مادح احمدی
یک روز بعد از قتل ژینا امینی در روز ٢٥ شهریور (١٦ سپتامبر)، جرقەی خیزش مردمی علیە حکومت در سنە (سنندج) و شهر سقز زدە شد. در مدت زمان کوتاهی، خیزش مردمی دیگر شهرهای کوردستان و ایران را در برگرفت. کوچە و خیابان‌های شهرها بە میدان رویارویی میان نیروهای سرکوبگر حکومت و مردم تبدیل شدند. در خارج از ایران نیز، در کشورهای مخلتف برای حمایت از خیزش مردمی در داخل، کارزارهای وسیعی بە راە افتاند کە حداقل مشابە آن، قبلا اتفاق نەافتادە بود. در قیام ژینا، کارکرد جنبش کوردستان در شهرهای کوردستان و دیگر مناطق ایران، در مقایسە با حضور و نقش این جنبش در کارزارها و تظاهرات‌های خارج از ایران، نەتنها متفاوت، بلکە وجە تمایز گستردەای میان این دو عرصە نمایان است.
پیداست کە جرقەی قیام در کوردستان زدە شد و در طول بیشتر از ١١٠ روز، شهرهای کوردستان کانون گرم قیام بودەاند. حکومت بیشترین میزان سرکوب را در کوردستان علیە خیزش مردمی بکار گرفت و هنوز هم با مقاومت سرسختانەی مردم روبرو است. در مجموع ٥١٦ تن از شهدای خیزش کنونی، بیش ١٢٨ تن از آنها از شهرهای کوردستان بە شهادت بودەاند. در حالی کە کوردستان کمتر از ١٥٪ از کل جمعیت ایران را تشکیل می‌دهد، اما بیشترین سهم را در اعدام، شکنجە و ستم را دارد. همچنین شدت برخورد و میزان قهری کە نیروهای سرکوبگر حکومت علیە خیزش ژینا در شهرهای کوردستان بکار گرفتە و می‌گیرند، با شهرهای دیگر قابل مقایسە نیست. خشونت وحشیانەی نیروهای سرکوبگر حکومت علیە قیام مردمی در شهرهای سنە، بوکان، جوانرود و مهاباد علیە مردم معترض مصداق بارز این ادعاست.
اگر در تهران و شهرهای دیگر، عمامەپرانی بە مثابەی یک کنش اعتراضی علیە روحانیت و نظام تئوکراسی ایران بدل گشتە است، در کوردستان روحانیون و ماموستایان آیینی بە حمایت از قیام برخواستند و بدون هیچ ترسی خشونت حکومت را علیە خیزش مردمی محکوم و از حق مردم دفاع می‌کنند. اگر در تهران و کلان شهرها مردم بر پشت بام خانەهایشان علیە حکومت شعارهای "مرگ بر دیکتاتور" و "مرگ بر خامنەای" سر می‌دهند، جوانان کورد با دست‌های خالی در کوچە و خیابان شهرهای کوردستان با حکومتی تا دندان مسلح رویارویی می‌کنند و می‌جنگند. در واقع نقش پیشگامی و مبتکرانەی کوردستان در قیام کنونی تا جایی پیش رفت کە مردم شهرهای دیگر شعار "تهران بشە کوردستان، ایران میشە گلستان" را در راستای حمایت برای مشارکت حداکثری کلان شهرها سر می‌دادند.
در کوردستان اگر قبلا حکومت با بکارگیری سرکوب و دیگر روشهای قهرآمیز، فعالیت جنبش ملی -دموکراتیک کوردستان و احزاب آن را پر هزینە و ممنوع کرده بود، اکنون جمهوری اسلامی آشکار به یک پدیده‌ی ممنوعە بدل گشته و همراهی با آن به مثابەی پرداخت هزینه‌ی سنگینی است. این قیام هزینه‌ی همراهی با جمهوری اسلامی و نیروهای سرکوبگر آن تا حدی افزایش داده است که ما روزانه شاهد ریزش ساختار سرکوب حکومت در کوردستان هستیم. هزینه‌ی سنگین همراهی با حکومت را می‌توان در شکلاتی که ابراهیم رئیسی در سنە(سنندج) گرفت، سنجید. که بلافاصله با واکنش تند مردم روبرو شد و شکلات فروش مجبور به عذرخواهی شد و رئیسی هم در یک واکنش هیستریک آن را دیکتاتوری خواند!!
اگر در گذشته حکومت با توسل به زور و سرکوب فعالیت احزاب با نفوذ کوردستان را ممنوع کرده بود، اکنون حکومت در کوردستان ممنوع است و شبانه ناچار به دیوارنویسی و شعار علیه جنبش ملی کوردستان، حزب دموکرات کوردستان ایران و شخص اول حزب و فرماندهان محبوب و مردمی حزب دموکرات هستند. در کل، قیام ژینا، توازن قوا و معادلات را در داخل به نفع جنبش کوردستان تغییر داد. اکنون توان چانه‌زنی و نفوذ و تاثیر جنبش کوردستان بر سایر مناطق ایران با گذشته و روزهای قبل از قتل ژینا امینی قابل مقایسه نیست و گفتمان مبارزاتی قیام ژینا در کوردستان، گفتمان غالب این خیزش در سراسر ایران شدە است. این قیام بەعنوان نقطە عطفی در تاریخ مبارزات سیاسی مردم کوردستان و ایران حقانیت، محوریت، انسجام و میزان تاثیرگذاری جنبش کوردستان را در مبارزە علیە ساختار ظالمانە و انسان ستیزانەی جمهوری اسلامی بە همگان اثبات کرد.
برعکس نقش محوری و موثر جنبش کوردستان در قیام ژینا در داخل ایران، در عرصەی خارجی عملکرد احزاب عمدەی کوردستان قابل نقد جدی است. در خارج از مرزهای ایران و در عرصەی جامعەی جهانی، عملکرد احزاب عمدەی کوردستان و یان مرکز همکاری احزاب کوردستان ایران درخور آنچە در داخل کوردستان و ایران در جریان است، نیست. نخست، احزاب عمدەی کوردستان در این مدت نتوانستند از تجربەی چند دهە فعالیت سیاسی در عرصە بین‌الملی و تعامل با کشورهای مختلف استفادە کنند. دوم، حضور و مشارکت احزاب عمدەی کوردستان در کارزارهای بین‌الملی و تظاهرات‌های کە برای حمایت از قیام ژینا در کشورهای مختلف برگزار شدند، مشارکتی کلیشەای و بە گونەی تکرار تجارب ناموفق برخی از فعالیتهای گذشتە بود. سوم، احزاب عمدەی کوردستان در تعامل با کشورهای مختلف و جامعەی جهانی و دیگر جریان‌ها و شخصیت‌های مخالف جمهوری اسلامی، بە صورت جداگانە دیدارهای را انجام دادەاند کە این نە تنها نمی‌تواند منجر بە دستاوردی آنچنانی در شرایط فعلی شود، بلکە بازتاب آن در داخل شهرهای کوردستان منفی بودە است. چهارم، در کارزارها و تظاهرات‌های خارج از کشور، احزاب عمدەی کوردستان ایران و یا مرکز همکاری احزاب کوردستان ایران در حاشیە قرار گرفتەاند. رسانەها و تریبونهای دیگر در اختیار جریانات و شخصیت‌های بودند کە برخلاف احزاب کوردستان، در داخل شهرهای خود در ایران از نفوذ و تاثیر چندانی برخوردار نیستند و در طول ٤٣ سال گذشتە نتوانستەاند یک اعتصاب موفق علیە حکومت برگزار کنند و همیشە فراخوان‌های آنها از سوی مردم پاسخ منفی گرفتە است. در حالی کە مرکز همکاری احزاب کوردستان، علیرغم تجارب گذشتە، تنها در ١٠٠ روز گذشتە، تجربەی چند اعتصاب موفق را در کارنامەی مبارزاتی خود بە ثبت رساندە است.
اکثر احزاب عمدەی کوردستان در کشورهای مختلف دارای کمیتەهای حزبی هستند و شمار اعضا و هواداران آنها هم در مقایسە با احزاب دیگر، کم نیستند. در واقع جنبش کوردستان در خارج از مرزهای ایران هم، از سرمایەی انسانی گستردەی برخوردار است، کە نیاز بە بکارگیری، سازماندهی و هدایت دارد. متاسفانە در این زمینە احزاب عمدەی کوردستان کوتاهی زیادی کردەاند و نتوانستەاند این نیروی عظیم انسانی را در کشورهای مختلف در چند ماە گذشتە بەصورت هدفمند سازماندهی و هدایت کنند. حضور حاشیەای و مشارکت ضعیف این احزاب در تظاهرات‌ها و کارزارهای خارج از ایران، گواهی بر این ادعاست.
احزاب عمدەی کوردستان نیروی انسانی کافی برای تکثیر و انتقال نقش محوری و موثر کوردستان در قیام ژینا در داخل شهرهای ایران بە خارج از ایران را داشتە و دارند. چرایی عدم تحقق این مهم، نیازمند پاسخ کسانی است کە بر امور اجرایی این احزاب اشراف دارند. علیرغم این، در یک نگاە کلی، عدم ایجاد یک کمیتە هماهنگی از همان روزهای آغازین قیام، عدم برنامەریزی و استفادە از نیروهای حرفەای، عدم دعوت و پذیرش کسانی کە در خارج از این احزاب فعالیت دارند و موثر هستند را می‌توان بەعنوان دلایل عمدەی نقش حاشیەای و کمرنگ احزاب کوردستان در عرصەی خارجی برشمرد.
بدون شک در کنار نقش محوری کوردستان در داخل ایران، نقش و فعالیتهای احزاب عمدەی کوردستان در عرصە بین‌الملی تعیین کنندە خواهد بود. با گذشت بیش از ١١٠ روز از آغاز قیام ژینا و نقش محوری و برجستەی شهرهای کوردستان در این قیام، هنوز در عرصەی خارجی جنبش کوردستان در حاشیەی کارزارها و کمپین‌های بین‌المللی برای حمایت از آنچە در عرصەی داخلی در جریان است، قرار دارد. در این زمینە احزاب عمدەی کوردستان و بویژە مرکز همکاری احزاب کوردستان ایران نیاز بە بازنگری جدی در راستای گذار از حاشیە بە متن اتفاقات و ایفای نقش کلیدی، دارد. تحقق این مهم نیز، باتوجە بە نقش کلیدی کوردستان در عرصەی داخلی، پایگاە مردمی احزاب کوردستان، تجارب گذشتە و سرمایەی انسانی فراوانی کە این احزاب در کشورهای مختلف دارند، کار بسیار دشوار و نشدنی نسیت. بنابراین، احزاب عمدەی کوردستان از ابزارهای لازم برای فعالیتهای دیپلماتیک، سازماندهی هدفمند و هدایت نیروی انسانی کە در خارج از ایران وجود دارد، برخوردار هستند. تحقق این مهم، تنها نیازمند مجموعە اقداماتی جدی است و بینشی فرا حزبی را نیز می‌طلبد.
این مقالە در شمارە ٨٣٨ روزنامە کوردستان منتشر شدە است.
