كوردستان میدیا: ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێمی كوردستانی عێراق بەمەبەستی نەهێشتنی گەندەڵی كۆمەڵێك بڕیاری نوێی بۆ ساڵی ٢٠١٦ ی زایینی پەسند كرد.
ماڵپەڕی فەرمی حكوومەتی هەرێمی كوردستانی عێراق ئاشكرای كرد لە میانەی دانیشتنی ڕۆژی دووشەممە ٣٠ی سەرماوەزی ئەنجومەنی وەزیراندا كە تایبەت بوو بە بارودۆخی ئابوریی و دارایی هەرێم كۆمەڵێك بڕیار لەمەڕ چاكسازی لەم كەرتەدا بۆ ساڵی نوێی زایینی پەسند كرا.
بەپێی ئەم هەواڵە نیچیرڤان بارزانی سەرۆكی حكوومەت لەم دانیشتنەدا گووتویەتی: هەرێمی كوردستان لە قەیرانێكی دژوار و گەورەدایە، بەچەشنێك كە پێویستە هەندێك بڕیاری بوێرانه بدرێت تاكوو خەرجییەكان كەم بكرێتەوە و لە بەرامبەریشدا داهات زیاد بكرێت لەوانەش ڕێكخستنەوەی سیستمی كار لە كەرتی دارایی، چالاك كردنی باج و خەراجەكان و كەمكردنەوەی دەرماڵەی پلە تایبەتەكان و لەهەموان گرینگتر جێبەجێ كردنی گەڵاڵەی چاكسازی لە هەرێم.
لەم دانیشتنەدا باس لەوەش كراوە كە بۆ جێبەجێ كردنی ئەم گەڵاڵەیە پێویستە هەموو دام و دەزگاكانی حكوومەت و هەموو لایەنەكان بە بەرپرسیارەتیەوە هەنگاو بنێن.
لە چەند مانگی ڕابردوودا و پاش دەسپێكی بارگرژییەكانی نێوان حكوومه‌تی ناوەندیی عێراق و حكوومه‌تی هەرێمی كوردستان و هەروەها دەسپێكی شەڕی داعش ، هەزاران ئاوارە و پەنابەر ڕویان لەم هەرێمە كردووە كە ئەم مەسەلە وێڕای دابەزینی نرخی نەوت لە بازاڕەكانی جیهان باری دارایی و ماڵی هەرێمی كوردستانی لەگەڵ ئاڵۆزی بەرەوڕوو كردووە كە تاكوو ئێستاش هەر بەردەوامە.
ئەو بڕیارانەی كە لەم دانیشتنەدا پەسند كراون بەم چەشنەن:
١. خه‌رجكردنی ته‌نیا ڕێژه‌ی ٥٠%ی ده‌رماڵه‌ی پۆسته‌كانی سه‌رۆكی هه‌رێم و جێگره‌كه‌ی و سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران و جێگره‌كه‌ی و وه‌زیره‌كان و ئه‌وانه‌ی به پله‌ی ئه‌وانن و ئه‌وانه‌ی مووچه‌ی وه‌زیر و وه‌كیلی وه‌زاره‌ت وه‌رده‌گرن و ئه‌وانه‌ی به پله‌ی ئه‌وانن و ڕاوێژكاران و خاوه‌ن پله تایبه‌ته‌كان له گشت دامه‌زراوه‌كانی هه‌رێمی كوردستان به سه‌رۆك و جێگران و ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌نی دادوه‌ری و دادگای پێداچوونه‌وه (تمییز)ی هه‌رێمی كوردستان و دادوه‌ره‌كان و ئه‌ندامانی داواكاری گشتییه‌وه، جگه له‌م ڕێژه‌‌یه‌ش هیچ جۆره ده‌رماڵه‌یه‌كی دیكه‌یان بۆ خه‌رج ناكرێت.
٢. ڕاگرتنی ڕێژه‌ی (١٠٠%)ی ده‌رماڵه‌ی تایبه‌ت به پۆسته‌كانی به‌ڕێزان سه‌رۆكی په‌رله‌مان، جێگری سه‌رۆكی په‌رله‌مان، سكرتێری په‌رله‌مان و ئه‌ندامانی په‌رله‌مانی كوردستان.
٣. كه‌مكردنه‌وه‌ی ڕێژه‌ی (٣٠%)ی ده‌رماڵه‌ی تایبه‌ت به پۆستی به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی و ئه‌وانه‌ی له‌و پله‌یه‌دان و ئه‌وانه‌ی مووچه و ده‌رماڵه‌ی به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی وه‌رده‌گرن.
٤. پێویسته مووچه‌ی خانه‌نشینكراوانی پله باڵا و تایبه‌ته‌كان و مووچه‌ی ئه‌وانه‌شیان كه دوای ده‌رچوونی ئه‌م بڕیاره خانه‌نشین ده‌بن به هه‌مان ڕێژه ڕێكبخرێته‌وه و ڕاگرتنه‌كانی ده‌رماڵه‌كانی ئاماژه‌پێدراو له كاتی ده‌ستنیشانكردنی مووچه‌ی خانه‌نشینیان و به شێوه‌ی پاشه‌كه‌وت بۆیان تۆمار ده‌كرێت تا ده‌رچوونی یاسایه‌كی نوێی تایبه‌ت به ڕێكخستنه‌وه‌ی مووچه‌ی خانه‌نشینییان.
٥. ڕاگرتنی خه‌رجكردنی سه‌رجه‌م ئه‌و ده‌رماڵانه‌ی ده‌درێن به خاوه‌ن پله تایبه‌ته‌كان و به‌ڕێوه‌به‌ره گشتییه‌كان و سه‌رۆكی یه‌كه ئیدارییه‌كان، وه‌ك پارێزگار و جێگری پارێزگار و قائمقام و به‌رێوه‌به‌ری ناحیه كه (معوم)ن له‌سه‌ر میلاكی سه‌رجه‌م وه‌زاره‌ت و داموده‌زگاكانی هه‌رێمی كوردستان و ته‌نها مووچه‌ی بنه‌ڕه‌تیی ئه‌و ناونیشانه وه‌زیفانه‌یان بۆ خه‌رج ده‌كرێت.
٦. كاركردن به‌هه‌ردوو یاسای خزمه‌تی شارستانی و یاسای مووچه‌ی فه‌رمانبه‌رانی ده‌وڵه‌ت و كه‌رتی گشتیی تایبه‌ت به مه‌رجه‌كانی پله‌به‌رزكردنه‌وه‌ی فه‌رمانبه‌ران له به‌رواری ١/١/٢٠١٦ه‌وه تاوه‌كو په‌سه‌ندكردنی یاسای بودجه‌ی گشتیی هه‌رێمی كوردستان بۆ ساڵی ٢٠١٦.
٧. كۆكردنه‌وه‌ی زانیاریی ته‌واو له‌سه‌ر ئه‌و كه‌سانه‌ی كه سوودمه‌ندن له وه‌رگرتنی مووچه‌ی تایبه‌ت و هاوكاریی چاودێریی كۆمه‌ڵایه‌تی و بیمه‌كان و پۆلێنكردنیان له‌سه‌ر بنه‌مای چین و توێژه جیاجیاكان و ده‌ستنیشانكردنی ئه‌و بڕه پاره جیاوازانه‌ی كه وه‌كو هاوكاریی چاودێریی خێزان و كه‌مئه‌ندام وه‌ریده‌گرن، دواتر ئه‌و زانیارییانه له‌گه‌ڵ پێشنیاری پێویست سه‌باره‌ت به ڕێكخستنه‌وه‌ی ئه‌م بابه‌ته ده‌خه‌نه‌وه به‌رده‌م لیژنه‌ی باڵای دارایی به مه‌رجێك پێشنیاره‌كان ڕێنمایی و مه‌رج و پێوه‌ری پێویست له‌خۆ بگرێت.
٨. پێكهێنانی لیژنه‌یه‌ك به‌مه‌به‌ستی چاوخشاندنه‌وه به پێشینه‌ی سه‌رجه‌م وه‌زاره‌ت و داموده‌زگاكانی هه‌رێمی كوردستان به ڕه‌چاوكردنی بارودۆخی ناهه‌مواری دارایی و سنوورداریی سه‌رچاوه‌ی داهاته‌كان، دواتر لیژنه‌كه به ڕاپۆرتێك لیژنه‌ی باڵای دارایی له پێشنیاره‌كانی ئاگادارده‌كاته‌وه له‌گه‌ڵ ڕه‌چاوكردنی سروشتی كار و چالاكیی ئه‌و وه‌زاره‌ت و داموده‌زگایانه‌ی كه خزمه‌تگوزاریی ئاسایش و به‌رگری و ته‌ندروستی و كاره‌با و شاره‌وانی پێشكه‌ش ده‌كه‌ن، به مه‌رجێك لیژنه‌كه خشته‌یه‌ك ئاماده بكات كه ڕێژه‌ی پێشینه له‌خۆ بگرێت له پێش و له دوای چاوخشاندنه‌وه.
٩. پێكهێنانی لیژنه‌یه‌ك به‌مه‌به‌ستی دیراسه‌كردنی پڕۆژه‌ی چاوخشاندنه‌وه و چاكسازی له هه‌یكه‌لیه‌تی حكوومه‌تی هه‌رێمی كوردستان و پێكهاته‌ی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران و وه‌زاره‌ته‌كان و داموده‌زگا حكوومییه‌كان به ڕه‌چاوكردنی بارودۆخی داراییی هه‌رێم و به‌رجه‌سته‌كردنی ته‌رشیقكردنی دامه‌زراوه گشتییه‌كانی هه‌رێم و كه‌مكردنه‌وه‌ی خه‌رجییه‌كان و دواتر ئه‌م لیژنه‌یه به ڕاپۆرتێك ڕا و سه‌رنج و پێشنیازه‌كانی خۆیان ده‌خه‌نه به‌رده‌م لیژنه‌ی باڵای دارایی.
١٠. ڕاگرتنی خه‌رجكردنی ڕه‌سم و كرێی كاره‌با و موه‌لیده و خزمه‌تگوزاریی مانگانه له بودجه‌ی گشتیی تایبه‌ت به سه‌رجه‌م ئه‌و پله باڵایانه‌ی كه له خانوو و كۆمه‌ڵگه‌ی نیشته‌جێن له گشت داموده‌زگاكانی هه‌رێمی كوردستان به‌بێ جیاوازی. خه‌رجكردنی له دوای (١/١/٢٠١٦)ه‌وه له ئه‌ستۆی نیشته‌جێبووان خۆیان ده‌بێت.
١١. ڕاگرتنی كاركردن به ڕێنماییه داراییه‌كانی وه‌زاره‌تی دارایی و ئابووریی تایبه‌ت به جێبه‌جێكردنی مادده‌ی (١٣) له یاسای (مووچه‌ی فه‌رمانبه‌رانی ده‌وڵه‌ت و كه‌رتی گشتی) ژماره (٢٢)ی ساڵی ٢٠٠٨ تایبه‌ت به ده‌سه‌ڵاتی به‌خشینی ده‌رماڵه‌ی مه‌ترسی له‌لایه‌ن وه‌زیره‌كان و سه‌رۆكی لایه‌نه‌كانی نه‌به‌ستراو به وه‌زاره‌ته‌وه و ئه‌و ده‌سه‌ڵاته ته‌نها له‌لایه‌ن سه‌رۆكایه‌تیی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانه‌وه پیاده ده‌كرێت.
ماڵپەڕی فەرمی حكوومەتی هەرێمی كوردستانی عێراق ئاشكرای كرد لە میانەی دانیشتنی ڕۆژی دووشەممە ٣٠ی سەرماوەزی ئەنجومەنی وەزیراندا كە تایبەت بوو بە بارودۆخی ئابوریی و دارایی هەرێم كۆمەڵێك بڕیار لەمەڕ چاكسازی لەم كەرتەدا بۆ ساڵی نوێی زایینی پەسند كرا.
بەپێی ئەم هەواڵە نیچیرڤان بارزانی سەرۆكی حكوومەت لەم دانیشتنەدا گووتویەتی: هەرێمی كوردستان لە قەیرانێكی دژوار و گەورەدایە، بەچەشنێك كە پێویستە هەندێك بڕیاری بوێرانه بدرێت تاكوو خەرجییەكان كەم بكرێتەوە و لە بەرامبەریشدا داهات زیاد بكرێت لەوانەش ڕێكخستنەوەی سیستمی كار لە كەرتی دارایی، چالاك كردنی باج و خەراجەكان و كەمكردنەوەی دەرماڵەی پلە تایبەتەكان و لەهەموان گرینگتر جێبەجێ كردنی گەڵاڵەی چاكسازی لە هەرێم.
لەم دانیشتنەدا باس لەوەش كراوە كە بۆ جێبەجێ كردنی ئەم گەڵاڵەیە پێویستە هەموو دام و دەزگاكانی حكوومەت و هەموو لایەنەكان بە بەرپرسیارەتیەوە هەنگاو بنێن.
لە چەند مانگی ڕابردوودا و پاش دەسپێكی بارگرژییەكانی نێوان حكوومه‌تی ناوەندیی عێراق و حكوومه‌تی هەرێمی كوردستان و هەروەها دەسپێكی شەڕی داعش ، هەزاران ئاوارە و پەنابەر ڕویان لەم هەرێمە كردووە كە ئەم مەسەلە وێڕای دابەزینی نرخی نەوت لە بازاڕەكانی جیهان باری دارایی و ماڵی هەرێمی كوردستانی لەگەڵ ئاڵۆزی بەرەوڕوو كردووە كە تاكوو ئێستاش هەر بەردەوامە.
ئەو بڕیارانەی كە لەم دانیشتنەدا پەسند كراون بەم چەشنەن:
١. خه‌رجكردنی ته‌نیا ڕێژه‌ی ٥٠%ی ده‌رماڵه‌ی پۆسته‌كانی سه‌رۆكی هه‌رێم و جێگره‌كه‌ی و سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران و جێگره‌كه‌ی و وه‌زیره‌كان و ئه‌وانه‌ی به پله‌ی ئه‌وانن و ئه‌وانه‌ی مووچه‌ی وه‌زیر و وه‌كیلی وه‌زاره‌ت وه‌رده‌گرن و ئه‌وانه‌ی به پله‌ی ئه‌وانن و ڕاوێژكاران و خاوه‌ن پله تایبه‌ته‌كان له گشت دامه‌زراوه‌كانی هه‌رێمی كوردستان به سه‌رۆك و جێگران و ئه‌ندامانی ئه‌نجومه‌نی دادوه‌ری و دادگای پێداچوونه‌وه (تمییز)ی هه‌رێمی كوردستان و دادوه‌ره‌كان و ئه‌ندامانی داواكاری گشتییه‌وه، جگه له‌م ڕێژه‌‌یه‌ش هیچ جۆره ده‌رماڵه‌یه‌كی دیكه‌یان بۆ خه‌رج ناكرێت.
٢. ڕاگرتنی ڕێژه‌ی (١٠٠%)ی ده‌رماڵه‌ی تایبه‌ت به پۆسته‌كانی به‌ڕێزان سه‌رۆكی په‌رله‌مان، جێگری سه‌رۆكی په‌رله‌مان، سكرتێری په‌رله‌مان و ئه‌ندامانی په‌رله‌مانی كوردستان.
٣. كه‌مكردنه‌وه‌ی ڕێژه‌ی (٣٠%)ی ده‌رماڵه‌ی تایبه‌ت به پۆستی به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی و ئه‌وانه‌ی له‌و پله‌یه‌دان و ئه‌وانه‌ی مووچه و ده‌رماڵه‌ی به‌ڕێوه‌به‌ری گشتی وه‌رده‌گرن.
٤. پێویسته مووچه‌ی خانه‌نشینكراوانی پله باڵا و تایبه‌ته‌كان و مووچه‌ی ئه‌وانه‌شیان كه دوای ده‌رچوونی ئه‌م بڕیاره خانه‌نشین ده‌بن به هه‌مان ڕێژه ڕێكبخرێته‌وه و ڕاگرتنه‌كانی ده‌رماڵه‌كانی ئاماژه‌پێدراو له كاتی ده‌ستنیشانكردنی مووچه‌ی خانه‌نشینیان و به شێوه‌ی پاشه‌كه‌وت بۆیان تۆمار ده‌كرێت تا ده‌رچوونی یاسایه‌كی نوێی تایبه‌ت به ڕێكخستنه‌وه‌ی مووچه‌ی خانه‌نشینییان.
٥. ڕاگرتنی خه‌رجكردنی سه‌رجه‌م ئه‌و ده‌رماڵانه‌ی ده‌درێن به خاوه‌ن پله تایبه‌ته‌كان و به‌ڕێوه‌به‌ره گشتییه‌كان و سه‌رۆكی یه‌كه ئیدارییه‌كان، وه‌ك پارێزگار و جێگری پارێزگار و قائمقام و به‌رێوه‌به‌ری ناحیه كه (معوم)ن له‌سه‌ر میلاكی سه‌رجه‌م وه‌زاره‌ت و داموده‌زگاكانی هه‌رێمی كوردستان و ته‌نها مووچه‌ی بنه‌ڕه‌تیی ئه‌و ناونیشانه وه‌زیفانه‌یان بۆ خه‌رج ده‌كرێت.
٦. كاركردن به‌هه‌ردوو یاسای خزمه‌تی شارستانی و یاسای مووچه‌ی فه‌رمانبه‌رانی ده‌وڵه‌ت و كه‌رتی گشتیی تایبه‌ت به مه‌رجه‌كانی پله‌به‌رزكردنه‌وه‌ی فه‌رمانبه‌ران له به‌رواری ١/١/٢٠١٦ه‌وه تاوه‌كو په‌سه‌ندكردنی یاسای بودجه‌ی گشتیی هه‌رێمی كوردستان بۆ ساڵی ٢٠١٦.
٧. كۆكردنه‌وه‌ی زانیاریی ته‌واو له‌سه‌ر ئه‌و كه‌سانه‌ی كه سوودمه‌ندن له وه‌رگرتنی مووچه‌ی تایبه‌ت و هاوكاریی چاودێریی كۆمه‌ڵایه‌تی و بیمه‌كان و پۆلێنكردنیان له‌سه‌ر بنه‌مای چین و توێژه جیاجیاكان و ده‌ستنیشانكردنی ئه‌و بڕه پاره جیاوازانه‌ی كه وه‌كو هاوكاریی چاودێریی خێزان و كه‌مئه‌ندام وه‌ریده‌گرن، دواتر ئه‌و زانیارییانه له‌گه‌ڵ پێشنیاری پێویست سه‌باره‌ت به ڕێكخستنه‌وه‌ی ئه‌م بابه‌ته ده‌خه‌نه‌وه به‌رده‌م لیژنه‌ی باڵای دارایی به مه‌رجێك پێشنیاره‌كان ڕێنمایی و مه‌رج و پێوه‌ری پێویست له‌خۆ بگرێت.
٨. پێكهێنانی لیژنه‌یه‌ك به‌مه‌به‌ستی چاوخشاندنه‌وه به پێشینه‌ی سه‌رجه‌م وه‌زاره‌ت و داموده‌زگاكانی هه‌رێمی كوردستان به ڕه‌چاوكردنی بارودۆخی ناهه‌مواری دارایی و سنوورداریی سه‌رچاوه‌ی داهاته‌كان، دواتر لیژنه‌كه به ڕاپۆرتێك لیژنه‌ی باڵای دارایی له پێشنیاره‌كانی ئاگادارده‌كاته‌وه له‌گه‌ڵ ڕه‌چاوكردنی سروشتی كار و چالاكیی ئه‌و وه‌زاره‌ت و داموده‌زگایانه‌ی كه خزمه‌تگوزاریی ئاسایش و به‌رگری و ته‌ندروستی و كاره‌با و شاره‌وانی پێشكه‌ش ده‌كه‌ن، به مه‌رجێك لیژنه‌كه خشته‌یه‌ك ئاماده بكات كه ڕێژه‌ی پێشینه له‌خۆ بگرێت له پێش و له دوای چاوخشاندنه‌وه.
٩. پێكهێنانی لیژنه‌یه‌ك به‌مه‌به‌ستی دیراسه‌كردنی پڕۆژه‌ی چاوخشاندنه‌وه و چاكسازی له هه‌یكه‌لیه‌تی حكوومه‌تی هه‌رێمی كوردستان و پێكهاته‌ی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران و وه‌زاره‌ته‌كان و داموده‌زگا حكوومییه‌كان به ڕه‌چاوكردنی بارودۆخی داراییی هه‌رێم و به‌رجه‌سته‌كردنی ته‌رشیقكردنی دامه‌زراوه گشتییه‌كانی هه‌رێم و كه‌مكردنه‌وه‌ی خه‌رجییه‌كان و دواتر ئه‌م لیژنه‌یه به ڕاپۆرتێك ڕا و سه‌رنج و پێشنیازه‌كانی خۆیان ده‌خه‌نه به‌رده‌م لیژنه‌ی باڵای دارایی.
١٠. ڕاگرتنی خه‌رجكردنی ڕه‌سم و كرێی كاره‌با و موه‌لیده و خزمه‌تگوزاریی مانگانه له بودجه‌ی گشتیی تایبه‌ت به سه‌رجه‌م ئه‌و پله باڵایانه‌ی كه له خانوو و كۆمه‌ڵگه‌ی نیشته‌جێن له گشت داموده‌زگاكانی هه‌رێمی كوردستان به‌بێ جیاوازی. خه‌رجكردنی له دوای (١/١/٢٠١٦)ه‌وه له ئه‌ستۆی نیشته‌جێبووان خۆیان ده‌بێت.
١١. ڕاگرتنی كاركردن به ڕێنماییه داراییه‌كانی وه‌زاره‌تی دارایی و ئابووریی تایبه‌ت به جێبه‌جێكردنی مادده‌ی (١٣) له یاسای (مووچه‌ی فه‌رمانبه‌رانی ده‌وڵه‌ت و كه‌رتی گشتی) ژماره (٢٢)ی ساڵی ٢٠٠٨ تایبه‌ت به ده‌سه‌ڵاتی به‌خشینی ده‌رماڵه‌ی مه‌ترسی له‌لایه‌ن وه‌زیره‌كان و سه‌رۆكی لایه‌نه‌كانی نه‌به‌ستراو به وه‌زاره‌ته‌وه و ئه‌و ده‌سه‌ڵاته ته‌نها له‌لایه‌ن سه‌رۆكایه‌تیی ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانه‌وه پیاده ده‌كرێت.
