عزیز معروفی
روز ۱ اکتبر ۲۰۲۴، دولت باغچهلی، رهبر حزب حرکت ملیگرای ترک (مهپ) در سخنرانی هفتگی حزب خود از آقای عبدالله اوجالان، رهبر حزب کارگران کوردستان، خواست تا از تریبون حزب برابری و دموکراسی خلقها «دَم پارتی» و از سکوی پارلمان ترکیه نطقی ایراد کرده و حزب خود را منحل کند. این موضع ناگهانی باغچهلی در عرصۀ سیاسی ترکیه و کوردستان همچون توپ پرصدایی طنینانداز شد. باغچهلی، متحد حزب عدالت و توسعه (آکپ) به رهبری رجب طیب اردوغان، و شریک قدرت تحت عنوان «ائتلاف جمهور» است و حتی ستون فقرات این ائتلاف به شمار میرود.
ابتدا باید گفت، دولت باغچهلی با چراغ سبز اردوغان، تحریم امرالی را شکسته است. اما همزمان، اینکه از همان روزهای آغازین این روند با زبان تهدید و خطونشان کشیدن و از سوی دیگر با زبان منتگذاری و پند و اندرز! با حزب قانونی داخلی کوردها سخن گفته، پیش از هر چیز به نابرابری آشکار، ناسازگاری عمیق و عدم توازن با محتوا و روح گفتگو برای راهحل مسالمتآمیز مسئلۀ برحق کورد بازمیگردد؛ راهحلی که فردبهفرد و لایهبهلایه حزبش، متحدان و بخش قابلتوجهی از اپوزیسیون و نهادهای دولتی و حتی بخش قابلتوجهی از جامعۀ حاکم کشورش، تمامی حقوق و آزادیها، ارزش و اصالت، تبار و مبارزه و شکوه ملت کورد در شمال کوردستان را با عنوان ترور و مفهوم «ترکیه بدون ترور» نامگذاری میکند و با تمام وجود فریاد میزند که هدفشان تنها و تنها یک ترکیۀ بزرگ بدون ترور و تحکیم برادری هزارسالۀ کورد و ترک در چارچوب حاکمیت و هویت ترکی است.
در این نوشتار کوتاه تلاش میکنیم نگاهی کوتاه و سریع تنها به چند دلیل برجستۀ این روند بیندازیم و در کنار آن بپرسیم اگر صلح، صلحی واقعی است، چرا این همه پیچیدگی، آشفتگی و ابهام بر آن تحمیل شده است؟
از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ مرحلۀ جدیدی آغاز شده است. اسرائیل در نتیجۀ حمله و قلعوقمع جبهۀ مقاومت وابسته به رژیم ایران، برتری خود را در منطقه و خاورمیانه به اثبات رسانده است. به همین دلیل ترکیه که از سال ۲۰۱۱ به دلیل مرز طولانی با سوریه بیشترین تأثیر و دخالت را در آن کشور و بهویژه در غرب کوردستان داشته، میدانست که رژیم بشار اسد بهزودی سرنگون خواهد شد. لذا پس از آنکه اسرائیل فرش را از زیر پای ترکیه کشید و با نیروی هیئت تحریرالشام (هتش) به رهبری ابومحمد الجولانی (احمد الشرع) حکومت دیکتاتوری بشار اسد را سرنگون کرد، ترکیه دچار ترس بزرگی شد. ترس آن به این بازمیگردد که کوردها پس از سرنگونی اسد، بیش از پیش رشد کرده و بیشتر مورد توجه جامعۀ بینالمللی قرار گیرند. همچنین اسرائیل از قدرت، موقعیت و اندازۀ آنها بهرهبرداری کرده و در نتیجه کوردها تحت رهبری نیروهای سوریۀ دموکراتیک (قسد) با یک به رسمیت شناختن بینالمللی روبهرو شوند. به گفتۀ خودشان، برای رفع این تهدید، تحت پوشش گفتگو با آقای عبدالله اوجالان، کوردها را مجبور به خلع سلاح کرده و وادارشان کنند از خودمختاری مناطق تحت کنترلشان دست بردارند و خود را در ارتش و نیروی احمد الشرع ادغام کنند. طرح توافق قسد و حکومت جدید سوریه در ۱۰ مارس ۲۰۲۵ به این واقعیت بازمیگردد. این واقعیت، اصلیترین و حیاتیترین دلیل برای ترکیه در مرحلۀ کنونی است؛ دلیلی که باغچهلی بسیار بر آن اصرار میورزد و پیوسته آن را تکرار میکند و با تمام توان میکوشد رضایت اوجالان را برای این هدف شوم به دست آورد. جالبتوجه است که میبینیم اکنون حکومت موقت احمد الشرع توپ را به زمین ترکیه انداخته و به احتمال قوی در آیندهای نزدیک شاهد برخی اقدامات و تحولات جدید و مستقیم در چارچوب گفتگوهای امرالی و ادغام نیروهای سوریۀ دموکراتیک با نیروهای سوریه خواهیم بود.
انحلال خودخواسته و خلع سلاح پکک یکی دیگر از اهداف باغچهلی و اردوغان است. پکک بنا به فراخوان آقای اوجالان، در دوازدهمین کنگرۀ خود، تصمیم به انحلال و خلع سلاح گرفت. در نتیجه، در مراسمی نمادین در ۱۱ ژوئیۀ امسال، ۳۰ گریلا در غار جاسنه در استان سلیمانیه سلاحهای خود را سوزاندند. در ادامۀ این فراخوان، گروهی از گریلاها از مناطق شمال کوردستان به سوی جنوب کوردستان عقبنشینی کردهاند و همزمان گروهی نیز از منطقۀ زاپ منتقل شدهاند. در مورد این بخش میتوانم بگویم؛ تا آنجا که ترکیه لازم دانسته! اوجالان به فراخوان آنها پاسخ داده است. به همین دلیل به وضوح میبینیم که این مرحله در این زمینه بسیار کند و نیمهکاره پیش میرود. به احتمال قوی، دولت ترکیه این کندی و نیمهکاره بودن را به دورنمایی که از کل رویدادها و آیندۀ نهچندان دور تحولات منطقه در غرب، جنوب و بهویژه شرق کوردستان دارد، مرتبط میداند. ترکیه میکوشد خلع سلاح و خلع سلاح کامل پکک را به کل مسئلۀ کورد در تمام بخشهای کوردستان تعمیم دهد.
«ائتلاف جمهور» به عنوان نمایندۀ قدرت فعلی ترکیه، علاوه بر دو هدف فوق، دو هدف اصلی داخلی نیز دارد: اول، کوردها از سال ۲۰۱۳ نوعی نزدیکی با حزب جمهوریخواه خلق (جهپ)، بزرگترین نیروی اپوزیسیون، داشتهاند. این حزب با حمایت و جلب احساسات کوردها در راستای مخالفت با حزب حاکم، در بسیاری از شهرها بهویژه استانبول و آنکارا شهرداریها را از ائتلاف اردوغان-باغچهلی برد. اکنون با به راه انداختن شایعۀ صلح، تلاش میکنند کوردها را به سوی خود جلب کرده و از جهپ دورشان کنند. در کنار آن، همزمان با طولانی کردن و پیشبرد مرحلهبهمرحلۀ این روند، به بهانههای مختلف به شهرداریها و تشکیلات این حزب در نقاط حساس حمله میکنند. محتوای فراخوان عبدالله اوجالان در روز ۲۷ فوریۀ ۲۰۲۵ در مورد خلع سلاح و انحلال پکک منتشر شد. این واقعیت به وضوح آشکار است که کوردها علیرغم تاریخ طولانی ظلم و سرکوب خونین که از دست هر یک از این احزاب ترکمحور، از جمله حزب اردوغان و باغچهلی، کشیدهاند، هنوز به دلیل نزدیکی با آنها بهای سنگین و جبرانناپذیری میپردازند.
دوم؛ دولت ترکیه در سطح داخلی از بسیاری جهات دچار نوعی فروپاشی شده است. اقتصادی ضعیف، تورم قابلتوجه، گرانی و کمبودی کمسابقه گریبان این کشور، یا بهتر بگویم حکومت اردوغان را گرفته است. اکنون شرکت اروپایی کمتری وجود دارد که در این کشور سرمایهگذاری کند، گردشگری کاهش یافته، سرکوب و محدود کردن آزادیها و در رأس همۀ آنها آزادی بیان، دستگیری و تعقیب دگراندیشان و بهویژه انقلابیون و مبارزان کورد و در صدر همۀ آنها آقای صلاحالدین دمیرتاش و یارانش، از جمله موانعی هستند که این حکومت خود برای خود تراشیده و برای رهایی از آنها، به قول کوردهای شمال، به اوجالان روی آورده است!
پس از یک سال هنوز در این روند پیشرفت و شفافیت قابلتوجهی نمیبینیم. از یک سو کوردها میگویند، آقای عبدالله اوجالان، روند صلح اجتماعی دموکراتیک را پیش میبرد، از سوی دیگر دولت ترکیه میگوید، ترکیه بدون ترور در حال پیشرفت است و گویا برادری هزارسالۀ کورد و ترک مورد رضایت همگان است!
روندی نامشخص، پیچیده و پر از جنبههای پنهان؛ روندی که هیچ نوع اعتماد و موضع قاطعی در مورد راهحل ریشهای از آن دیده نمیشود و میخواهد سرنوشت کوردها در غرب کوردستان را با آن یکسره کند و در نهایت معتقد است میتواند دستاوردهای آن بخش از کوردستان را به نفع خود مصادره کند. روندی که کمتر به مسئلۀ خلع سلاح پکک و در نتیجه به وضع و تثبیت قانونی برای امنیت و آیندۀ گریلاهای پکک میپردازد. روندی که در آن دولت ترکیه، و بهویژه حزب کارگران کوردستان و خود آقای اوجالان گمان میکنند، چنین روندی برای همۀ کوردهاست و از پشت دیوارهای زندان، احتمالات و توازن قوا در دیگر بخشهای کوردستان و آیندۀ شرق کوردستان را بررسی میکنند. روندی که در آن از آقای اوجالان برای آن بخش از کوردستان که حزب خودش از آن برخاسته، هیچ نوع خواسته، موضع و برنامۀ مشخص و روشنی در مورد امیدها، اهداف و خواستههای ملتش دیده نمیشود. روندی که تا به امروز ترکیه حتی یک کورد آزادیخواه، حتی خود اوجالان را از سیاهچالهایش آزاد نکرده است، تا جایی پیش میرود که ترکیه میخواهد و هر زمان که به نفعش نباشد به بهانهای به آن پایان میدهد. درست مانند آن روند صلحی که در سالهای ۲۰۱۳-۲۰۱۵ در نتیجۀ تز اوجالان که خود را در کندن خندق و سنگرسازی نشان داد و سرانجام به واسطۀ آن چندین شهر ویران و نابود شدند؛ شهرهایی که در واقع مرکز و پایگاه اصلی و مستحکم مبارزۀ سیاسی و مردمی شمال کوردستان تحت رهبری صلاحالدین دمیرتاش و حزبش بودند.
