احسن حسن‌پور، وکیل دادگستری
روز ۲۴ نوامبر ۲۰۲۲ شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد در خصوص ایران یک نشست اضطراری برگزار می‌کند. در این یادداشت به سوالات ذیل پاسخ داده می‌شود: شورای حقوق بشر چگونه نهادی و دارای چه توانایی و وظایفی است؟
در مورد ایران چه کاری می‌تواند؟ انجام دهد و این نشست ویژه چرا دارای اهمیت است؟ در آخر اینکە ما در خصوص این نشست چه کاری می‌توانیم یا باید انجام دهیم؟
شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد طبق تعاریف مسئول اصلی ارتقای احترام جهانی برای حمایت از حقوق بشر و آزادی‌های اساسی برای همه افراد شناخته می‌شود. شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد باید کلیه موارد نقض حقوق بشر در کشورها را بررسی و اقدامات لازم را اتخاذ نماید. این شورا وظیفه تهیەی گزارش دوره‌ای از وضعیت حقوق بشری کشورها را بر عهده دارد و برای این منظور ساز و کارهای متعددی در نظر گرفته شده است.
در موارد نقض فاحش حقوق بشر شورا می تواند نشست اضطراری برگزار نماید. شورا در تمام زمینەهای حقوق بشر در مواردی که نقض فاحش و سیستماتیک حقوق بشر از طرف کشور یا کشورهای صورت گرفته باشد اقدام به اتخاذ تصمیم در قالب توصیه به کشور مربوط می‌نماید، اگرچه از نظر حقوقی توصیه دارای ماهیت الزام‌آور نیست اما اگر طرفی که بر ضد آن چنین تصمیمی اتخاذ شده آن را رعایت ننماید شورا می‌تواند با استناد به بند ۳ ماده ۱۱ منشور از طریق عمومی به طرح موضوع در شورای امنیت سازمان ملل بپردازد. شورای امنیت نیز پس از طرح موضوع می‌تواند در قالب فصل هفتم منشور به ارائه توصیه و نهایتا اتخاذ تصمیم الزام‌آور بر ضد کشور مربوط به پردازد.
در خصوص توانایی و قدرت شورای حقوق بشر یک نقطه ضعف قابل تصور سیاسی کاری است. متاسفانه طبق تجربه تاریخی اثبات شده که کشورهای دارای نفوذ می‌توانند مانع فعالیت موثر شورا گردند. در پروندەی مربوط به ایران، چین و روسیه که دارای سابقه جنایت علیه بشریت هستند می‌توانند از نفوذ خود استفاده کنند و مانع‌تراشی کنند یا در صورت ارجاع پرونده به شورای امنیت از حق وتوی خود استفاده کنند.
در پروندەی مطرحه دولت جمهوری اسلامی صرفا در یک فقره جمعه خونین زاهدان با به رگبار بستن جمعیت غیرنظامی و قتل حداقل ۱۰۰ نفر، زخمی شدن و نقص عضو حداقل ۴۰۰ نفر مرتکب یکی از بزرگ‌ترین جنایت‌های تاریخ علیه بشریت شده است. در موارد دیگر با قتل ۴۳ کودک، هدف قراردادن جمعیت غیرنظامی، ربودن مخالفان سیاسی، شکنجه، بازداشت غیرقانونی نزدیک ۱۶ هزار نفر مرتکب جنایت علیه بشریت شده است. جنایت علیه بشریت از شدیدترین و نفرت‌انگیزترین جرایم است که از نظر تئوریک پتانسیل ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت را دارد گرچه در عمل ممکن است شورا ضمانت اجراهای خفیف‌تری را اعمال نماید یا به دلیل سیاسی‌کاری یا نفوذ چین و روسیه نتواند حداکثر تاثیرگذاری خود را اعمال نماید.
از نظر سیاسی برگزاری این نشست ویژه برای قربانیان نقض فاحش حقوق بشر و جمعیت انقلابی ایران می‌تواند دارای آثار مثبت و مفید ذیل باشد:
- نشست فوری شورای حقوق بشر حساسیت‌های بین المللی را نسبت به ارتکاب جنایت علیه بشریت در ایران افزایش میدهد.
- قطعنامه شورا باعث می شود تا اجماع‌سازی جهانی صورت گیرد. اجماع جهانی قدرت سرکوب رژیم در کوتاه‌مدت را به شدت تضعیف می نماید و هزینه اعمال خشونت را افزایش می دهد.
- متهم شدن مسئولان سیاسی جمهوری اسلامی به جنایت علیه بشریت موقعیت دولت در صحنه بین المللی را به شدت تضعیف می کند و حتی باعث مشروعیت‌زدایی از گفتگو و ادامه مذاکرات اتمی می گردد. اراده تعقیب قضایی ناقضان حقوق بشر روحیه عوامل سرکوبگر را به شدت تضعیف می‌کند.
شورای حقوق بشر جهت احراز و اثبات وقوع جنایت‌های بین‌المللی می‌تواند با کلیه اشخاص و نهادهای غیردولتی ارتباط برقرار نماید. قربانیان، اولیا دم، خانواده بازداشتی‌ها، شاهدان و مطلعین نهادها و سازمان‌های غیر دولتی می توانند دلایل و مدارک و اطلاعات خود را برای شورا ولو به زبان فارسی ارسال نمایند و در این فرایند مشارکت داشته باشند.
