ساڵێک لەوەپێش لە تەلەویزیۆنی كوردكاناڵ، بەرنامەی كاوش لەپێوەندیی لەگەڵ شەهیدبوونی دوكتۆر شەرەفكەندی و هاوڕێیانی لە ڕێستۆرانی میكۆنۆس كە بە پەروەندەی میكۆنۆس ناسراوە، چاوپێكەوتنی لەگەڵ چەند كەس لە كەسایەتییە سیاسییەكان ئەنجام دا. لێرەدا قسەكانی چوار كەس لە بەشداربووانی ئەو بەرنامەیە دەخەینە بەرچاوی خوێنەرانی خۆشەویستی ڕۆژنامەی كوردستان.

محەمەد نوریزاد: لەبارەی تیرۆری میكۆنووس پێم وایە بەرپرسە حكوومەتییەكانی ئێمە هەڵسوكەوتێكی زۆر نابەجێیان لەبەرامبەر دژبەرانمان ئەنجام دا كە ئابڕووی ئێمەیان لەسەر ئاستی دنیادا برد‌و سیمایەكی ترسێنەریان لە ئێمە نیشان دا. لەگەڵ دژبەران زیاتر دەبێ‌ قسە بكرێ‌ نەك ئەوەكە لە دەرەوەی سنوورەكان بیانكووژین كە بەداخەوە ئەمە شێوازێكە بەرپرسە حكوومییەكانمان گرتوویانەتەپێش بەتایبەت سەبارەت بە دژبەرە كوردەكانمان. ئەمە خەسارێكی گەورەیە كە لە سەرەنجام دادگای میكۆنۆسی لێكەوتەوە و هێندێك لە بەرپرسەكانمان تۆمەتبار كران و لە دادگای میكۆنووس‌دا بڕیاری مەحكووم بوونیان دەركرا. تا كاتێك ئەم شێوازە لەلایەن بەرپرسەكانی ئێمەوە قبووڵ نەكرێ‌‌و بە فەرمیی داوای لێبوردن نەكەن‌و قەرەبووی زیانەكان نەكەنەوە، ئەمە هەروا بابەتێكی گەرمە كە بە نێوچاوانی ئێمەوەیە‌و ناتوانرێ‌ حاشای لێ بكرێ‌. كەسانێكی زۆر لە وڵات‌دا لەبەر دژایەتی كردن، لەلایەن دامودەزگا ئەمنییەتیەكانی ئێمەوە كوژراون‌و هێندێك لە بەرپرسەكانمان ئیزنی سەفەركردن بۆ وڵاتانی دیكەیان نیە‌و ئەم بەرپرسانە دەزانن لە ئەگەری چوونەدەر لە وڵات، لەلایەن دەزگا دادوەرییەكان و پۆلیسی نێودەوڵەتییەوە قۆڵبەست دەكرێن و نەتیجەی ئەم كردەوانە ئەو تێچووە قورسانەیە كە دەكەوێتە سەرشانی خەڵكی ئێمە‌و هەمووان وەك تیرۆریست لێمان دەڕوانن.

مێهرئەنگیزی كار: ئەو تیرۆرەی لە ڕیستۆرانی میكۆنۆس ڕووی دا، دوای تیرۆری پێشوو بوو كە دەرحەق بە ڕێبەرانی كورد ئەنجام درا. ئەگەر بمانەوێ‌ بەدوای بنەما سیاسییەكان‌و پاڵنەرەكانی‌دا بگەڕێین، سرووشتییە دەگەینە ئەوەی كە هەرچەشنە بەربەرەكانییەك لە بەرامبەر كۆماری ئیسلامی‌دا بەتایبەت ئەو بەربەرەكانییانەی كە كەمایەتییە ئیتنیكی- نەتەوەییەكان یان كەمایەتییە ڕەگەزییەكان دەیانەویست نیشانی بدەن، لەگەڵ ئەوەی نیازی دابەشكردنی وڵاتیان نەبوو و بە تەما بوون داخوازییەكانیان لە بواری كولتووری‌دا بێننەگۆڕێ‌، بەڵام كۆماری ئیسلامی دەیەویست لەجێگەی چارەسەركردنی مەسەلەكە، خودی مەسەلەكە بسڕێتەوە وەك هەموو ئەو بابەت‌و دژایەتییانەی كە لە بەرامبەریان‌دا ڕاوەستابوو. كۆماری ئیسلامی لەجێگەی چارەسەركردنی كێشەكان بەردەوام بەدوای لابردن و سڕینەوەی پرسیارەكەدا بووە كە هیچكات سەركەوتنی وەدەست نەهێناوە چونكە ئەسڵی مەسەلەكە وەك خۆی ماوەتەوە و لەجێی خۆی دایە. ئەگەر توانیویەتی لەباری جەستەییەوە ڕێبەرانێك یان خەڵكێك بكووژێ‌‌و لەنێوی بەرێ‌ یان تووشی ئاوارەبوونی بكا، بەڵام ڕەنگدانەوەكەی بەرۆكی خودی كۆماری ئیسلامی گرتۆتەوە بۆ نموونە سەبارەت بە مەسەلەی میكۆنۆس دادگاییەكی نێونەتەوەیی لانیكەم لە هێندێك شوێنی جیهان بەتایبەت ئورووپا وەك تیرۆریزمی دەوڵەتیی بەدژی كۆماری ئیسلامیی ئێران بە فەرمی ناسرا‌و زەربەی زۆری لە پڕستیژی نەتەوەیی ئێران‌و كۆماری ئیسلامی دا، بە ڕادەیەك كە كەسە یەكەمەكانی ئەو كاتی لە دادگای میكۆنۆس‌دا حوكمی جەلب و گیرانیان بۆ دەرچوو. ئەمڕۆ دوای چەندین ساڵ ئاغای ڕەقسەنجانی دەڵێ‌ تیرۆری میكۆنۆس لەژێر چاوەدێری مندا بەڕێوە نەچووە و كاری گرووپە خۆسەرەكان بووە چونكە لەو سەردەم‌دا ئەو سەرۆك كۆمار بووە‌و ئاغای فەللاحیان وەزیری ئیتلاعات، بەڵام بە هەر هۆكارێك ئاغای ڕەفسەنجانی لە سەردەمی سەرۆك كۆماریی خۆی‌دا وەها قسەیەكی نەكرد و دیارە لەوە تێ‌گەیوە ئەم چەشنە كردەوە تیرۆریستیانە تا چ ڕادەیەك زیان بە سەقامگیریی‌و پڕستیژی ئەوان دەگەیەنێ‌.

حەسەن شەریعەتمەداری: لە تیرۆری میكۆنۆس‌و گشت تیرۆرەكان‌دا ئیددیعای ڕێژیم ئەوە بوو كە بە پێدانی ئیمتیازە ئابوورییەكان بە ئورووپا دەتوانێ‌ تیرۆرەكان لەوێ‌ ئەنجام بدا‌و لە دواهات و لێكەوتەكانیشی پارێزراو بێ‌. لەڕاستی‌دا ئازایەتیی دادگای میكۆنۆس بوو كە بە مەحكووم كردنی هەیئەتی دەسەڵاتداری ئێران‌و بە نێوهێنانیان كارەكەی گەیاندە جێگەیەك كە كۆماری ئیسلامی بەپێچەوانەی مەیلی دەوڵەتی ئەوكاتی ئەڵمان، تۆمەتبار بكرێ‌‌و زیانی قوورسی ئابووریشی وێ‌بكەوێ‌ و ناچار بەوە بكرێ‌ كە لە تیرۆریزمی دەوڵەتی دەست هەڵاگرێ‌.

   دیارە ئۆپۆزیسیۆن بۆ ماویەكی زۆر بەهۆی ئەم تیرۆرە سەرسوڕهێنەرانەوە پاسیڤ ببوو و كاریگەریی قووڵی لەسەر ئۆپۆزیسیۆن دانابوو، بەڵام ڕاگیرانی تیرۆریزمی دەوڵەتیی دوای پەروەندەی میكۆنۆس بوو بەهۆی ئەوەی ئۆپۆزیسیۆن بتوانێ‌ ئاراستەی خۆی بدۆزیتەوە‌و ئازایەتیی زیاتر پەیدا بكا كە لەڕاستی‌دا دوكتۆری شەرەفكەندیی‌و هاوڕێیانی بە شەهیدبوونیان ئەم دەسكەوتەیان بۆ ئۆپۆزیسیۆن وەدەست هێنا. ئەم ئیددیعایەی ڕەفسەنجانی كە كوژرانی دوكتۆر شەرەفكەندی‌و چەند كەسی دیكە لە ڕیستۆرانی میكۆنۆس بە ئاگاداریی ئەو نەبووە، ئیددییعایەك نییە بتوانرێ‌ بە ئاسانی قبووڵ بكرێ‌. ئەم كوشتنانە لەژێر چاوەدێریی ئاغای فەللاحیان وەزیری ئیتلاعاتی ئێران ئەنجام دراون كە ئەم بەرپرسایەتییە لەژێر چاوەدێری‌و فەرمانی سەرۆك كۆماریی دایە هەرچەند لەوانەیە ئاغای فەللاحیان لەژێر كاریگەریی ئاغای خامنەیی‌دا بووبێ‌ بەڵام سەرۆك كۆمار لە ئەنجوومەنی ئاسایش‌دا بەشدارە و ئاگاداری بارودۆخەكەیە. شایەتی  لەدادگا ناوی ئاغای ڕەفسەنجانیشی هێناوە‌و بە ئاگاداربوون لە قەتڵەكان تۆمەتباری دەكا‌و بەڵگەكانیش ئەوە دەردەخەن كە ئاغای فەللاحیان‌و ئاغای ڕەفسەنجانی پێوەندییەكی زۆر نزیكیان پێكەوە هەبووە.

   تا سەردەمی دوكتۆر شەرەفكەندی حیزبی دێموكراتی كوردستان پێوەندییەكی زۆر گەرمی لەگەڵ ئۆپۆزیسیۆنی ئێرانی هەبوو و كۆبوونەوە‌و چاوپێكەوتنی ڕێكوپێك لە سەردەمی دوكتۆر قاسملوو و دوكتۆر شەرەفكەندی بە یارمەتی دۆستە هاوبەشەكانمان‌و یەك لەوان خوالێخۆشبوو نووریی دێهكوردی ئەنجام دەدرا. دوای شەهیدبوونی دوكتۆر شەرەفكەندی ئەم كۆبوونەوانە پچڕان و لەسەر هەردوو لایە كە خۆ لە گرژییەكان بپارێزن‌و بۆ دروستكردنی ئێرانێكی دێموكرات و ئاوەدان هەوڵ بدەن. ئەم ئەركە یەكلایەنە نیە‌و دەبێ‌ لە هەر دوو لاوە كاری بۆ بكرێ‌ بەتایبەت حیزبی دێموكراتی كوردستان كە حیزبێكی مێژوویی زۆر گەورە‌و گرینگە، لەم پڕۆسەیەدا ڕۆڵ و بەرپرسایەتییەكی تایبەتی لەسەر شانە.

یوسف عەزیزی بنی تۆرۆف: ڕووبەڕووبوونەوەی كۆماری ئیسلامی‌و بەرپرسە سیاسیی‌و ئەمنییەتییەكانی لەگەڵ مەسەلەی نەتەوەكان بەشێوەیەكی گشتی‌و مەسەلەی كورد بەشێوەیەكی تایبەتی، ڕووبەڕووبوونەوەیەكی لەڕادەبەدەر توندوتیژانە بووە و تیرۆری دوكتۆر شەرەفكەندیی شلەم چوارچێوەیەدا شایانی لێكدانەوە‌و هەڵسەنگاندنە. ئەم تیرۆرە كە دوابەدوای تیرۆری چەند ساڵ پێشتر واتە تیرۆری دوكتۆر قاسملوو ئەنجام دراوە، بە بۆچوونی من بە چەند هۆكارێك، بە چەشنێك تۆڵەسەندنەوە لە خەباتی نەتەوەی كورد بوو. یەكەم ئەوەكە ئەم نەتەوەیە دوای هاتنەسەركاری كۆماری ئیسلامی‌و ئایدۆلۆژیای ئیسلامی، ئاڵاهەڵگری سێكۆلاریزم و دێموكراسی بۆ هەموو ئێران بوو و لە هەمووش گرینگتر ئاڵاهەڵگری مافی نەتەوە غەیرەفارسەكان بوو. كەواتە دەتوانرێ‌ لەم چوارچێوەیەدا ئەم تیرۆرە هەڵسەنگێنرێ‌. كاتێك لە هاوینی 1358 ئاغای خومەینی بڕیاری هێرش بۆسەر كوردستانی دەركرد كە لە28ی گەلاوێژدا بەڕێوەچوو، لەبیرمە لە تاران چ هێزگەلێكی دەمارگرژ هاتنەسەر شەقامەكان كە دروشمیان دەدا « حیزبی دێموكرات لە خاك‌و خوێن وەردەدەین» و ئەم لە خاك‌و خوێن وەردانە لە 28ی گەلاوێژی 58 دەست پێ‌كرا‌و تێچووەكەشی لەلایەن نەتەوەی كورد‌و ڕێبەرانیەوە درا. تەنانەت لە دەرەوەی وڵات كۆماری ئیسلامی بە ڕێبەرێكیش ڕانەوەستا و چەند ساڵ دوای تیرۆری خوالێخۆشبوو دوكتۆر قاسملوو، جێگرەكەشی واتە دوكتۆر شەرەفكەندیشیان تیرۆر كرد. دوكتۆر شەرەفكەندی ئاوێتەیەك لە كەسایەتیی سیاسیی‌و فەرهەنگی بووكە لە كتێب‌و بەرهەمە بەجێماوەكانی‌و كەم‌وزۆر لە وتارەكانی‌دا دەیبینین. ئەم كوشتن‌و تیرۆرانە سەرەڕای ئیددیعای ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی كە دەڵێ‌ بەشێوەی خۆسەرانە بووە، لە هەر حاڵەت‌دا زەربەی زۆری لە یەكگرتوویی نەتەوەیی داوە و لەڕاستی‌دا برینی قووڵی خستوونەتە سەر ئەم پەیكەرە كە بە ئاسانی دەرمان ناكرێ‌.