کەریم پەرویزی
مارتین هایدگه‌ر یه‌كێک له‌و بیرمه‌نده گه‌ورانه‌ی ئاڵمانه كه خاوه‌نی قوتابخانه‌ی بیری و هزریی تایبه‌تی خۆی بووه و له سه‌ده‌ی بیسته‌می زایینیدا یه‌كێک له كه‌سه به‌ناوبانگ و كاریگه‌ره‌كانی زانستگا و بنكه فیكرییه‌كان بوو كه وانه‌كان و بیركردنه‌وه‌كانی هه‌م به بایه‌خه‌وه وه‌ر ده‌گیرا و هه‌م ئێستاش وه‌كوو بیرمه‌ندێكی گه‌وره خه‌ریكی دۆزینه‌وه‌ی كۆده قورسه‌كانی تێگه‌یشتنی ئه‌ون.
یه‌كێك له خاڵه جه‌وهه‌رییه‌كانی بیركردنه‌وه‌ی هایدگر بریتی له پێناسه‌ی ئه‌و بۆ مرۆڤ و بوونی له جیهاندا بوو. ئه‌و ده‌یگوت بیرمه‌نده پێشووتره‌كان له‌سه‌ر ده‌می ئه‌ره‌ستوو و ئه‌فلاتوون به‌ملاوه، مرۆڤ و ''هه‌ستی'' یا بوونیان لێک جیا كرده‌وه و وه‌كوو بوونه‌وه‌رێک كه ده‌ڕوانێته جیهان چاویان لێ ده‌كرد، له‌حالێكدا هه‌ستی یان بوون بریتیه له ''مرۆڤ له جیهان''دا واته ئه‌و مه‌وقعیه‌ته‌ی كه بوون له جیهان پێناسه ده‌كا.
هه‌ر له درێژه‌دا ده‌ڵێ كه بیركردنه‌وه و هزرین بریتییه له رۆیشتن به ڕێگای تایبه‌تی خۆتدا، به‌و مانایه كه هه‌ر بیرمه‌ند و خاوه‌ن هزرێک، ته‌نانه‌ت گه‌ر بیر له ڕێگا و بیركردنه‌وه‌كانی پێشووش ده‌كاته‌وه، به ناچاری ده‌بێ ڕێگای نوێ بۆ بیركردنه‌وه له‌و شتانه تاقی بكاته‌وه ده‌نا بیركردنه‌وه داده‌خرێ و درگای هزرین گاڵه ده‌درێ. گه‌ر ده‌ته‌وێ بیر بكه‌یه‌وه، ده‌بێ بیر له ڕێگای تایبه‌تی خۆت بكه‌یه‌وه و وڵامی نوێ بدۆزیه‌وه.
دوای زیاتر له چل ساڵ ده‌سه‌ڵاتداریی كۆماری ئیسلامی و ده‌یان ساڵ تاوانباریی ئه‌م ڕێژیمه، دۆخێكی دیكه له ئێران هاته ئاراوه. شۆڕشێک له سه‌رتاسه‌ری ئێران به‌رپا بوو به ناوی شۆڕشی ژینا.
له شۆڕشی ژن ژیان ئازادیدا، بۆ یه‌كه‌م جار له مێژووی ئێرانی ژێرده‌سه‌ڵاتی كۆلۆنیالیزمدا، ئه‌وه ڕووداوه‌كانی پێتەختی سیاسی نه‌بوون كه وڵاتیان ده‌جووڵاند، به‌ڵكوو دڵی ڕووداوه‌كان له په‌راوێزه‌كانه‌وه لێی ده‌دا! كوردستان بوو به دڵی بوركان و سیستمی سیاسیی هه‌ژاند و به‌لووچستان پێته‌ختی بە دوای خۆیدا ده‌كێشا.
ئه‌م هه‌ژانه نوێیه، به ڕاده‌یه‌ک كاریگه‌ر بوو كه له پێته‌ختی ئێراندا دروشمی پشتیوانی له‌كوردستان ده‌درا: '' تهران بشه كوردستان، ایران میشه گلستان''
هه‌ژانه‌كه به ڕاده‌یه‌ک توند بوو كه كۆماری ئیسلامی شێتانه كه‌وته مووشه‌كبارانی بنكه‌ی حیزبه كوردییه‌كان و بنه‌ماڵه‌كانیان و ڕایگه‌یاند كه ڕووداوه‌كانی ئێران به ده‌ستی حیزبه كوردییه‌كان ڕوویان داوه!!
ئه‌م هه‌ژانه ته‌نانه‌ت گه‌یشته دوورترین قوژبنه‌كان و ته‌نانه‌ت كوڕی شای پێشوو كه لایه‌نگره‌كانی له هه‌ره پان ئێرانیسته شۆڤێنیسته‌كانن، به‌ناچاری له‌گه‌ڵ كه‌سێكی كورددا دانیشت و ئاماده بوو كه هاوپه‌یمانی بێ، هه‌رچه‌ند ته‌نیا بۆ ئه‌وه‌ی بوو كه خۆی وه‌كوو ڕێبه‌ری شۆڕشی نوێ بناسێنێ و ته‌نیا بۆ ماوه‌ی كاتی پێویستی پێ بوو! به‌ڵام ڕووداوه‌كان و هه‌ڵسوكه‌وته‌كان نوێ بوون!
له ئێسته‌دا گۆڕه‌پانی سیاسیی ئێران و هێزه ئۆپۆزیسیۆنه‌كانی ناتوانن خۆیان له باس و خواستی نه‌ته‌وه سته‌ملێكراوه‌كان بدزنه‌وه! چ به دژبه‌ری یان به لایه‌نگری یان به هۆكاری په‌ڕاندنه‌وه بێ یان هه‌ر روانگه‌یه‌كی دیكه، ناچارن باس له ویستی نه‌ته‌وه‌كان له ئێران بكه‌ن و گه‌ر زۆر دژی بن و به ته‌جزیه‌ته‌ڵه‌بیش ناوی ببه‌ن، هه‌ر دانی پێدا ده‌نێن كه پرسێكی گرنگ له‌و وڵاته‌دا هه‌یه!
ڕووداوه‌كانی شۆڕشی ژینا وایان كردووه كه لایه‌نگرانی كۆماری و پاشایه‌تی و هه‌ر جۆره بیركردنه‌وه‌یه‌كی سیاسی، هه‌موو ڕۆژانی هه‌ینی داده‌نیشن به دیار زاهێدانه‌وه و گوێ بۆ وته‌كانی مه‌ولانای به‌لووچ ڕاده‌گرن تا بزانن چ ده‌ڵێ!
له ماڵپه‌ڕ و ڕادیۆ و تلویزیۆن و كاناڵه میدیاییه‌كاندا گه‌ر بگه‌ڕێی ڕۆژانه باس له‌سه‌ر دۆخی ئێران و چۆنیه‌تیی هه‌ڵسوكه‌ت له‌گه‌ڵ نه‌ته‌وه سته‌ملێكراوه‌كان له ئێراندا ده‌بینی. جا ئه‌وانه‌ی مۆره‌ی ڕێژیمن به ناوی ته‌جزیه‌ته‌ڵه‌ب باس له نه‌ته‌وه‌كان ده‌كه‌ن یان گرووپه فاشیستییه‌كان به گورزی ته‌مامییه‌تی ئه‌رزی ده‌یانه‌وێ نه‌ته‌وەكان بترسێنن یان به هه‌ر شێوازی دیكه، باس له‌سه‌ر پرسی نه‌ته‌وه جیاوازه‌كان له ئێران هه‌یه. گه‌ر خۆشیان بڕوایان پێ نه‌كردبێ به‌و باس و دیالۆگ و هه‌ڕه‌شه و گوڕه‌شانه‌ش ورده‌ورده جێ ده‌كه‌وێ كه ئیدی ئێران وه‌كوو وڵاتێكی یه‌ک نه‌ته‌وه‌یی كه هه‌ندێ ورده ئه‌قه‌لییه‌ت و كه‌مینه‌ی تێدایه نه‌بینرێ و ڕوومه‌تی ڕاسته‌قینه ده‌رده‌كه‌وێ كه ئێران وڵاتێكی فره نه‌ته‌وه‌یه.
بۆ وێنه له ماڵپه‌ڕی ئیرانی ئێمرووزدا بابه‌تی كه‌سێک به ناوی په‌رویز هودایی بڵاو بۆته‌وه كه له ڕوانگه‌ی به‌قه‌ول لایه‌نگرانه‌وه باس له ویستی نه‌ته‌وه‌كان ده‌كا، به‌ڵام له‌نێو بابه‌ته‌كه‌یدا ویستی نه‌ته‌وه‌كان له ئێران به ''رویاهای شیطانی'' ناو ده‌با!
ئه‌م جۆره هه‌ڵسوكه‌وتانه كه له دیمەنی یه‌كه‌مدا پارادۆكسیكاڵن له شۆڕشی نوێی ژینادا زۆر به فراوانی ده‌بینی. زۆر كه‌س هه‌ن پێشتر باسیان له دێموكراسی و ویستی دێموكراتیكی خەڵک ده‌كرد، به‌ڵام كه ده‌ڵێن خه‌ڵک له‌گه‌ڵ سیستمی میراتی و باوكسالاریدا نین، ده‌ست ده‌كه‌ن به هه‌ڵوێستی توند نواندن و ته‌نانه‌ت ڕای گشتی و ده‌نگی خه‌ڵک به نه‌زان ده‌ناسێنن و پێیان وایه كه ته‌نیا هۆكاری یه‌كپارچه مانه‌وه‌ی ئێران باوكی تاجداره ده‌نا دونیا خراپ ده‌بێ!
له‌ولاشه‌وه كه‌سانی دیكه ده‌بینی كه چه‌كی ده‌ستی پێشمه‌رگه به زه‌ره‌ر ده‌ز‌انن به‌ڵام كه ده‌گاته سوپای پاسداران، پێیان وایه كه سوپا ده‌بێ بمێنێ بۆ سه‌ركوت!
له نهێو حیزبه‌كانی كوردستانی ڕۆژهه‌ڵاتیشدا و له‌نێو ئه‌ندام و لایه‌نگرانیاندا ده‌نگ و لێكدانه‌وه‌ی جیا جیا ده‌بینی و هه‌ڵوێستی جیاواز ده‌رده‌كه‌وێ كه هه‌ندێ جار پێک‌دژی یان ته‌زادیان له‌گه‌ڵ یه‌ک هه‌یه.
له كۆی باسه‌كه‌دا كه چاو له دیمه‌نه گشتییه‌كه ده‌كه‌ی ڕه‌نگه سیمایه‌كی ئاڵۆزت بێته به‌رچاو، به‌ڵام زیاتر له‌وه‌ی نیشانه‌ی ئاڵۆزیی ڕووداوه‌كان و هه‌ڵوێسته‌كان بێ نیشانه‌ی له‌دایكبوونێكی دیكه‌یه.
دۆخی ئێستا له ئێران و له كوردستان و نه‌ته‌وه‌كانی دیكه‌ی ئێران دۆخێكی تازه‌یه. به هاتنه‌ئارای شۆڕشی ژینا، ئیدی نه‌زمی كۆن و بیركردنه‌وه‌ی پێشوو وڵامده‌ری ئێستا نییه و وڵامه پێشووه‌كان چیدی ناتوانن ڕێكاری وردی هه‌نووكه‌یی نیشان بده‌ن. وه‌كوو هایدگر ده‌ڵێ مرۆڤ له جیهاندا پێناسه‌ی بوونی ده‌كرێ به‌و مانا كه تێفكرینی مرۆڤ له‌م دۆخه‌ی تێدایه ده‌توانێ ناسنامه‌ی ئه‌مڕۆی دیاری بكا و ''هستی'' یان مانای بوون له‌لای ئه‌و بناسێنێ.
گه‌ر هه‌مان ڕێكاری پار بگیرێته به‌ر، ڕه‌نگه وڵامی ڕێگای به‌رده‌می ئه‌مڕۆی پێ نه‌بێ و ته‌نیا وه‌ک نۆستالژیایه‌ک بێته به‌رچاو. هزرین بۆ ئه‌مڕۆ و دۆخی هه‌نووكه‌یی بریتییه له‌وه‌ی كه وڵامی ڕووداوه‌كان و دۆخه نوێیەكان بداته‌وه؛ پرسیاری نوێ، وڵامی نوێی ده‌وێ.
