سارۆ خوسرەوی
شاعیری نوێخواز، عەلی ئولفەتی، ساڵی ١٣٥٦ی هەتاوی لە ناوچەی "سەرپێڵ‌زەهاو"ی سەر بە پارێزگای کرماشان لەدایک بووە. ئولفەتی، بە دوو زمانی كوردی و فارسی دەنووسێت و جیا لە بواری شێعر، لە بواری ڕەخنەی شێعریشدا چالاکە و یەکێکە لە شاعیرە ڕچەشکێن و کاریگەرەکان لە شێعری کوردیی خواروو (باشووریدا). ئەو هەروەها یەکێکە لە پێشەنگەکانی پرۆسەی ئەدەبیی دەیەی حەفتای هەتاوی لە کرماشان.
عەلی ئولفەتی، خاوەنی چەندین کۆمەڵە شێعری کوردییە لە فۆڕمی کلاسیک و ئازاددا. شێعرەکانی عەلی ئولفەتی کاریگەریی بەرچاویان هەیە لەسەر مۆسیقای کوردی و تا ئێستا زۆرێک لە هونەرمەندانی ناسراوی کورد، شێعرەکانی ئەم شاعیرەیان ئاوێتەی دەنگ و ئاوازی خۆیان کردوە.
کۆمەڵێک لە بەرهەمە کوردییەکانی بریتین لە: "گەرمەشین، خۆڵەمێشی، سانەناو، گیان، سزیان وەفر، گەرمیان، لە چیمنەڕێیەو و سرویت باشوور".
کاتێک باس لە ئەدەبیاتی هاوچەرخ و مودێڕنی کوردیی خواروو (باشووری) دەکرێت، ناو و ناوبانگی شێعرەکانی عەلی ئولفەتی وەک شاعیرێکی نوێخواز دێتە سەر زمان. ئەم شاعیرە دیارەی گۆڕەپانی شیعر و ئەدەبی کرماشان، بەپێچەوانەی شاعیرانی پێش خۆی، کارە ئەدەبییەکانی جیاوازن و خاوەنی دەنگ و سەبکی شێعریی تایبەت بە خۆیەتی. وشە و وێنەی شێعرەکانی ئەم شاعیرە بە ڕادەیەک جوان و ڕەوانن، خوێنەر حەز دەکات بەردەوام شێعرێکی تازە لەم شاعیرە بخوێنێتەوە.
لە ڕوانگەی ئەم شاعیرەوە، ئەدەبیات ئەرکێکی ئینسانییە و دەبێ لە خزمەتی خەڵکدا بێت بۆ ئەوەی خەڵک لەم ڕێگەیەوە ئەوینداری زمانی دایکیی خۆیان بن. ئاخر کێ هەیە وەک ئەو هەست بە تواندنەوەی زمانی دایکیی خۆی بکات، ئەوەیش لە گەورەشارێکی کوردستان وەک کرماشان کە ڕۆژگارێک مەڵبەند و لانکەی فەرهەنگ، شارستانییەت، ئایین، ئەدەبیات و مۆسیقای کوردی بووە.
ئولفەتی بەباشی و لە نیزیکەوە هەستی بە مەترسیی لەنێوچوونی زمانی دایکیی لە میلکانی خۆی دەکات، بەتایبەت کاتێک لە خوێندنگە ڕێگە نادرێت بە زمانی دایکیی خۆی بخوێنی و بە زمانێک جیا لە زمانی خۆی پەروەردە دەبینێت، هەر بۆیە لە شێعری "مەدرەسە"دا دێتە دەنگ و دەڵێ:
"مەدرەسە یانێ:
فاتاخوەنی زوان کوردی
تا دەسم چوو گرد
وەچوو دان لەناو دەسەیلم
ئێکەش
داڵگم بو وە "مادر" و
باوگم بو وە "بابا"
شاعیر، ناچێتە ژێر باری سیاسەتی ئاسیمیلاسیۆنی زمانی و دەستبەرداری زمانی دایکی خۆی نابێت و دەیەوێ لە مەترسیی مردن و لەنێوچوون ڕزگاری بکات و دەڵێ:
"فرە لە شونێیا گەردیم
تا تەیران چیم و خوراسان و تەورێز
شەوانە
دەنگ قیژەی داڵگم تێد
لەناو کیف دڕیای مناڵییم
نیمەڕوان
دەنگ هاوار باوگم تێد
لە ناو مەخشەیل خەت خواردێیم"
عەلی ئۆلفەتی، لە وتوێژێک لەگەڵ "دەنگی ئازادی"دا دەڵێ: شێعری کوردی نەوبەرانەی ژیانی منە. من هەر لە سەردەمی مناڵیدا هەست و ڕوانگەم لەپێوەندی لەگەڵ شێعر جیاواز بوو. من بەردەوام ئەو حەسرەتەم لە دڵدا بوو کە بۆچی بە زمانی دایکیی خۆم نەنووسم و ئەم زمانە چی بەسەر هاتوە. بەشێک لەو هەست و ئیحساسەم هەڵدەگەڕێتەوە بۆ سەر ژیانی ڕابردووم لە گوند و ئاشنایی و ئاوێتەبوونم لەگەڵ ئەدەبیاتی فۆلکلۆر".
شاعیر، وەک کەسێک کە زمانەکەی پشتگوێ خرابێت، باس لە بوونی زاراوەکەی خۆی لە مێژوودا دەکات و پێی‌وایە ئەگەر من و تۆ خەمی ئەم زاراوەیە نەخوێن دەمرێت و بۆ خۆمانیش هەتیو دەکەوین و دەکەوینە هەتیوخانە، بۆیە جارێکی دیکە لەمەڕ مەترسیی سەر زمانەکەی دێتە دەنگ و دەڵێ:
"زاراوەی قەدیمییگم
ک تەنیا ت وە پیمەو قسە کەید
ژیان و مەرگم ها تک زواندەو
ت زانید ئەگەر بمرید
منیش کل کەنە یەتیمخانەیگ؟!
یان ئەنستیتوو زوانەیل مردێ
وەپیم قسیە بکە!
وە پیمەو قسیە بکە!
ئولفەتی لە ئەدەبیاتدا حەزی لە ڕاستییە. وەک خۆی دەڵێ، لە بەر نامێهرەبانی ڕووی لە ئەدەبیات کردوە و شێعر بەتایبەتی و ئەدەبیات بەگشتی بە وڵاتی هزریی خۆی دەزانێت.
ئولفەتی لە گۆڕپانی شێعری هاوچەرخی فارسییشدا، شاعیرێکی دیارە، بەڵام ئەو بە بڵاوکردنەوەی کۆمەڵە شێعری کوردیی "گەرمەشین" توانی سەرنجی خوێنەرای کورد بۆ لای زاراوەی کوردیی خواروو (باشووری) ڕابکێشێ. شیعرەکانی نێو ئەم دیوانە بەشێوەی کلاسیک نووسراون. خوێنەر لەگەڵ خوێندنەوەی گەرمەشین بە خەیاڵ دەگەڕێتەوە بۆ ژیانی ڕابردووی کوردەواری و دیاردەی کۆچ و کۆچباری لە سروشتی سەرسەوزی ئێڵاخ و گەرمەسێردا. کۆچەرییەکانی وڵات ڕۆڵی سەرکییان هەیە لە خوڵقاندنی دیمەنە دڵڕفێنەکانی نێو گەرمەشین.
شاعیر، سەرەڕای باوەڕی قووڵی بە نوێخوازی و پێشکەوتنەکانی دونیای ئەمڕۆ، حەسرەت بۆ ژیانی سادەی گەرمەسێر دەخوازێت و دەڵێ:
"م چەوەڕێ چراخ ماڵەیل گەرمەسێرم
چەن ساڵە چووڵ چووڵن کاڵەیل گەرمەسێرم"
ئولفەتی، جارێک لەگەڵ هەست و خەیاڵی شاعیرانەی خۆی بانگمان دەکات بۆ ژێر ڕەشماڵێک لە گەرمەسێر و دەڵێ:
"دەخیل سەردەوواگەێ ژێر دووارم ئمشەو
توام چ و ئەور تەنیا لەیرە بوارم ئمشەو"
شاعیر لە کۆمەڵە شیعری گەرمەشیندا لەگەڵ سروشت و دیمەنی سەرسەوزی وڵات قسە دەکات و موژدەی هاتینی بەهار و گەڕانەوەی کۆچەرییەکانی دەدات:
داڵاهوو نەچووە و چ وەخت لە هۊرد
ورە نازارەیل لەی خاکە دورد
بیلا وەهار بای کشتیان تیەنەو
گووش دەن وە ناڵە و کزەی تەم ورد
ئولفەتی بۆخۆی دەڵێ: گەرمەشین دیارییەکە بۆ ژنان و پیاوانی ئێڵ، بۆ خەم و شادییەکان، بۆ ڕابردوو و داهاتووم. بۆ داهاتوویەک کە زۆر سڵاوی لێ دەکەم. من ڕابردووم خۆش دەوێ، لەبەر ئەوەی تەواوکەری داهاتوومە.
ئولفەتی، کاتێک لە شێعرە کلاسیکەکانیدا وشە گەلی وەک "دووار، چێخ، نەوو، سڵتە، زوون، مێخەک و گوڵوەنی " بە کار دێنێ، مەبەستی شاعیر ئەوە نییە کە ئێمە لە سەردەمی ئێستادا لە کەرەستەی مۆدێڕن کەڵک وەرنەگرین و بەشێوەی ڕابردوو ژیان بکەین، بەڵکوو شاعیر لە ڕێگای ئەم وشانەوە پێمان دەڵێ کە ئێمە لە مێژوودا خاوەنی زمان و میراتی فەرهەنگیی تایبەت بە خۆمان بووین کە ئێستا خەریکە لەبیر دەچنەوە.
ئولفەتی، لە شێعرەکانیدا لەلایەک دەردی دووری و خەمی هەڵوەرینی گوڵی باخی ژیان دەچێژێت و لەلایەکی دیکەوە، بەوە دڵخۆشە کە خاوەنی "باخی سەراوە" و خەزان نەیتوانیوە هەموو گەڵا و گوڵە جوانەکانی بێستوون و پەڕاو هەڵوەرێنی، بۆیە دەڵێ:
دەرد بێستوون دوری پەڕاوە
منیش لە دووریت چەوم پڕ ئاوە
خەزان ڕزانیە گوڵەیل باخم
تەنیا دڵخوشیم باخ سەراوە
ئولفەتی، شاعیرێکی ڕەشبین نییە و لە دوای هەر لێکدابڕان و ونبوونێک هیوای بە یەکگرتنەوە و خۆشیی ژیانە، ئەویش لە ڕۆژێکی واتاداری وەک نەورۆز، بۆیە پێمان دەڵێ:
"دوارە هەم یەکەو گریم
لە ڕووژ گەورایک، وێنەی نەورووز
م سەرچووپی گردمە و سەرخوەشم
تەقیەیمە یەکەو
تماشای یەک کەیم و خەنیم
چیمن
وەل خەنینمانا
تەنیا مینیەیم و
تا ئاخر جەهان ژیەیم."
سەرچاوەی دونیای هەڵبەستی عەلی ئولفەتی، میلکانی ئەم شاعیرەیە. میلکانێک کە بەدرێژایی مێژوو چەندین پێکهاتەی ئایینی، زاراوەیی و کولتووریی لە خۆیدا کۆ کردووەتەوە. هەموو ئەم ڕەنگ و پێکهاتە جیاوازانە لە شێعری عەلی ئولفەتیدا ڕەنگیان داوەتەوە. سیاچەمانەی هەورامی، مووری لەکی، کەلام و دەنگی تەمبووری یارسان، هۆرە و ڕەوایەتی کەڵهوڕ و بەیتی کولیایی، دەستیان داوەتە دەستی یەک و دونیای شێعری ئەم شاعرەیان پێک هێناوە.
وەک ئەوەی کە دەڵێ:
"جافە نیەزانم یا لەکە، گوورانە یا سنجاویە؟
باڵای چنارە یا نەیە، کەێکووە یا چووتاویە؟
کەوکە، کەڵە یان ئاهووە؟ بەرزە چمان داڵاهووە
هەورامیە یا کەڵهوڕە نازار باخ شاهووە
تایفەس نیەزانم یا سونی، شیعەس، چمان ئەرمەنی؟
سڵتەس، زوونە، چووپیە، سەروێنە ها لای گوڵوەنی
وەی مێخەک ناو وەرقەوە، لەچک بەساس ئەیوانییە
وەی سەرزووانەوگردنە نازارەگەی چەنانییە"
یەکێک لە تایبەتمەندییە جوانەکانی فەزای شێعری ئەم شاعیرە، لایەنی ئاشتیخوازی و مرۆڤدۆستییەتی. شاعیر حاشا لە کوشتن و خوێنڕشن دەکات و پێی‌وایە مرۆڤەکان لە باتی ئەوەی پەنا بۆ توندوتێژی بەرن، باشترە دەستی یارمەتی بۆ یەکتر درێژ بکەن. ئەو لەم بارەوە لە یەکێک لە هەڵبەستەکانیدا دەڵێ:
"تف لەو تفەنگە ک مردن لە دەمێ تفێد
تف لە دەسێ ک پڕ لە دەسمێیەت نییە!؟"
شاعیر، سەرەڕای ئەوەی لە زۆر شێعریدا دەبێتە ڕاویی مەرگ و هەڵوەرین، دیسان پێشبینیی دواڕۆژێکی گەش دەکات و دەڵێ:
"دەس تەنیا ئەڕای شینکردن نییە
رووژێک تێد تا وەپێیان ئەنار بچنیمنەو؟
عەلی ئولفەتی، وەک شاعیرێکی نوێخواز و زمانپاراو لە زۆربەی شێعرەکانیدا وەفاداری و خۆشەویستیی خۆی بۆ ئەدەبیاتی فۆلکلۆر و شاعیرانی پێش خۆی پیشان دەدات و پاشخانی ئەدەبی کرماشان و ئیلام دەکاتە هەوێن و بنەوای شێعری خۆی و دەڵێ:
"ئەوسا وڵات ئیمە مانگەشەوەیل نور بو
ورد زوان ئیمە قسیەیل خان مەسور بو"
علی ئۆلفەتی، بە یەکێک لە داهێنەرانی ڕەوتی شێعری نوێی دەیەی حەفتای هەتاوی لە کرماشان و ئیلام دادەنردادەنرێ و دەورێکی باڵای گێڕاوە لە ڕەوتی نوێبوونەوەی شێعری کوردیی خواروو و خزمەت بە زمانی کوردی. لە شێعری ئەم شاعیرەدا پێویستی و کاریگەریی ئەدەبیاتی کوردی خواروو بەڕوونی دەردەکەوێت. ئولفەتی، سەرەڕای هۆگریی زۆری بە شێعری شاعیرانی گەوەرەی کورد وەک "هێمن، عەبدوڵڵا پەشێو و شێرکۆ بێکەس"، بەڵام خاوەنی ڕێچکە و فەزای شێعری تایبەت بە خۆیەتی و تابڵۆ و دیمەنی شێعرەکانی زادەی خەیاڵ و زمانی خۆین. بزووتنەوەی ئەدەبیی کرماشان و ئیلام چەندە گەشە بکات و پێش بکەوێت، ڕۆڵی عەلی ئولفەتی وەک شاعیرێکی کوردیزان و قەڵەمڕەنگین لەم بزووتنەوەیەدا دیار و بەرچاو دەبێت.
