حاشیه نشینی یا پدیده سکونتگاه های غیررسمی ، حاصل رشد شهرنشینی و مهاجرت به شهرها ، درآمد پایین کشاورزی و جذابیت های زندگی شهری مانند فرصت های شغلی بیشتر ، تحصیل ، بهداشت و درمان ، سهولت دسترسی به خدمات اجتماعی شکل گرفته است .
در کوردستان ایران این وضعیت اکنون بە روستاها نیز رسیدە است. این نیز نمادی از نبود خدمتگزاری شهرداری و شوراهای شهر می‌باشد. زمانی کە شوراهای شهر برای تصدی پست شهرداری و شوراهای شهر خود را نامزد می‌کنند برای رای آوردن حتما بە این پدیدە زشت اجتماعی توجه می‌کنند. آنان از وعدە می‌دهند حاشیەنشینی را کنترل کنند اما سپس خود می‌گویند.
استان ارومیە
حاشیه نشینی از معضلات اجتماعی شهرهای مختلف ارومیە بوده كه حل آن با چالش های بزرگی روبرو است زیرا نه مردم حاشیه نشین توان مالی برای جابجایی دارند و نه مسوولان می توانند خیل عظیم حاشیه نشینان را به مشاركت در حل این معضل ترغیب كرده یا امكانات رفاهی در این مناطق وسیع فراهم كنند.
حاشیه نشینی به شكل حلبی آباد در زمان حاضر نه تنها در ارومیه بلكه در شهرهای بوكان، پیرانشار، مهاباد، میاندوآب، سردشت و خوی نیز مناطق حاشیه نشین شكل گرفته است.
حدود ٣٦٠ تا ٤٠٠ هزار نفر از جمعیت ارومیه را حاشیه نشین‌ها تشكیل می دهند و برخی برآوردها كل جمعیت سكونتگاه های غیر رسمی استان را ٦٠٠ هزار نفر تخمین می زنند.
شهرستان ارومیه به طور متوسط سالانه با افزایش ٧٠ هكتار از مناطق حاشیه نشین روبه‌رو است كه البته بخش عمده ای از این حاشیه نشینی به سكونتگاه های غیررسمی و ساخت و سازهای غیرقانونی و زمین خواری و كوه خواری برمی گردد.
یک عضو كمیسیون اجتماعی مجلس گفتە است با بیان اینكه دولت در برنامه ششم مكلف به كاهش ٢٥ درصدی حاشیه نشینی تا پایان برنامه شده، گفت: هنوز یک درصد از اهداف این مصوبه محقق نشده زیرا آمار حاشیه نشینان كاهش نیافته است.
مهاجرت معكوس به عنوان یكی از آسیب های اجتماعی استان مطرح بوده و در این خصوص پنج شهرستان هدفگذاری و مقرر شده است تا در هر سال ١٠ درصد از روند مهاجرت های معكوس آنها كاسته شود.
به گزارش "ایرنا" برخی از ساكنان مناطق حاشیه نشین ارومیه از جمله حسین آباد، انتهای جاده انهر و شهرک گلمان ازنبود فضای سبز و محیط بهداشتی برای بازی كودكان گلایە کردەاند
"علی مصطفوی" معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استاندار ارومیە سال ١٣٩٩ گفتە بود:" با اشاره به جمعیت ۷۰۰ هزار نفری ساکن در مناطق حاشیه نشین استان دستگاه‌های اجرایی باید در ارائه خدمات قانونی به مناطق حاشیه‌نشین اهتمام جدی داشته باشند".
"حسین پناهی" رییس مرکز مطالعات و پژوهش شورای شهر ارومیه ٢ام شهریور ماه ١٤٠٠ گفتە است، حاشیەنشینی یکی از چالش های اساسی ارومیه است که شهرداری باید برای مدیریت این چالش برنامه اساسی داشته باشد.
استان سنە
سنه یکی از بزرگ ترین جمعیت‌های حاشیه نشینی کشور را دارد. تاریخچه سنه بیانگر این است که این دیار قدمتی چند صد ساله در شهر بودن دارد، با این حال هنوز از نظر برخورداری از امکانات و ملزومات تعریف علمی یک شهر در حد پایینی قرار دارد.
شانزدهم بهمن سال ١٣٩٩ "مجید روستا" عضو هیات مدیره شرکت عمران و بهسازی شهری گفته بود ۵۱ درصد جمعیت شهری سنه در سکونت‌گاه‌ها و حاشیه شهرها ساکن هستند و زنگ خطر پیشی گرفتن جمعیت غیررسمی از رسمی به صدا درآمده است.
بە گفتە این مقام رژیم ایران ۵۳۷ هزار نفر از جمعیت یک میلیون و ۶۰۰ هزار نفری سنه در محدوده‌هایی ساکن هستند که برخورداری آنان از متوسط امکانات هم بسیار پایین‌تر است.
رشد حاشیه‌نشینی در شهرهای سنه تنها به دلیل کوچ روستانشینان به سمت شهرها نبوده و در برخی موارد این شهرنشینان بودن که به دلیل تورم و پایین آمدن توان اقتصادی و ناگزیر بودن به زندگی در حاشیه شهرها به حاشیه‌نشینی در استان دامن زدند و نایسرهایی را با جمعیت بالای ٧٠ هزار نفر بوجود آوردند.
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار سنه می‌گوید؛ یک میلیون و ۱۰۰ هزار نفر از جمعیت یک میلیون و ۶۰۰ هزار نفری سنه در ۳۰ شهر زندگی می‌کنند که بیش از نیمی از این جمعیت در مناطق حاشیه، منفصل شهری و بافت فرسوده سکونت دارند.
در شهر سنه ۴ ناحیه منفصل با بیش از ۱۰۰ هزار نفر جمعیت وجود دارد که با همان پیشینه روستایی با تمام نواقص به شهر الحاق شده و مدیریت شهری موظف است به عنوان شهروند به آنان خدمات ارائه کند.
نایسر جزو چند منطقه منفصل شهری سنه است که در سال‌های اخیر با رشد ناگهانی جمعیت، ساخت و‌سازهای غیرمجاز و معضلات عدیده مواجه است.
نایسر به لحاظ جمعیتی از شهرهای کامیاران، بیجار و دیولان بزرگتر و بر اساس آمارهای غیررسمی و گاها رسمی که در جلسات متعدد از سوی مسئولین اعلام شده است. جمعیتی بالغ بر ٨٠ هزار نفر در خانه‌هایی در این منطقه زندگی می‌کنند که اغلب به صورت غیرمجاز احداث شدە است.
ناکارآمدی ساختار اقتصادی کشور، موجب عدم تعادل ملی شده است. سنه ٥٠ درصد مشاغل غیررسمی دارد. هیچ یک از طرح‌های اجرا شده در سنه برای حاشیەنشینی. نتیجه‌ای نداشته است.
سنه رکورددار آمار حاشیه نشینی در سطح ایران است. آمارها نشان دهنده سکونت ۵۰ درصدی مردم این شهر در مناطق حاشیه است.
استان کرماشان
کرمانشاه رتبه دوم حاشیه نشینی در سطح ایران را دارد.
شهر کرماشان نيز طي دوره‌ای نرخ رشد شهري انفجاري رخ داده و مهاجران زيادی در حاشيه هاي اين شهر بويژه در بزرگترين حاشيه آن يعني جعفرآباد مستقر شده اند.
بیش از ۳۰ نقطه در کرماشان حاشیه‌نشین هستند. شهرک‌های آناهیتا، صادقیه، جعفرآباد، دره‌دراز، کرناچی، نوکان و... جزئی از این حاشیه‌ها هستند. بیکاری و فقر در محلات حاشیه‌نشین بیداد می‌کند.
در محلاتی چون جعفرآباد، آقاجان، دره‌دراز و باغ ابریشم علاوه بر فقر و بیکاری، اعتیاد، موادفروشی، اسلحه‌فروشی، اشتغال افراد به شغل‌های کاذب رواج دارد.
شهر کرماشان طی ۳ دهه گذشته گسترش فیزیکی شهری وسیعی داشته است. رشد نابسامان جمعیتی موجب تشدید و تسریع روند شکل‌گیری بافت‌های حاشیه‌ای در این شهر شده است.
ریشه حاشیه‌نشینی در کرماشان به دهه ۴۰ برمی‌گردد. جنگ ٨ سالە ایران و عراق بیشترین تاثیر بر بحران حاشیه‌نشینی در این شهر داشتە است.
کرماشان از نظر جمعیت ساکن در بافت‌های ناکارآمد شهری جایگاه دوم و از نظر وسعت این بافت‌ها جایگاه سوم ایران را دارد
کرماشان با وجود آنکه به نوعی مرکز حوزه فرهنگی زاگروس است، اما آنطور که باید از توسعه اجتماعی و زیرساخت‌های شهری برخوردار نیست.
حدود یک سوم جمعیت شهر کرماشان در حاشیه شهر و سکونتگاه‌های غیررسمی و نامتعارف زندگی می‌کنند.
استان ایلام
استان ایلام با جمعیت ۵۵۰ هزار نفری کم جمعیت ترین استان جغدرافیای ایران به شمار می رود که در این بین شهرستان ایلام با بیش از ۱۵۰ هزار نفر یکی از کم جمعیت ترین و محروم ترین مراکز استانی به شمار می رود.
" عهدیه طهماسبی" مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری ایلام ششم دی ماه سال ١٩٩ خورشیدی گفتە بود ٩ درصد جمعیت این استان را حاشیه‌نشینان تشکیل می‌دهند که بیشترین تعداد آنها در شهر ایلام سکونت دارند.
حاشیه نشینان ۲۱ درصد جمعیت شهر ایلام را شامل می‌شوند.
زمینهای کشاورزی اطراف ایلام هر سال کمتر می شود و با یک نگاه می توان دریافت حاشیه نشینی و ساخت و سازها بدون حساب و کتاب در حال گسترش است.
هم اکنون نیز یکی از مناطق جرم خیز در استان ایلام همین مناطق حاشیه نشین هستند که متاسفانه روز به روز نیز بیشتر می شود و در مناطق حاشیه نشین اعتیاد، فقرفرهنگی، انواع بزهکاری نیز وجود دارد.
هم‌اکنون ۹۰ هزار نفر از جمعیت مرکز استان در سکونتگاه‌های غیررسمی زندگی می‌کنند و این تعداد هر سال افزایش می‌یابد.
بیکاری و نبود اشتغال و سرمایەگذاری مرکزگرا از سوی رژیم ایران علت اصلی حاشیەنشینی در کوردستان می‌باشد.
"آمار و ارقام یادە شدە از سوی منابع خبری وابستە بە رژیم ایران منتشر شدە است".
