اژین حسینی
مقدمه
چند روز دیگر سومین سالگرد قیام ژینا فرا می‌رسد؛ و این رویداد تاریخی بار دیگر در حافظه جمعی مردم کورد و دیگر ملت‌های تحت ستم در ایران زنده می‌شود. قیام ژینا نقطه‌ای از شروع یک انقلاب بود که هنوز در حال شکل‌گیری است و کوردستان بەعنوان محور اصلی آن عمل می‌کند.
مرگ ژینا امینی نه فقط جرقه‌ای در دل جامعه‌ای خسته از تبعیض و ستم، بلکه آتشی بود که بُعدی فراملی یافت و به یکی از نمادین‌ترین جنبش‌های معاصر بدل شد. در این میان، کوردستان نه تنها صحنه نخستین شعله‌های این قیام بود، بلکه به‌عنوان مرکز ثقل آن، هزینه‌های سنگین‌تری از سرکوب را نیز متحمل شد. اکنون، در سومین سالگرد این خیزش، بازخوانی آن هم از منظر تاریخی و هم از چشم‌انداز هویت ملی کورد و فرآیند جهانی‌شدن مقاومت اهمیت حیاتی دارد.
قیام ژینا نه صرفاً یک حرکت اعتراضی مقطعی، بلکه نقطه عطفی در تاریخ مبارزات مدنی و سیاسی کوردستان بود؛ حرکتی که مرزهای جغرافیایی، جنسیتی و طبقاتی را درنوردید و شعار محوری آن ـ «ژن، ژیان، ئازادی» ـ به نماد آزادی‌خواهی در جهان بدل شد.
کوردستان به‌عنوان مبدأ و مرکز مقاومت
کوردستان همواره نقطه‌ای راهبردی و نمادین در تاریخ مقاومت ملت کورد بوده است. از قیام علیە حکومت‌های دیکتاتوری تا خیزش‌های مدرن علیه سیاست‌های انکار هویت و سرکوب فرهنگی، این سرزمین محل تولد و تبلور اراده جمعی برای آزادی بوده است. در این قیام نیز، کوردستان نقش خود را نه‌تنها به‌عنوان محرک آغازین اعتراضات، بلکه به‌عنوان حامل شعاری جهانی " ژن، ژیان، ئازادی" تثبیت کرد.
برای درک ابعاد قیام ژینا، باید آن را در بستر تاریخی و اجتماعیاش بررسی کرد. دهه‌ها تبعیض ساختاری علیه زنان، سرکوب ملت‌های غیرفارس، به‌ویژه کوردها، و ناکامی‌های سیاسی–اقتصادی جمهوری اسلامی، زمینه‌ای عمیق برای انفجار اجتماعی فراهم کرده بود.
ابعاد شدید سرکوب در کوردستان
پاسخ حکومت به این خیزش در کوردستان، با سایر مناطق ایران متفاوت بود. حکومت، با درک پتانسیل بالای این منطقه برای تبدیل شدن به مرکز مقاومت، از همان ابتدا، از شدیدترین تاکتیک‌های سرکوب استفاده کرد. این سرکوب را می‌توان در چند بُعد کلیدی بررسی کرد:
۱. سرکوب نظامی و امنیتی: مقامات امنیتی و نظامی، به جای استفاده از روش‌های رایج کنترل اعتراضات، از روش‌های جنگی استفاده کردند، استفاده از سلاح‌های جنگی و سنگین، تیراندازی مستقیم به سمت مردم و حتی تیراندازی از پشت بام‌ها، منجر به کشتار فجیع مردم در خیابان‌ها شد. شهرهای کوردستان، به میدان‌های نبرد تبدیل شدند و ده‌ها نفر، از جمله کودکان و نوجوانان، کشته و زخمی شدند.
۲. قطع کامل اینترنت و ارتباطات: یکی از اولین اقدامات حکومت در کوردستان، قطع کامل اینترنت و ارتباطات تلفن همراه بود. این اقدام، به منظور جلوگیری از انتشار اخبار سرکوب و کشتار، و همچنین مختل کردن سازماندهی معترضان انجام شد. قطع اینترنت، کوردستان را به یک جعبه سیاه تبدیل کرد و اجازه نداد که دنیا از ابعاد واقعی فجایع رخ داده در این منطقه باخبر شود.
۳. دستگیری‌ها و ناپدیدسازیهای گسترده: همزمان با سرکوب نظامی، نیروهای امنیتی به بازداشت فعالان مدنی، دانشجویان، هنرمندان و هر کسی که در اعتراضات شرکت داشت، پرداختند. صدها نفر، از جمله نوجوانان، بازداشت و به زندان‌ها منتقل شدند. بسیاری از آن‌ها تحت شکنجه قرار گرفتند تا به اعترافات اجباری علیه خود و دیگران وادار شوند.
۴. ارعاب و تهدید خانواده‌ها: حکومت برای درهم شکستن مقاومت، از ارعاب و تهدید خانواده‌ها نیز استفاده کرد. خانواده‌های قربانیان برای سکوت و عدم پیگیری حقوقی تحت فشار قرار گرفتند. حتی تهدید شدند که اگر اعتراض کنند، اجساد فرزندانشان را به آن‌ها تحویل نخواهند داد. این تاکتیک، یک تروریسم دولتی بود که با هدف ایجاد ترس و وحشت در جامعه انجام شد.
با وجود این سرکوب خونین، قیام ژینا به خاموشی نرفت. برعکس، در حافظه جمعی جامعه ماندگار شد و در هر حرکت اعتراضی یا نمادین، دوباره زنده می‌شود. یادمان‌های ژینا و دیگر جان‌باختگان، دیوارنگاره‌ها، ترانه‌ها و آثار هنری، و حضور خانواده‌های دادخواه در عرصه عمومی، نشان داد که این قیام هنوز ادامه دارد.
جهانی‌شدن مقاومت و همبستگی جهانی
یکی از شگفت‌انگیزترین ابعاد قیام ژینا، تأثیر آن در سطح جهانی بود. شعار «ژن، ژیان، ئازادی» کە برخواستە از خیابانهای شهرهای کوردستان بود، در سراسر جهان به یک شعار بین‌المللی برای حقوق زنان و مبارزه علیه دیکتاتوری تبدیل شد. از خیابانهای پاریس و برلین تا شهرهای نیویورک و سیدنی، مردم با این شعار همبستگی خود را با ملت کورد و آرمان‌های آن نشان دادند.
این پدیده جهانی‌شدن مقاومت، نشان می‌دهد که مبارزه برای آزادی و عدالت، دیگر به مرزهای ملی محدود نیست. این جنبش توانست توجه جهان را به وضعیت ملت کورد جلب کرده و گفتمان جهانی حقوق بشر را با مبارزه یک ملت تحت ستم پیوند بزند. این همبستگی جهانی، نه تنها به تقویت روحیه مبارزاتی ملت کورد کمک کرد، بلکه نشان داد که یک ملت می‌تواند تأثیری فراتر از قلمروهای جغرافیایی خود داشته باشد و بەعنوان یک بازیگر کلیدی در صحنه جهانی شناخته شود.
قیام ژینا و هویت ملی کورد و زنان
قیام ژینا را نمی‌توان بدون درک جایگاه آن در مسیر جنبش ملی کورد تحلیل کرد. این خیزش نه یک رخداد جداگانه، بلکه ادامه مبارزات تاریخی یک ملت برای برابری و آزادی است. در این میان، زنان کورد نقشی محوری ایفا کردند. آن‌ها نه تنها قربانیان نخستین تبعیض بودند، بلکه به‌عنوان پیشگامان مبارزه ظاهر شدند و بار دیگر نشان دادند که مسئله ملی کوردستان بدون درک مسئله زنان قابل فهم نیست.
هویت ملی کورد در قیام ژینا به‌شکلی بی‌سابقه با مسئله زن گره خورد. این پیوند، نه‌تنها از نظر نظری بلکه از نظر عملی، ابعاد نوینی به جنبش ملی کورد بخشید. امروز، ژینا به نماد همزمان «زن» و «کورد» بدل شده است؛ دو هویتی که انکار آن‌ها قرن‌ها ادامه داشته، و اکنون در هم‌تنیده و جهانی شده‌اند.
نتیجه‌گیری: حافظه‌ای جمعی، افقی جهانی
سه سال پس از قیام ژینا، کوردستان همچنان درگیر پیامدهای آن است: خانواده‌های جان‌باختگان، نسل جوانی که امید به تغییر یافته، و جامعه‌ای که هزینه‌های سنگین داده اما هویت خود را در سطحی جهانی بازتعریف کرده است.
این قیام نشان داد که مقاومت کوردها بخشی از تاریخ جهانی مبارزه برای آزادی است. ژینا به نماد این پیوند بدل شد؛ پیوندی میان زن و ملت، میان کوردستان و جهان.
اکنون بازخوانی این قیام نه فقط ادای احترام به جان‌های ازدست‌رفته، بلکه تأکیدی است بر اینکه کوردستان به‌عنوان بخشی از حافظه جهانی مقاومت ثبت شده است. آینده جنبش‌های آزادی‌خواهانه نشان خواهد داد که چگونه این حافظه می‌تواند به نیرویی بالفعل برای تحقق «ژن، ژیان، ئازادی» در مقیاسی جهانی بدل گردد.
سومین سالگرد قیام ژینا، فرصتی است برای تأمل در مسیر گذشته، شناخت پیامدهای قیام و بازنگری در استراتژی‌های آینده. این سالگرد یادآور این است که اراده یک ملت، حتی در مواجهه با دشواری‌ها، بی‌وقفه ادامه دارد و هر قطره خون و هر فداکاری، پایه و اساس مقاومت و هویت جمعی است. به همین دلیل، یاد و نام ژینا، نه تنها در کوردستان بلکه در قلب تمامی کسانی که برای عدالت و آزادی می‌جنگند، زنده و پایدار خواهد ماند.
