شەڕی ١٢ ڕۆژە و دیپلوماسیی زۆرەملێی ئامریكا

ناسر ساڵحی ئەسڵ

پاش هەڵبژاردنەوەی دۆناڵد ترامپ بە سەركۆماریی وڵاتە یەكگرتووەكانی ئامریكا، هەڵومەرج و دۆخێكی جیاواز لە بواری دیپلوماسی و پێوەندییەكان لە جهان بەگشتی و ڕۆژهەڵاتی ناڤین بەتایبەت هاتۆتە ئاراوە. چونكە سیاسەت و گۆڕانكارییەكانی ئیدارەی دۆناڵد ترامپ لە بواری سیاسەتی بەرگریكارانە و دیپلوماسیی زۆرەملێ و گەڕانەوە بۆ بەهێزبوونی ئامریكا، ڕوونتر لەوەن كە بكرێ بە ئاسانی پشتگوێ بخرێن.

سیاسەتی نوێ ئیدارەی ترامپ لە كۆشكی سپی، لە ئیستادا بریتییە لە هەوڵی چارەسەری كێشە و ململانە سیاسی _ نیزامییەكان لە جهان و ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناڤین لە ڕێگای هێزەوە. لەو پاڕادیمەدا بۆ سەقامگیری و یەكلاكردنەوەی كێشەی ئەتومی و موشەکە بالیستیك و گرووپە پرۆكسییەكانی ڕێژیمی ئێران لە ڕێگای هێزی نیزامی سنووردارەوە ڕێكاری دیپلوماسی زۆرەملێ و سیاسەتی بەرگریكارانەی گرتووەتە بەر. هۆکارەکەش ڕوونە: ترامپ، بۆ كاروباری بازرگانی و كەڵكوەرگرتن لە وزەی نەوت و وەبەرهێنانی هاوپەیمانانی لە وڵاتانی كەنداو، ڕۆژهەڵاتی ناڤینی بێ كێشە، سەقامگیر و هێمن؛ هەروەها ئێرانێكی داماڵدراو لە چەكی ئەتومی و مووشكی بالیستیك و درۆنی پێشکەوتووی خۆتەقێنی دەوێت.

سیاسەتی "بەرگریكارانە" و "دیپلوماسیی زۆرەملێ" و "ئامریكای بەهێز"ی تیمی دۆناڵد ترامپ، لە لایەك بە هەوڵی چارەسەركردنی قەیران و ململانێیەكان و كێشەكان لە ڕێگای هێزی سنووردار و دیپلوماسی زەرەملێ، دەێهەوێ كێشە و قەیرانەكانی جهان و ناوچەی ڕۆژەهەڵاتی ناڤین چارەسەر بكات. لە لایەكی دیكەوە لە سیاسەتی بەرگریكارانە و دیپلوماسی ئیجباریی ئیدارەی ترامپدا دەستێوەردانی سەربازیش بڤە نیە و دوایین بژاردەیە بۆ كاتێك كە هەڕەشەیەكی ڕاستەقینە دژی ئاسایشی نیشتمانی و بەرژەوەندییە سەرەكییەكانی وڵاتە یەكگرتووەكانی ئامریكا بێت.

ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی و دیپلۆماسیی زۆرەملێ

هەر لە سەرەتای دامەزرانی ڕێژیمێكی ئەزموون‌نەكراوی وەك "كۆماری ئیسلامی" لە ئێراندا چونكە پێكهاتەی ئەو ڕێژیمە لە نێوخۆی وڵاتدا بە هۆی نەبوونی "ناوەندە دێموكراتیكەكان"، "قانوونی ئەساسیی دێموكراتیك" و "چوارچێوەیەكی یاسایی و سیاسی" بۆ بەدواداچوون بۆ ویست و داخوازی و داواكارییەكانی سیاسی و نەتەوەی بۆ نەتەوەكان و ئیتنیك و ئایینزاكان بوونی نیە، و دەسەڵات و هیز و سامان لە بازنەیەكی داخراو لە دەستی تاقمێكی "خودی" نیزام‌دایە و هەروەها لە ئاستی نێودەوڵەتییشدا چونكە ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی دژایەتی و دژبەریی لەگەڵ سیستەمی نێونەتەوەیی هەیە و ناتوانێت خۆ لەگەڵ ئەو سیستەمە بگونجێنێ. بۆیە لە وەها دۆخێكدا ڕێژیمی ئێران لە نێوخۆی وڵاتدا بە سەركوتی بەرهەڵستكارانی مافویست و ئازادیخوازانی گەلانی ئێران، حیزب و ڕێكخراوە سیاسییەكانی بە خەبات لە شكڵ و شێوەی جۆراوجۆر درێژەیان بە بەرخۆدان و خەباتی ڕەوا بە دژی ڕێژیم داوە. هەر لەم سۆنگەیەوە خەباتی چەكدارییبۆ نەتەوەی كورد لە ڕۆژهەڵاتی كوردستان بۆ قورغكردن و بە دەستەوەگرتنی ناوەندەكان و جومگەكانی دەسەڵات لە ناوەند نەبووە، بەڵكوو وەك شكڵ و شێوەیەك لە خەبات و ڕێگا چارەیەك، بیركراوە بۆ مانەوە و هەبوون و مەوجوودییەتی كورد و حیزب و ڕێكخراوەكان و ڕاگرتنی بەستێنێک كە بكرێ تێیدا درێژە بە خەبات و كار و چالاكیی سیاسی بدرێ.

ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی لە دەیەی نەودی هەتاوییەوە قووڵایی ستراتیژیی خۆی لە كۆنترۆڵی چوار پێتەختی وڵاتانی عەرەبی وەك لوبنان، سووریە، عێراق و یەمەن، و دروستكردنی شەش سوپا و هیلالی شیعە بۆ پاریزگاری و دووركردنەوەی شەڕ لە تاران پێناسە دەكرد كە ئەو قووڵایی ستراتیژییە بە لەنێوچوونی گرووپە پرۆكسییەكانی ڕێژیمی ئێران، بە هەڵە و تراویلكە و دوور لە واقیعگەرایی سیاسیی _ نیزامی دەرچوو. ئەو سیاسەتە دوور لە واقیع و هەڵەیە بە هەزاران ملیارد دۆلار تێچوویی بۆ ئابووری گەلانی ئێران هەبوو و ئێرانی لە بواری ئابوورییەوە بە ئاقاریك گەیاند كە هیچ ڕۆژێک ئەو ئابوورییە سەقامگیری بە خۆیەوە نەبینیوە و ڕۆژ لەگەڵ ڕۆژ داڕماوتر دەبێت.

دوای ڕووداوی ٧ی ئۆکتۆبەری ٢٠٢٣دا، ئیسرائیل لەگەڵ ئەمریكا و وڵاتانی ڕۆژئاوا گوشارەكانیان بۆ سەر ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی ئێران بۆ ڕێگری لە دەسپێڕاگەیشتنی بە چەکی ئەتۆمی، کە زانیارییەکانی کەوتبوو دەستی ئیسرائیل و پڕچەک‌بوونی ڕێژیمی ئێران بە مووشكی دوورهاوێژ و درۆنی پێشکەوتووی خاڵپێک زیاتر کرد. بەتایبەت ئیسڕائیل کە لە ڕێگەی ئاژانسی نێودەوڵەتیی وزەی ئەتومی و هەروەها ناوەندە هەواڵگرییەکانی خۆیەوە دەیزانی ڕێژیم لە کاتی سفری بەرنامە ئەتومییەکانی نیزیک بۆتەوە، توانی ڕەوایی پتر بۆ هێرشكردنە سەر بنكە ئەتومی و بنكە نیزامی و ئەمنییەتییەكانی ڕێژیمی ئێران وەدەست بێنێ. ئەوە بوو کە کتوپڕ بە سەریان دادان، فەرماندە هەرە باڵاکانیان کوشتن، بنکە ئەتومی و نیزامی و هەواڵگری و ئەمنیەتییەکانیان بۆمباران کرد و بە داگیرکردنی ئاسمانی ئێران بەچۆکیان داهێنان.

كاربەدەستانی ڕێژیمی ئێران پاش هێرشی ئاسمانیی وێرانكەری ١٢ ڕۆژەی ئیسرائیل و بۆمبارانی سێ بنكەی ئەتومیی فێردۆ، نەتەنز و ئیسفەهان بە فرۆكە B2 و مووشەکانی ئامریكا، ئەوەندە تووڕەن کە دەستیان لە هەموو شتێک بەرداوە و جارێ بەوە نووساون کە ڕافائێل گرووسی، بەرپرسی ئاژانسی وزەی ئەتومی نەتەوە یەكگرتووەكان هۆکاری ئەو دۆخە بووە و ناوبراو سیخوڕی ئیسرائیلە. ئەمانە هەمووی نیشانەی ترس و شڵەژانی خامنەیی و ڕێژیمەكەیەتی لەوەی کە لەم ڕێگە بێگەڕانەوەدا، ئیسرائیل و ئامریكا  گورزی کۆتایی خۆیان وەشاندوە. بۆیە لە ئیستادا خامنەیی و ڕێژیمەكەی پاش شەڕی ١٢ ڕۆژە و كوژرانی دەیان فەرماندەیی نیزامی_ ئەمنییەتی و زانای ئەتوومی و مووشكیی بە دەستی ئیسرائیلەوە و بومبارانی بنكە سەرەكییە ئەتومییەكانی لە لایەن پینتاگۆنەوە،  تەنیا دوو ڕێگای لە پێشە، یا ملکەچ‌کردن و تەسلیم‌بوون بە ویست و داخوازییەكانی ئیدارەی دۆناڵد ترامپ و دەوڵەتی ئیسرائیل؛ یان ڕووخانی ڕێژیمەکەیان. بەڵام ئەوەی گرنگە هەر دووی ئەو ڕێگا و ڕێكارە سیاسییە سەرەنجامەكی بێجگە لە ڕووخانی بۆ ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی ئێران نیە.

كەوابوو بەو خوێندنەوەیە لە سیاسەتی بەرگریكارانە و دیپلوماسیی زۆرەملێی ئیدارەی ترامپ و وەزعی شپرزە و داڕووخاوی ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی، دەتوانین ئەو ئامانج و ئاكامانە بۆ ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناڤین پێشبینی بكەین كە بریتین لە:

١. ئامانج لە دانوستان و دانیشتنی ئامریكا لەگەڵ ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی بۆ دەسپێڕانەگەیشتنی یەکجاریی ڕێژیمی ئێران بە چەكی ئەتومی و كۆتاییهێنان بە پێتاندنی ئورانیوم لە خاكی ئێراندا و كەمكردنەوەی ماوەبڕینی مووشكە دوورهاوێژەكان و درۆنەكان دەبێ.

٢. وڵاتانی عەرەبیی سووننە، بەتایبەت عەرەبستانی سەعوودی و ئەكتەرە ناوچەییەکانی دیکەی ڕۆژهەڵاتی ناڤین لە ناسەقامگیری ناوچەكە و دەستێوەردانی ڕێژیمی ئێران و گروپە پرۆكسییەكانی ڕێژیمی ئێران ماندوو بوون. بۆیە بە ئاشكرا و بە شاراوەیی پشتیوانی لە سیاسەتی بەرگریكارانە و دیپلوماسی زۆرەملێی ئیدارەی دۆناڵد ترامپ دەكەن.

٣. وڵاتی ئیسرائیل وەك جەمسەرێكی بەهێز لە ڕۆژهەڵاتی ناڤین، بە ئاشكرا لەو سیاسەتە ڕازییە و پشتیوانیی لێ دەكا و بە ڕێگاخۆشكەر بۆ پرۆسەی ئاشتبوونەوە و درێژەدان بە پرۆسە پەیماننامەی ئیبراهیمی دەزانێت. هەروەها دەوڵەتی ئیسرائیل سیاسەتی بەرگریكاران و دیپلوماسی زۆرەملێ لە هەمبەر ڕێژیمی ئێران و گرووپە تێرۆریستەكانی بە قازانجی سەقامگیری و مانەوەی خۆی دەزانێت.

٤. وڵاتی توركیە كە پاش كەوتنی دەسەڵاتداریی بنەماڵەی ئەسەد لە سووریە، خۆی وەك جەمسەرێك لە ڕۆژهەڵاتی ناڤین دەبینێ، بە پارێزەوە لەو گۆڕانكاریی و پرۆسەی ڕۆژهەڵاتی نوێ دەڕوانێ و لێی ناڕازییە. چونكە نیگەرانی ئەگەری چارەسەربوونی پرسی كورد لە وڵاتانی توركیە، سووریە و ئێرانە و ئەوە بە مەترسییەک بۆ سەر خۆی دەزانێ.

٥. كورد لە ڕۆژهەڵات، باكوور و ڕۆژاوای كوردستان لەو گۆڕانكارییانە و پرۆسەی ڕۆژهەڵاتی ناڤینی نوێدا قازانج دەكەن و لە مافە سیاسی و نەتەوایەتییەكانیان نیزیکتر دەبنەوە. هەروەها حكوومەتی هەرێمی كوردستان لە باشووری كوردستان، سەقامگیرتر دەبێت.

رۆژهەڵاتی كوردستان و ڕۆژهەڵاتی ناڤینی نوێ

هەموو ئەو بابەتانەی تا ئێستا بۆ ڕێژیمی ئێران ڕووی داوە، بۆ یەک مەبەست بووە كە ئەویش لاوازکردنی یەکجاریی ڕێژیمی ئێران. بۆیە لەم کاتەدا کە ڕێژیمی ئێران پاشەکشەیەکی بنەڕەتیی پێ کراوە، چاوەڕوانی ئەوە دەکرێ کە لە لایەن ئامریكا و ئیسرائیل و وڵاتانی ڕۆژئاواوە زیاتر گوشاری هەمەلایەنەی بۆ پاشەكشەی زیاتر لەسە دروست بکرێت. لە وەها بارودۆخێكدا کورد لە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست دەتوانێ وەک ئەکتەرێکی یەکلاکەرەوە دەوری خۆی هەبێ، چونکی پرسی کورد کەوتووەتە چەقی هاوسەنگییەكانی هەرێمی و نێودەوڵەتی لە ڕۆژهەڵاتی ناڤیندا. ئەم دەرفەتە بۆ کورد لە هەموو بەشەکان ڕەخساوە و هەر پارچەیەک لە کوردستان بەپێی تایبەتمەندییەکانی خۆی دەبێ ژیرانە مامەڵە لەگەڵ دۆخەکە بکا و بەپێی ستراتیژییەکی دیاریکراو بەرەوپیلی گۆڕانکارییەکان بڕوا و لە بەرژەوەندیی خۆی بیقۆزێتەوە و دەوری خۆی تێدا ببینێت.