ئازاد مستۆفی
دیپلۆماسیی تەناهی ئاماژەیە بۆ بەکارهێنانی ڕێگەی دیپلۆماسی و دانوستان بۆ چارەسەرکردنی کێشە ئەمنییەتییەکان و بەرەوپێشبردنی سەقامگیریی نێوان وڵاتان. ئەمەش بریتییە لە بەشداریکردن لە گفتوگۆ و دانوستان و ڕێککەوتن لەسەر مودیرییەتی ململانێیەکان و ڕێگریکردن لە چڕبوونەوەی گرژییەکان و بەهێزکردنی متمانە و هاوکاری لە بابەتەکانی پەیوەندیدار بە پرسی ئەمنییەتی دوولایەندا. لە دیپلۆماسیەتی تەناهییدا وڵاتان پێکەوە کار دەکەن بۆ دۆزینەوەی بواری هاوبەش لەسەر پرسەکانی وەک کۆنترۆڵکردنی چەک، پەرەنەدان بە چەکی کۆمەڵکوژ، هەوڵەکانی بەرەنگاربوونەوەی تێرۆر، چارەسەرکردنی ململانێیەکان، ئۆپەراسیۆنەکانی ئاشتی‌پارێزی و سەقامگیریی ناوچەکە. ئەمەش زۆرجار پێویستی بە هەوڵی دیپلۆماسی هەیە لە ڕێگەی لینکی دوو لایەنە یان چەند لایەنە، وەک دانوستانی نێوان وڵاتان یان ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکانی وەک نەتەوە یەکگرتووەکان، ناتۆ، یان کۆبوونەوەی ئەمنییەتی ناوچەیی.
ئامانجی دیپلۆماسیی تەناهی بریتییە لە دروستکردنی متمانە لەنێوان وڵاتان و زیادکردنی شەفافیەت لە چالاکییە سەربازییەکان و پێشخستنی گفتوگۆ و هاوکاری بۆ چارەسەرکردنی ئاستەنگە ئەمنییەتییەکانی هاوبەش. دیپلۆماسیی تەناهی هەوڵ دەدات ئەگەری ناکۆکی کەم بکاتەوە و بەرەوپێشبردنی چارەسەری ئاشتیانەی ناکۆکییەکان بە بەهێزکردنی پەیوەندی و هاوکاریی کراوە، چارەسەر بکات. بەگشتیی دیپلۆماسیی تەناهی ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت لە پاراستنی ئاشتی و ئاسایشی نێودەوڵەتی لە ڕێگەی ئاسانکاریی دیالۆگ و دروستکردنی متمانە و بەرەوپێشبردنی هاوکاریی نێوان وڵاتان بۆ مامەڵەکردنێکی کاریگەر بەرامبەر هەڕەشە و دەستدرێژیی ئەمنییەتی.
ئەمنییەتی سنوورەکان و پەیوەندییە دیپلۆماسییەکان هۆکاری گرێدراوی یەکترن کە کاریگەرییەکی قووڵیان لەسەر کارلێکەکانی نێوان وڵاتانی دراوسێ هەیە، بەتایبەتی ئەو وڵاتانەی مێژووی ململانێی سەربازییان هەیە. ئەم بابەتە بەدواداچوون بۆ داینامیکی وردی چۆنیەتیت داڕشتنی پەیوەندییە دیپلۆماسییەکانی نێوان ئەم وڵاتانە، پرسی ئەمنییەت و پاراستنی سنوورەکان دەکات. بەوتەی "بێری بووزان" شارەزای ئەمنییەتی ستراتیژی، "دوژمنی مێژوویی و پرسە خاکییە چارەسەرنەکراوەکان دەتوانن دووڕیانێکی ئەمنییەتیی بەردەوام دروست بکەن کە هەر لایەنێک ئەوی دیکە وەک هەڕەشەیەک دەبینێت". هەر لەمبارەیەوە زانای سیاسی "ڕۆبەرت جی ئارت" بۆ ئەم پرسە قووڵتر دەڕوانێت و دەڵێت: "ئاسایشی سنوورەکان تەنیا پەیوەندی بە سنوورە فیزیکییەکانەوە نییە، بەڵکوو بەستراوەتەوە بە بەڕێوەبردنی پەیوەندیی و تێڕوانینەکانی نێوان حکومەتەکانەوە".
گرنگی ئەمنییەتی سنوورەکان
ئەمنییەتی سنوورەکان لە چوارچێوەی وڵاتانی دراوسێ کە مێژووی ململانێی سەربازییان هەیە، زۆر گرینگە. بۆ ئەم وڵاتانە، دەستەبەرکردنی سنوورەکانیان تەنیا پرسی یەکپارچەیی خاک نییە بەڵکوو لایەنێکی ژیانی بەرگری و سەروەریی نیشتمانییە. ڕێوشوێنی ئەمنییەتی سنوورەکان، لەوانەش سەقامگیریی سەربازیی، پاسەوانیی سنوور و سیستەمی چاودێری، بۆ ڕێگریکردن لە لەشکرکێشی و دزەکردن و هەڕەشە نێودەوڵەتییەکان جێبەجێ دەکرێن. بەڵام بەدواداچوون بۆ ڕێوشوێنی توندی ئەمنییەتی سنوورەکان دەتوانێت بەبێ ئاگاداریی گرژییەکانی نێوان وڵاتانی دراوسێ پەرە پێ بدات. ڕەنگە پەرەسەندنی میلیتاریزەکردن بەدرێژایی سنوورە هاوبەشەکان وەک دنەدانێک یان هەڕەشەئامێز هەست پێ بکرێت کە دەبێتە هۆی پەرەسەندنی کاردانەوەکان و زیادبوونی بێمتمانەیی. جگە لەوەش، ناکۆکی لەسەر دیاریکردنی سنوورەکان یان دروستکردنی بەربەستی سنوورەکان دەتوانێت ببێتە خاڵی وەرچەرخانی قەیرانە دیپلۆماسییەکان و زیاتر پەیوەندییەکان گرژتر بکات. زانای سیاسی "ستیڤن م. واڵت" لەمبارەوە دەڵێت: "ڕێوشوێنە ئەمنییەتییەکانی سنوورەکان دەتوانن وەک قەڵغانێکی بەرگری و دەربڕینێکی ڕەمزی بۆ ناسنامەی نەتەوەیی کار بکەن، گرژییەکانی نێوان دەوڵەتانی دراوسێ توندتر یان کەم بکەنەوە".
ڕۆڵی هاوکاریی ئەمنییەتی
سەرەڕای دوژمنایەتییە مێژووییەکان و ئەگەری ناکۆکی لەسەر خاک، زۆرجار وڵاتانی دراوسێ دان بە سوودە هاوبەشەکانی هاوکاریی ئەمنییەتی لە چارەسەرکردنی ئاستەنگە ئەمنییەتییەکانی هاوبەشدا دەنێن. دەستپێشخەرییەکانی هاوکاریی تەناهی کۆمەڵێک چالاکیی بەرفراوان لەخۆ دەگرن، لەوانە هاوبەشکردنی زانیاری، ڕاهێنانی سەربازیی هاوبەش، ڕێککەوتنەکانی بەڕێوەبردنی سنوورەکان و ڕێوشوێنی دروستکردنی متمانە. بەهاوکاریکردن لەپرسە ئەمنییەکان، وڵاتانی دراوسێ دەتوانن توانای بەکۆمەڵیان بۆ بەرەنگاربوونەوەی هەڕەشە نێودەوڵەتییەکان و پاراستنی سەقامگیریی ناوچەکە زیاد بکەن.
بەڵام تا چەند هاوکارییە ئەمنییەتییەکان کاریگەرییان لەسەر پەیوەندییە دیپلۆماسییەکانی نێوان وڵاتانی دراوسێ هەیە، پەیوەستە بە هۆکاری جۆراوجۆرەوە. نەبوونی متمانە، جیاوازیی ئەولەوییەتەکانی ئەمنی و ڕەچاوکردنی سیاسەتی نێوخۆیی ڕەنگە ڕێگریی لە هاوکاریی مانادار بکات. جگە لەوەش، هۆکارە دەرەکییەکانی وەک بەشداریکردنی ئەکتەرەکانی لایەنی سێیەم یان ڕکابەرییە ژێئۆپۆلیتیکییەکان دەتوانن هەوڵەکان بۆ بنیاتنانی هاوبەشیی ئەمنییەتی ئاڵۆز بکەن.
کەیسى لێکۆڵینەوە
لێکۆڵینەوە لە توێژینەوەکانی کەیسی تایبەت، تێڕوانینێکی بەنرخ دەدات سەبارەت بە یارییە ئاڵۆزەکانی نێوان ئاسایشی سنوورەکان و پەیوەندییە دیپلۆماسییەکانی نێوان وڵاتانی دراوسێ. بۆ نموونە، ناکۆکییە درێژخایەنەکانی سنووریی نێوان هیندستان و پاکستان کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر پەیوەندییە دیپلۆماسییەکانیان هەبووە کە بە قۆناغەکانی گرژیی دەناسرێتەوە و ناوبەناو هەوڵی ئاشتەوایی دەدرێ. سەرەڕای هەندێ هەوڵ بۆ باشترکردنی پەیوەندییە دووقۆڵییەکان، پرسە خاکییە چارەسەرنەکراوەکان و نیگەرانییەکانی ئەمنییەتی سنووربەزاندن بەردەوامن و ڕێگریی لە پێشکەوتنی دیپلۆماسی بەردەوام دەکەن. "سومیت گانگولی" زانای سیاسی دەڵێت: "لە دۆخی هیندستان و پاکستاندا، ململانێی کشمیر وەک بەربەستێکی هەمیشەییە لە بەردەم پێشکەوتنی دیپلۆماسییەکی مانادار، ئەمەش سووڕێکی نائەمنی و دوژمنایەتی درێژە پێ دەدات".
بە هەمان شێوە نیمچە دووڕگەی کۆرە دیمەنێکی ژێئۆپۆلیتیکی ناوازە دەخاتە ڕوو کە بەهۆی دابەشبوونی بەردەوامی نێوان کۆرەی باکوور و باشوورەوە لە قاڵب دراوە. ناوچەی داماڵینی سەربازیی کۆرە کە زۆر بەهێزە، وەک هێمایەکی بەهێزی دوژمنایەتی چەسپاوی نێوان هەردوو کۆرەیە کە ئاسۆی بەشداریکردنی دیپلۆماسی مانادار دەخاتە پەڕاوێزەوە. هەوڵەکان بۆ کەمکردنەوەی گرژییە سنوورییەکان و بەهێزکردنی هاوکارییە ئەمنییەتییەکان ڕووبەڕووی ئاستەنگی گەورە دەبنەوە لە کاتێکدا مەترسی بەردەوامی پەرەسەندنی ململانێکان لەئارادایە. "سکۆت دی. ساگان" پسپۆڕی ئاسایشی ستراتیژی لەمبارەوە دەڵێت: "ناوچەی داماڵینی سەربازیی کۆریا، کۆی ئاستەنگەکانی بەڕێوەبردنی ئاسایشی سنوورەکانە لە چوارچێوەی ململانێیەکی درێژخایەندا و جەخت لەسەر پێویستی بەشداریکردنی دیپلۆماسیی بەردەوام و ڕێوشوێنی دروستکردنی متمانە دەکاتەوە".
ڕۆڵی هاوکاریی تەناهی
سەرەڕای دوژمنایەتییە مێژووییەکان، وڵاتانی دراوسێ زۆرجار لە ڕووبەڕووبوونەوەی ئاستەنگەکانی تەناهیی هاوبەشدا، دان بە سوودە هاوبەشەکانی هاوکاریی تەناهی دەنێن. بەپێی وتەی "ژۆزێف ئێس. نای جۆنیۆر" زانای سیاسی کە ڕای وایە "هاوکاریی تەناهی ڕێگە بە دەوڵەتەکان دەدات ئامانجە ئەمنییەکان بەدەست بهێنن کە بەتەنیا ناتوانن بەدەستی بهێنن. هەروەها وابەستەیی یەکتر بەهێزتر دەکات و ئەگەری ململانێش کەم دەکاتەوە".
تۆمەت‌لێدانی نەیاران بە هەڕەشەی ئەمنی
ڕێژێمە داگیرکەر و تۆتالیتارییەکان بە بیانووی بەرەنگاربوونەوەی هەڕەشە ئەمنییەتییەکان دەتوانن لێدوانی ڕەوای نەیاران لەگەڵ کردەوەی تێرۆریستی یان تێکدەرانە تێکەڵ بکەن. ئەم مەسەلەیە ڕێگەیان پێ دەدات بەمەبەستی بێدەنگکردنی دەنگی ناڕەزایەتییە ڕەواکان ڕێوشوێنی سەرکوتگەرانە لەدژی بزووتنەوە ڕزگاریخوازەکان بگرنە بەر و پاساو بێننەوە و وەک هەڕەشەیەکی وجودی بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی پێشانی بدەن. بێگومان به هۆی هەبوونی هەموو دەسەڵاتی پەیوەندییه نێودەوڵەتی و میدیاییه کان، بەرژەوەندییه ئابوورییەکانی وڵاتانی ناوچه و زلهێزەکان بەئاسانی دەتوانێت ڕاستییەکان پشتگوێ بخات.
تێکدانی چارەسەریی ئاشتیانە
بە پێشخستنی نیگەرانییە تەناهییەکان لە پێوەندیی نێوان وڵاتاندا، هەوڵەکان بۆ چارەسەرکردنی ڕیشەیی ململانێ و ناڕەزایەتییەکان کە بزووتنەوەکانی ڕزگاریخوازیی نێوان ئەو وڵاتانە هەوڵ و پەرەی پێ دەدەن، تێک دەچێت. لەبری ئەوەی حکوومەتەکان پەرە بە گفتوگۆ و چارەسەریی ئاشتیانە بدەن، پەنا بۆ ڕێوشوێنی ئەمنی توندڕەو دەدەن کە گرژییەکان زیاتر دەکات و توندوتیژی و سەرکوتکردن درێژە پێ دەدرێت. لە پرەنسیپدا، لە کاتێکدا ڕەنگە پەیماننامەکانی نێوان وڵاتان لەسەر بنەمای ئاسایش ئامانجیان بەرەوپێشبردنی سەقامگیری و هاوکاری بێت بەڵام دەتوانن ئەو بزووتنەوە ئازادیخوازانە سەرکوت بکەن کە هەوڵ دەدەن تەحەدای پاوانخوازی بکەن، دێموکراسی بەرەوپێش ببەن، یان هەوڵ بۆ بەرەوپێشبردنی مافەکانی مرۆڤ بدەن. زۆر گرنگە بۆ داڕێژەرانی سیاسەت و دیپلۆماتکاران هاوسەنگی لە نێوان پێداویستییە تەناهییەکان لەگەڵ ڕێزگرتن لە ئازادییە بنەڕەتییەکان و مافەکانی مرۆڤ دابنێن، بۆ ئەوەی دڵنیابن لەوەی کە ڕێککەوتنە دیپلۆماسییەکان لەسەر حیسابی ئازادییە بنەڕەتییەکان و بەها دیموکراتییەکان نایەتەئاراوە.
ئێران و ڕۆڵی سوپای پاسداران لە دیپلۆماسیی تەناهییدا
لە بواری پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا، ناکرێ ڕۆڵی دامەزراوە سەربازی و ئەمنییەتییەکان لە داڕشتنی کارلێکە دیپلۆماسییەکاندا پشتگوێ بخرێت. ئەم پرسە لە هیچ شوێنێکدا وەک ئێران دیارتر نییە، وڵاتێک کە لە چەقی گرژییە ژێئۆپۆلیتیکییەکان‌دایە. تێگەیشتن لە کارکردنی ئاڵۆزیی نێوان ئامێری سەربازیی ئێران و کردەوە دیپلۆماسییەکانی ئێران بۆ تێگەیشتن لە داینامیکی سیاسەتی ناوچەیی و جیهانیی زۆر گرنگە. پێداویستییە ستراتیژییەکانی ئێران بە قووڵی لەگەڵ ئامێرە سەربازیی و ئەمنییەتییەکانی ئێران تێکەڵاون. سوپای پاسدارانی ئێران لە دیپلۆماسیەتی تەناهیی وەزارەتی دەرەوەدا ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕێت.
چەمکی دیپلۆماسیی تەناهی کارلێکی ئاڵۆزی نێوان دەسەڵاتی سەربازیی و مانۆڕی دیپلۆماسی لەخۆ دەگرێت. ڕێبازی ئێران بۆ دیپلۆماسییەتی تەناهی بە تێکەڵەیەک لە دروستکردنی گرژی و قەیران لە ناوچەکەدا تایبەتمەندە، چونکە هەوڵی ڕێنماییکردنی تۆڕی شیعەگەری و کێبڕکێی بنیاتنانی بلۆک لە ڕۆژهەڵاتی ناڤین دەدات. بێگومان تا ئێستا دامودەزگا سەربازیی و ئەمنییەتییەکانی ئێران، بەتایبەتی سوپای پاسداران ڕۆڵێکی نەرێنییان لە زیادەڕۆیی‌کردن یان پێچەوانەکردنەوەی ڕوانگەی دراوسێیەکان بۆ کارلێککردن لەگەڵ ئێران و هەروەها دەستێوەردانەکانی ئێران لە دۆخی سیاسی-ئەمنیی جیهان و ناوچەکدا ڕۆڵێکی نەرێنییان هەبووە کە بووەتە هۆی کشانەوەی سەرمایەی ماددی و مرۆیی لە ئێران. پەیوەندییەکانی ئێران لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ، وێنەی ستراتیژی دیپلۆماسی فراوانتری ئێرانە کە هەوڵ دەدات یاسا نێودەوڵەتییەکانی دراوسێیەتی باش پشتگوێ بخات و لە دراوسێیەتی کەڵکی خراپ وەربگرێ بۆ نفووز و دەستێوەردانی کاروباری سیاسی درواسێیەکانی و خوڵقاندنی قەیران و وەڕێخستنی شەڕی تائیفی و مەزهەبی.
ڕێژیمی ئێران پێی وایە کە بە مووشەک‌هاویشتن و تێرۆر و تۆقاندن و بە چاوی سووک ڕوانین بۆ دراوسێیەکانی لە ناوچەکەدا دەتوانێت تەناهی و ئەمنییەت بۆ خۆی بکڕێت بەڵام ڕەنگدانەوەی ئەم سیاسەتە سەرکوتگەرانە و ئەدای لە پەیوەندییەکانی دەرەوەدا بێگومان داوێنی ڕێژیمی ئێران دەگرێتەوە.
