نیشتمان مهرابی

آیین "یارسان" یا "یاری" ، آیینی مستقل با خاستگاه کوردی است. این آیین با تبلیغات سازمان یافته و منسجم، در زمان "سلطان سحاک"  توسط ایشان و یارانشان،  به خارج از محدوده‌ی کوردها گسترش پیدا کرد که از آن جمله می‌توان به هندوستان، ترکیه و بخش آذری نشین ایران اشاره نمود.

آیین یاری بر خلاف تصور عموم از جمله  عده‌ی زیادی از خودِ یارسانیان، آیینی صرفا عبادی و مذهبی نبوده، بلکه چه در دوره ی سلطان  و چه در دوره‌های قبل و بعد از ایشان، نهضتی آیینی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی بوده است. به نظر نگارنده، قبل از به وجود آمدن هر حزب کوردیِ مدرنِ هویت طلبی، این نهضت یارسان بوده که وظیفه‌ی صیانت از فرهنگ و زبان کوردی را در "هورامان" به عهده گرفته است؛ سپس با فشار روحانیون و اهل تسننِ آن زمان که قبل از به ظهور رسیدن صفویه - در منطقه‌ی مذکور - صاحب قدرت و نفوذ بوده‌اند، به ناچار مرکز سازماندهی خود را به "دالاهو" انتقال داده‌اند؛ پس از سلطان سحاک،  "بابایادگار" به عنوان جانشین ایشان در مهاجرتی انقلابی به دالاهو، وظیفه‌ی این سازماندهی را به عهده گرفته است.

اما گذشته از این بحث کلی - که خود جای پرداختن بسیار دارد – قصد داریم تا در این یادداشت به یکی از جشن‌های مهم یارسانیان بپردازیم.

چنان که پیداست، اکثراٌ "جشن خاوندکار" ،  بزرگترین عید یارسانیان را تا حدودی می‌شناسند؛ اما شاید نام "جشن قولطاس" را کمتر شنیده باشند. در کلام "سرانجام" به این جشن اشاره نشده ولی در متون دیگر یارسان آمده است. به عقیده‌ی عده‌ای از یاران،  به مانند روزه‌ی ایام خاوندکاری واجب است؛ گرچه عده‌ی دیگری آن را مستحب می‌دانند و سرسپردگان دیگر از جمله اهالی "دالاهو"  و "گوران" کلاً اعتقادی به گرفتن روزه در این ایام و انجام رسومات و نذورات این عید، ندارند.

از روایات اساطیری و متون یارسان پیداست که مناسبت این ایام بیشتر به یارسانی‌های آذری  بازمی‌گردد؛ گرچه در بین کوردها هم گسترش چشمگیری دارد. بیشتر، خاندان‌هایی مانند خاندان "میری" ، "شاه حیاسی" و "آتش بیگی" آن را بجا می‌آورند که اتفاقاً در بین آنها سرسپردگان آذری زبان بسیاری وجود دارند؛ اما خاندان‌های دیگر از جمله برخی از"عالی قلندری"ها و دیگر خاندان ها نیز توجه ویژه‌ای به این عید بزرگ یاری دارند.

روایت اساطیری این جشن بدین گونه است که عده‌ای از یارانِ آذریِ سلطان سحاک به نام‌های  قلی، شابدین،  شاکه،  شاه نظر،  عیسی، شاهمراد و پیره دلاور، از منطقه‌ی آذربایجان  به سمت هورامان حرکت می‌کنند تا  "در پردیور"  به حضور سلطان برسند؛ اما در حوالی کوه "شاهو" در شهرستان پاوه‌ی کنونی، خستگی راه بر ایشان غالب شده  و می‌گویند : اگر سلطان سحاک حق است باید به پیشواز  بنده‌ی خود بیاید. بنا بر باور یارسان، سلطان سحاک که خود تجلی ذات حق است، از گفته‌ی آنها آگاه است؛ لذا بر آنان خشم می‌گیرد و "مصطفی داودان" را به پیشوازشان می‌فرستد. مصطفی داودان در یارسان ذات عزراییل و مظهر قهر حق است. لذا مصطفی به اذن سلطان در قالب ابری سیاه به پیشواز آنان رفته و شروع به باریدن می‌کند. یاران آذری سلطان سه روز تمام در"شاهو" زیر برف می‌مانند، اما بر اثر شفاعت "پیر بنیامین" و دادرسی "داود" ، به اذن و فرمان "سلطان" مورد عفو قرار گرفته و نجات می‌یابند. این سفر در موعد چله‌ی بزرگ رخ داده است.

زمان روزه‌ی قولطاسى از چهاردهم چله بزرگ زمستان لغايت هفدهم آن است چنانكه سلطان فرموده است: "داوود روچه‌شان نى چله و زمستان، نيتشان نه چوارده و مانگى بو احسان، جه هفده و مانگى بگيرا چپ دسان، عيدشان پى تو بونى سرمسان،  نيت و روچه شان پى قولطاسان"

يعنى: اى داود روزه ياران در چله زمستان است، نيتشان در چهاردهم ماه باشد، در هفدهم ماه دست افشانى كنند، جشن آنان براى خشنودى تو باشد، به نام قولطاسان روزه بگيرند.

لازم به ذکر است که این موعد همیشه بین دو ماه دی و بهمن تقویم خورشیدی واقع می‌شود، گرچه به خاطر محاسبات قمری ثابت نیست و در این بازه‌ی زمانی متغیر می‌باشد.

آن دسته از یارسانیان که سه روز روزه‌ی یاران قولطاس را در موعد مقرر بجا می‌آورند، معتقدند که  از آن زمان به ‌فرمان سلطان سحاک و به شکرانه‌ی نجات این یاران، سه روز روزه‌ی موسوم به "روزه ی قولطاس" واجب یا مستحب شده است؛ ایشان به مانند ایام خاوندکار، سه روز روزه را بجا آورده و سپس درشب سوم از این ایام، اعلام عید کرده و مراسم جشن را بجا می‌آورند. لازم به ذکراست که برخلاف ایام خاوندکار که مراسم نذری اکثراً در همان شب عید برگزار می‌شود، این مراسم در ایام قولطاس در پنج شب پیاپی برگزار می‌گردد؛ اما آداب نذورات و مراسم همان آداب همیشگی یارسان است. یعنی غذای متبرک شده در جم شامل یک من برنج و یک خروس با روغن حیوانی در هر شب، نذرِ نان مقدس "گِردِه" ، قربانی گوسفند و نان تیری و شکرانه که به شکل میوه‌ها و قند و نبات و .. به حضور جم برده و طی مراسم جم تبرک و تقدیس می‌گردد.

در روز عید که در واقع روز بعد از ایام روزه است، یاران در جمخانه‌ها به دیدار هم رفته و عید را به یکدیگر تبریک می‌گویند.

محتویات این مقالە منعکس کننده دیدگاه و نظرات وب‌سایت کوردستان‌میدیا نمی‌باشد.