هەردی سلیمی
روز سهشنبه، ۱۸ آذر، سازمان گزارشگران بدون مرز (Reporters Without Borders) گزارش سالانه خود را درباره وضعیت آزادی رسانهها در سطح جهان منتشر کرد. برای نخستین بار، این گزارش هشدار داد که آزادی رسانهها در «وضعیت بەطور کلی دشوار» قرار دارد و نیازمند توجه فوری جامعه بینالمللی است.
این گزارش بهطور ویژه بر وابستگی اقتصادی روزنامهنگاران و فعالان رسانهای تأکید دارد؛ وضعیتی که موجب میشود رسانهها تحت نفوذ قدرتهای سیاسی و اقتصادی قرار گیرند و از استقلال حرفهای فاصله بگیرند. چنین شرایطی پیامدهای جدی برای دموکراسی و شفافیت اجتماعی به همراه دارد، زیرا محدودیت آزادی رسانه به کاهش دسترسی جامعه به اطلاعات معتبر و افزایش سلطه نیروهای سیاسی منجر میشود.
مشکل فعالان رسانهای صرفاً محدود به استقلال اقتصادی نیست. بر اساس این گزارش، در یک سال گذشته، ۶۷ خبرنگار کشته شدهاند که اسرائیل با ۴۳ درصد از این موارد در جایگاه نخست قرار دارد و ارتش روسیه مسئول چهار درصد از این قتلها بوده است. این آمار، نشاندهنده خطرات فزایندهای است که فعالان رسانهای در مناطق بحرانزده و تحت سلطه دولتهای اقتدارگرا با آن مواجه هستند.
در ایران، وضعیت روزنامهنگاران و خبرنگاران همچنان نامطلوب و نگرانکننده است. پیش از این و در گزارشی دیگر که در ۱۲ اردیبهشت منتشر شد و بە میزان آزادی رسانە در جهان اختصاص یافتە بود، ایران را از میان ۱۸۰ کشور در رتبه ۱۷۶ قرار داد؛ نشانهای از سرکوب سیستماتیک و مستمر آزادی مطبوعات توسط جمهوری اسلامی. گزارش ۱۸ آذر نیز ایران را به عنوان یکی از بزرگترین زندانهای روزنامهنگاران معرفی کرده و جایگاه هفتم را به این کشور اختصاص داده است.
لازم به ذکر است که این آمار تنها شامل افرادی است که رسماً روزنامهنگار و خبرنگار بوده و عضو «خانه مطبوعات» ایران هستند. در غیر این صورت، دهها روزنامهنگار و خبرنگار مستقل، تحت فشار سرکوب جمهوری اسلامی قرار دارند و نامشان در هیچ گزارشی ثبت نشده است. علاوه بر این، دهها فعال مدنی و سیاسی با هدف اطلاعرسانی درباره کمبودها، تبعیضها و وضعیت نامطلوب زندگی و محیط زیست، اخبار خود را از طریق شبکههای اجتماعی منتشر میکنند، اما تنها به همین دلیل و تحت اتهام «تبلیغ علیه رژیم» بازداشت میشوند. بنابراین، این آمار نیز مانند بسیاری از دادههای رسمی دیگر، قادر به ارائه تصویر کامل وضعیت رسانهها در ایران نیست.
جمهوری اسلامی ایران، به عنوان یک رژیم تمامیتخواه و مداخلهگر، همواره تلاش کرده است بر تمامی ابعاد زندگی شهروندان سیطره یابد. یکی از ابزارهای اصلی این کنترل، محدود کردن تبادل آزادانه اخبار و اطلاعات است. در این راستا، استفاده از رسانههای حکومتی، وارونهنمایی واقعیتها، اخراج، زندانی کردن و حتی کشتن خبرنگاران به عنوان شیوههایی برای مهار جریان آزاد اطلاعات به کار گرفته شده است.
با این حال، جمهوری اسلامی هرچند در سرکوب خبرنگاران کوتاهی نکرده است، اما هرگز موفق به خاموش کردن کامل صدای آنها نشده است. مشاهدات سالهای اخیر و اعتراضات اخیر نشان میدهد که علیرغم محدودیتهای گسترده، قطع اینترنت و تهدید مستمر فعالان رسانهای، خبرنگاران متعهد همچنان با شجاعت اخبار و اطلاعات واقعی را به جامعه منتقل میکنند. حتی رقابتهای داخلی جناحهای مختلف نیز بر افکار عمومی پنهان نمانده و رژیم نتوانسته است، علیرغم تمام اقدامات سرکوبگرانه، جریان نشت اطلاعات را متوقف کند. این واقعیت، لکهای سیاه بر پیشانی رژیم باقی خواهد گذاشت که تا تاریخ ماندگار خواهد بود.
