچکدام از ملل غیر فارس تشکیل دهندە ایران در ساختار سیاسی کشور تاثیری ندارند در یک نظام پلورالیستی، همه‌ی گروه‌ها می‌توانند به طورعادلانه در قدرت سیاسی مشارکت داشته باشند.
٣. توسعه‌ی اقتصادی و کاهش محرومیت‌ها،
درنظام‌های تمرکزگرا، منابع اقتصادی و سرمایه‌گذاری‌ها عمدتاً در مناطق مرکزی کشور متمرکز می‌شوند. اما در یک نظام پلورالیستی، توزیع منابع به طور عادلانه‌تری صورت گرفته و امکان توسعه‌ی اقتصادی مناطق قومی-ملی فراهم میشود.
٤. حفظ و تقویت هویت‌های فرهنگی و زبانی
در یک نظام پلورالیستی، زبان‌ها و فرهنگ‌های ملل تشکیل دهندە کشور به رسمیت شناخته شده و امکان آموزش به زبان مادری، حفظ سنت‌ها و توسعه‌ی فرهنگی وجود خواهد داشت.
٥. کاهش تهدیدات خارجی و افزایش امنیت داخلی
بسیاری از تنش‌های داخلی ایران به دلیل سرکوب هویت‌های ملی است که موجب ایجاد بحران‌های امنیتی شده است. نظام پلورالیستی با تأمین عدالت اجتماعی، از نفوذ نیروهای خارجی و ایجاد بی‌ثباتی در کشور جلوگیری خواهد کرد.
چالش‌های روبروی نهادینه کردن نظام پلورالیستی در جغرافیای سیاسی ایران چیست؟
برقراری یک نظام پلورالیستی درایران با چالش‌های متعددی مواجه است که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
١. ساختار استبدادی حکومت
حکومت ایران بر پایه‌ی تمرکز قدرت و سرکوب مخالفان بنا شده است. این امر مانع از پذیرش حقوق ملل و گروه‌های مختلف میشود.
٢. ایدئولوژی ناسیونالیسم افراطی و یکسان‌سازی فرهنگی سیاست‌های یکسان‌سازی زبانی و فرهنگی که از دوران پهلوی آغاز شده و در جمهوری اسلامی ادامه یافته است، یکی از موانع بزرگ پلورالیسم در ایران است.
٣. نبود قوانین حمایتی برای تنوع ملی و فرهنگی
قوانین اساسی ایران، به ویژه اصل ۱۵ و ۱۹، در عمل به درستی اجرا نمی‌شوند و ملل غیر فارس در ایران از حقوق زبانی، آموزشی و فرهنگی خود محروم هستند.
آیا مردم ایران آماده پذیرش پلورالیسم سیاسی هستند؟
سطح آگاهی سیاسی مردم ایران در دهه‌های اخیر رشد چشمگیری داشته است. جنبش‌های اعتراضی مانند جنبش "ژن، ژیان، ئازادی" در سال ۱۴۰۱ (جنبش ژینا) نشان داد که مردمان ایران به دنبال حقوق برابر و آزادی‌های سیاسی هستند. با این حال، چند چالش در مسیر پذیرش پلورالیسم وجود دارد:
١. تسلط ایدئولوژی‌های حکومتی بر آموزش و رسانه‌ها، حکومت ایران از طریق نظام آموزشی و رسانه‌های دولتی، مفاهیمی مانند "وحدت ملی" را به گونه‌ای تبلیغ می‌کند که در تضاد با پلورالیسم واقعی قرار دارد.
٢. نبود تجربه‌ی تاریخی در دموکراسی پلورالیستی
ایران هیچ‌گاه تجربه‌ی یک حکومت دموکراتیک و پلورالیستی را نداشته و بسیاری از مردم با این مفهوم آشنایی ندارند.
٣. گرایش بخشی از جامعه به اقتدارگرایی
به دلیل وضعیت ناپایدار اقتصادی و اجتماعی، برخی از مردم به دنبال "دستِ قوی" هستند که بتواند کشور را اداره کند و از تغییرات بنیادین هراس دارند.
زیرساخت‌های حقوقی و سیاسی یک جامعە چە نقشی در ایجاد یک نظام پلورالیستی ایفا می‌کنند؟
برای ایجاد یک نظام پلورالیستی واقعی که بر پایه‌ی دموکراسی چند فرهنگی و فدرالیسم چندملیتی استوار باشد، باید تغییرات بنیادی در ساختار حقوقی و سیاسی ایران صورت گیرد. این تغییرات باید به گونه‌ای طراحی شوند که هویت‌های ملی و فرهنگی گوناگون را به رسمیت بشناسند و زمینه‌ی مشارکت عادلانه‌ی همه‌ی گروه‌های ملی-قومی را در قدرت و حاکمیت فراهم کنند. برخی از مهم‌ترین زیرساخت‌های لازم برای این تحول عبارتند از:
١.تغییر و تدوین قانون اساسی براساس دموکراسی چندملیتی و حق تعیین سرنوشت، برای تحقق یک نظام فدرالی دموکراتیک و چندملیتی، قانون اساسی باید بازنگری شود و اصول زیر را در بر گیرد:
. به رسمیت شناختن ایران به عنوان کشوری چندملیتی و چندفرهنگی که از ملت‌های مختلف مانند کوردها، بلوچ‌ها، عرب‌ها، ترک‌ها، فارس‌ها و دیگر گروه‌ها تشکیل شده است.
. حق تعیین سرنوشت ملی باید در قانون اساسی تصریح شود، به طوری که هر ملت بتواند درباره‌ی آینده‌ی سیاسی، اقتصادی و فرهنگی خود تصمیم بگیرد.
. برابری حقوقی تمامی ملت‌های ایران در دسترسی به منابع، مدیریت منطقه‌ای و اداره‌ی امور خود، بدون هرگونه سلطه‌ی یک ملت بر سایر ملل.
٢. استقرار نظام فدرالیسم چندملیتی و غیرمتمرکز یکی از بهترین راه‌حل‌ها برای تحقق پلورالیسم در ایران، ایجاد یک ساختار فدرالی چندملیتی است که در آن هر ملت دارای حق خودگردانی سیاسی، اقتصادی و فرهنگی باشد. این نظام فدرالی باید شامل اصول زیر باشد:
الف) تشکیل دولت‌های فدرال ملی
. هر ملت یا منطقه‌ی جغرافیایی ملی، یک دولت فدرال مخصوص به خود داشته باشد که در آن اداره‌ی امورمحلی، اجرای قوانین منطقه‌ای، و مدیریت منابع اقتصادی و فرهنگی در اختیار خود ملت‌ها باشد.
. پارلمان‌های منطقه‌ای در هر ایالت یا منطقه‌ی ملی تشکیل شود که مسئول تصویب قوانین داخلی، سیاست‌گذاری‌های فرهنگی و اقتصادی باشند.
ب) تقسیم قدرت میان دولت فدرال و دولت‌های منطقه‌ای
. دولت فدرال مسئول سیاست‌های کلان مانند سیاست خارجی، امنیت ملی و مدیریت منابع مشترک باشد.
. دولت‌های منطقه‌ای فدرال باید حق تصویب قوانین داخلی خود را داشته باشند و بتوانند آموزش، فرهنگ، اقتصاد و نظام قضایی مستقل خود را تنظیم کنند.
. مکانیزم‌های همکاری میان دولت‌های فدرال و ایالت‌های ملی باید ایجاد شود تا از همبستگی ملی محافظت شود و همکاری‌های اقتصادی و سیاسی میان مناطق حفظ گردد.
٣. تضمین آموزش و رسانه‌های چندزبانه بر اساس تنوع زبانی
. به رسمیت شناختن و استفاده از زبان‌های ملی به عنوان زبان‌های رسمی مناطق فدرالی (به‌عنوان مثال، زبان کوردی در شرق کوردستان، زبان بلوچی در بلوچستان و غیره).
. آموزش به زبان مادری در تمامی سطوح تحصیلی در هر منطقه‌ی فدرال.
. ایجاد رسانه‌های مستقل و دولتی چندملیتی که بتوانند تمامی گروه‌های ملی را نمایندگی کنند و از یکسان‌سازی زبانی و فرهنگی جلوگیری نمایند.
٤. دموکراسی مشارکتی و تأمین عدالت اجتماعی در ساختار حکومتی
. نظام انتخابات دموکراتیک و غیرمتمرکز که در آن تمامی ملت‌ها و اقوام به‌طور برابر بتوانند در فرآیندهای سیاسی مشارکت کنند.
. ایجاد نظام قضایی غیرمتمرکز که در آن دادگاه‌های محلی در مناطق مختلف بتوانند قوانین فدرالی خود را اجرا کنند.
. تضمین عدالت اقتصادی و توزیع عادلانه‌ی منابع طبیعی میان دولت‌های فدرال به گونه‌ای که هیچ ملتی تحت سلطه‌ی ملت دیگر قرار نگیرد.
۵. برابری در حقوق شهروندی و مشارکت برابر در نهادهای حکومتی
. ایجاد مکانیزم‌های بازدارنده برای جلوگیری از تبعیض و سرکوب ملی-قومی، از جمله دادگاه‌های مستقل حقوق بشری و کمیته‌های نظارت بر عدالت اجتماعی.
. احترام به آزادی بیان، آزادی مطبوعات و آزادی احزاب برای تمام ملت‌ها و گروه‌های مختلف.
. مشارکت برابر تمامی ملت‌ها در نیروهای نظامی و امنیتی تا هیچ ملتی بر دیگران برتری نظامی یا امنیتی نداشته باشد.
٦. ایجاد سازوکارهای مذاکره و حل اختلافات ملی
. تشکیل کمیسیون‌های حقیقت‌یاب و آشتی ملی برای رسیدگی به جنایات تاریخی علیه اقوام و ملل تحت ستم.
. برگزاری همه‌پرسی‌های دموکراتیک در مناطق مختلف برای تعیین نوع حکومت محلی و میزان استقلال داخلی هر منطقه.
. اجرای سیاست‌های عادلانه برای جبران بی‌عدالتی‌های تاریخی علیه گروه‌های ملی که در گذشته تحت سرکوب قرار گرفته‌اند.
برقراری دموکراسی چندفرهنگی و فدرالیسم چندملیتی در ایران، نه تنها یک خواسته‌ی انسانی و دموکراتیک، بلکه یک ضرورت برای حفظ ثبات و جلوگیری از بحران‌های داخلی است. در شرایطی که سرکوب هویت‌های ملی در ایران همواره موجب بی‌ثباتی شده است، ایجاد یک نظام فدرالی بر اساس حق تعیین سرنوشت و پلورالیسم سیاسی، تنها راه حل پایدار برای همزیستی مسالمت‌آمیز ملت‌های ایران است.
چرا جامعه‌ی ایران به پلورالیسم سیاسی نیاز دارد؟
جامعه‌ی ایران، به عنوان کشوری چندملیتی، چندفرهنگی و چندزبانه، در طول تاریخ همواره شاهد کشمکش‌های هویتی، تبعیض سیستماتیک و تلاش‌های مستمر برای همگون‌سازی فرهنگی و سیاسی بوده است. در چنین جامعه‌ای که از ملت‌های مختلفی مانند کوردها، بلوچ‌ها، عرب‌ها، ترک‌ها، ترکمن‌ها، فارس‌ها و دیگر گروه‌های ملی تشکیل شده، پلورالیسم سیاسی نه‌تنها یک انتخاب، بلکه یک ضرورت برای ثبات، عدالت و همزیستی مسالمت‌آمیز است.
١.رفع تبعیض‌های تاریخی و تحقق عدالت اجتماعی
. تاریخ ایران پر از نمونه‌های سرکوب سیاسی و فرهنگی علیه گروه‌های ملی بوده است. از ممنوعیت زبان مادری تا عدم حضور برابر در ساختارهای قدرت، بسیاری از ملت‌های ایران در طول تاریخ ایران مدرن حقوق خود محروم شده‌اند.
. پلورالیسم سیاسی به‌عنوان یک مدل حکومتی، اجازه می‌دهد که تمامی گروه‌های اجتماعی، فرهنگی و ملی در تصمیم‌گیری‌های کلان کشور سهیم باشند.
. به رسمیت شناختن حقوق برابر برای همه‌ی ملت‌ها، یکی از پایه‌های پلورالیسم است که باعث توزیع عادلانه‌ی منابع اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در میان همه‌ی مردم ایران خواهد شد.
۲. تضمین حق تعیین سرنوشت ملت‌های ایران
. در یک کشور چندملیتی، هر ملت باید حق داشته باشد که درباره‌ی سرنوشت خود تصمیم بگیرد و در مدیریت سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خود استقلال داشته باشد.
. پلورالیسم سیاسی می‌تواند زمینه‌ای را فراهم کند که ملت‌های ایران بتوانند در چهارچوب یک نظام دموکراتیک فدرالی، اداره‌ی امور خود را به دست بگیرند.
٣. کاهش تنش‌ها و توسعە همبستگی
. تجربه‌ی تاریخی نشان داده است که تمرکزگرایی و سرکوب هویت‌های ملی باعث نارضایتی، درگیری‌های ملی - قومی و سرعت بخشیدن بە نیروی گریز از مرکز میشود.
. کشورهای موفق چندملیتی مانند سوئیس، کانادا، بلژیک و هند توانسته‌اند با پذیرش پلورالیسم سیاسی، از گسست‌های اجتماعی جلوگیری کرده و وحدت کشور را تقویت کنند.
. در مقابل، کشورهایی مانند یوگسلاوی و شوروی که سیاست‌های سرکوبگرانه‌ی تمرکزگرایی را اجرا کردند، به فروپاشی و جنگ‌های داخلی منجر شدند.
. با پذیرش پلورالیسم، ملت‌های ایران به جای مقابله با یکدیگر، در کنار هم برای توسعه‌ی کشور تلاش خواهند کرد.
٤. تطبیق ساختار حکومتی ایران با تحولات جهانی
. در دنیای امروز، هیچ کشوری که دارای تنوع ملی و فرهنگی باشد، نمی‌تواند بدون رعایت اصول پلورالیسم سیاسی پایدار بماند.
. جامعه‌ی جهانی دیگر دیکتاتوری‌های تک‌ملیتی و تک‌زبانه را نمی‌پذیرد، و کشورهای غیرپلورالیستی در معرض تحریم‌ها، انزوا و نارضایتی‌های داخلی قرار می‌گیرند.
. پذیرش پلورالیسم در ایران به بهبود روابط بین‌المللی کشور، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و افزایش اعتبار سیاسی ایران در جهان کمک خواهد کرد.
۵ .ایجاد ساختار حقوقی دموکراتیک و فدرالی بر پایه‌ی تنوع ملی
. ایران نیازمند تغییر در ساختار حقوقی و قانونی خود برای تأمین حقوق برابر برای همه‌ی ملت‌های ساکن در آن است.
. تدوین یک قانون اساسی فدرالی که حق تعیین سرنوشت سیاسی ملل تشکیل دهندە ایران تضمین کند، می‌تواند ایران را از بحران‌های مداوم سیاسی و اجتماعی نجات دهد.
. در این چهارچوب، هر ملت دارای دولت محلی، مجلس منطقه‌ای و سیستم آموزشی خود خواهد بود، در حالی که دولت فدرال وظیفه‌ی سیاست‌گذاری‌های کلان کشور را بر عهده خواهد داشت.
۶. پایان دادن به فرهنگ استبدادی و جایگزینی آن با دموکراسی مشارکتی
. حکومت‌های مستبد معمولاً سیاست‌های همگون‌سازی و سرکوب فرهنگی را اجرا می‌کنند، در حالی که پلورالیسم سیاسی به معنای مشارکت تمامی اقشار جامعه در سیاست‌گذاری است.
. در یک نظام دموکراتیک فدرالی مبتنی بر پلورالیسم، هیچ گروهی بر دیگران برتری نخواهد داشت و تمامی شهروندان در اداره‌ی کشور نقش خواهند داشت.
ایران، به عنوان کشوری که دارای هویت‌های ملی و زبانی متنوع است، تنها در صورتی می‌تواند به سمت آزادی، برابری و عدالت اجتماعی حرکت کند که پلورالیسم سیاسی را به عنوان یک اصل بنیادین بپذیرد. بدون پلورالیسم، ایران با بحران‌های عمیق‌تر اجتماعی، سیاسی و اقتصادی روبه‌رو خواهد شد. پذیرش یک مدل فدرالی دموکراتیک که به ملت‌ها حق تعیین سرنوشت دهد، بهترین راه برای تضمین حقوق بشر، و تأمین صلح و همزیستی مسالمت‌آمیز میان ملت‌های ساکن در این جغرافیا است.
آقای حقی خیلی ممنون از اینکە تا این لحظە با ما همراە بودید
خواهش می‌کنم.
