لە حاڵێکدا ناوچەی رۆژهەڵاتی ناڤین، قۆناغێکی هەستیار و ئاڵۆز و یەکلاکەرەوە تێپەڕ دەکا، هەندێک وڵاتان بە بارمتەگرتنی ئاراستەی گۆڕانکاری‌یەکان، هەوڵی پاراستنی دۆخی ئارایی دەدەن و بە بلوکبەندی و تێوەگلاندنی وڵاتان و گەلان و ئایین و ئایینزاکان دەیانەوێ بەستێنی گۆڕانکاری‌یەکان بگرنەدەست و بە ویست وبە پێی ئایدیۆلۆژیای خۆیان ئاڵۆگؤرەکان تێپەڕێنن و گرەنتی هێژمۆنی خۆیان بەسەر ناوچەکەدا مسۆگەر بکەن و خەون بە ئیمپراتۆری و دەسەڵاتە ملهوڕەکانی مێژووە دەبینن. یەکێک لەو وڵاتانەی کە سەردەمێکی زۆرە بووەتە نەک هەر کێشە بۆ ناوچەکە و گەلانی چوارچێوەی سیاسی خۆی، بەڵکوو بە پێچەوانەی ویستی کۆمەڵگەی نێونەتەوەییش هەڵسوکەوت دەکا و لەم سۆنگەیەوە خەڵکی وڵاتەکەی تووشی فەقیری و هەژاری و دواکەوتوویی کردوە، ئێرانە. ئێران وڵاتێکی فرەنەتەوەی خاوەن سامان و سەرچاوەی بەنرخی ئابووری و هەوڵکەوتەی بەهێزی جوگرافی، ئێرانێک کە سەرەڕای هەبوونی هێزێکی مرۆیی و پوتانسییەلێکی ناوازە و حەشیمەتێکی گەنج، هەنووکە بەهۆی بەڕێوەبەری نادروست و زاڵبوونی سیستمێکی پاوانخواز و دواکەوتوو، بە دەسەڵاتی سەدە ناڤینی ناوی دەرکردوە، هاوهەنگاو دەگەڵ ئەو شەپۆلە گۆڕانکارییەی ناوچەکەی هەڵیگرتووە، لە نێوەوەی خۆیدا دەکوڵێ و هاواری پەنگ خواردووی گەلانی ژێردەست لەو وڵاتە هەر دەم زیاتر لە تەقینەوەی جەماوەری نزیک دەبێتەوە. نزیک بە چوار دەیە دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی دەگەڵ ناشیرین کردنی ناوی ئێران بۆ بیروڕای گشتیی جیهانی، دە باڵ خۆیدا زیاترین هەڵاواردن و ستەمی دەرهەق بە نەتەوە بندەستەکان پێڕەو کردوە، ئەو نەتەوانەی لە سەرەتاییترین مافە مرۆییەکان بێبەش کردوە و، ناوچە و نیشتمانی نەتەوە بندەستەکان تەنیا سەرچاوەیەکن بۆ دابین کردنی کەرەسەی خاوی کارگە و پیشەسازی ناوەند و هەڵێنجان و تاڵانی سامان و سەرچاوە ژینگەیی و ژێرزەوییەکانیان بۆ دابین کردنی تێچووی سیاسەتە چەوت و دروستکردن و تەیارکردنی گرووپ و میلیشیای سەر بە ویلایەتی فەقیهـ لە جیهان و بە تایبەت ناوچەی رۆژهەڵاتی ناڤینە. رووتاندنەوەی دەرودەشت و شاخ و هەردی نیشتمان، دادڕینی چیا و دۆڵ و شیو، هەڵکەندنی پێدەشت و گۆڕاییەکان، هەمووی و هەمووی تەنیا بۆ دەست خستنی هەرچی زیاتری دراو و دارایی زیاتر لە پێناو بەهێزکردنی دامودەزگاکانی سەر بە ویلایەتی فەقیهـ و بەتایبەتی سپای پاسداران و ناوەندە ئەمنییەتەکان بووە، دەگەڵ ئەوەشدا بە بێگانە روانین لەو کەوشەن و نیشتمانە و ئاوەدان‌نەکردنەوەی ئەو ناوچانە و پێکنەهێنانی دەرفەتی کار و ژیان لەو هەرێمانە، بووەتە هۆی ئەوەی زۆربەی خەڵک بۆ دەستخستنی بژێوی ژیان، یان روو لە ناوەند بکەن، یان ئەوەی ئەوانیش هاوکات دەگەڵ پڕۆژە وێرانکەرەکانی دەسەڵات ژینگەی ناوچەکان هێندی دیکەش تێک بدەن و ئێستا بە کردەوە، هاوکات دەگەڵ تێکچوونی باری کەش وهەوای جیهانی ژیان لەو ناوچانە سەخت و ئەستەم بێ و سەرباری ئەوەش نەبوونی خزمەتگوزارییەکی شایانی پشت پێ بەستن، هێندی دیکە ژیانی ئاسایی پەک بخا. ناوچە عەرەبییەکانی ناو چوارچێوەی ئێران کە زیاتر خۆیان لە باشووری رۆژاواو و بەتایبەت خوزستاندا دەبیننەوە، بەهۆی بوونی نەوت و سەرچاوەی بەکەڵکی دیکە، بەر لەو رێژیمەش کەوتوەتە ژێر چەقۆ و، سەرەڕای ئەوەی کە وەک نامەحرەم لەو چوارچێوە سیاسی‌یەدا وەک زۆربەی گەلانی دیکەی بندەست لێێان دەڕوانرێ، دەکرێ بڵێین دەگەڵ گەلی کورد لە رۆژهەڵات بەشی شێری وێرانکاریی شەڕی ماڵوێرانکەری هەشت ساڵەی ئێران و عێراقیان بەر کەوت، کە لە سایەسەری دروشمە خەیاڵاوییەکانی رێژیم و رێبەرانییەوە دوورودرێژ کرایەوە. ئەو گەلە و تێکڕای گەلە بندەستەکانی دیکەی ئێران بێبەش نەبوون لە سیاسەتی تواندنەوە و بێبەش کردن و هەڵاواردن، هەرکاتیش دەنگی ناڕەزایەتییان بەرز کردبێتەوە، وەک هەمیشە رێژیم دەگەڵ داتاشینی دوژمنی دەرەکی و هاندانیان لە لایەن نەیارانەوە، قسە و قسەڵۆکی بێ مانا و منداڵۆچکانەیان کردوەتە بیانووی بەرزبوونەوەی هاواری یەکسانیخوازی ئەوان و بە زیاتر ئەمنییەتی کردنی ناوچەکانیان، هەرچی زیاتر رەنگی ژیان و ئاوەدانی‌یان لێ سڕیونەتەوە و ناکارامەیی و سیاسەتە هەڵەکانی خۆیانیان بە کرداری خەڵک پینە و پەڕۆ کردوە. دەگەڵ هەموو ئەو نەهامەتییانەی لە سایە سەری دەسەڵاتی ویلایەتی فەقیهەوە تووشی خەڵکی ئێران بووە، پڕۆژە زێدەخوازانە ئابوورییەکانی ئەو وڵاتانەی سەرچاوە ئاوییەکانی رۆژهەڵاتی ناڤینیان لێوە سەرچاوە دەگرێ و هەروەها ئاڵوگۆڕ و ئاڵۆزی و پشێوی و پێکدادانە دوانەهاتووەکانی دراوسێکانی وەک عێراق کە رووبەرێکی زۆری بیابان و بێڕوونە، دانیشتووانی رۆژاوا و باکووری رۆژاوای چەند هێندەی دیکە تووشی نەهامەتی کردوە. چەند ساڵە شارە کوردی و عەرەبییەکانی رۆژهەڵاتی ئێران، ساڵانە تووشی تۆز و خۆڵ و کەشوهەوایەکی نالەبار دێن کە زیاترین زەرەر و زیان بە مرۆڤ و بەگشتی ژیان و بوونەوەرانی ئەو ناوچانە دەگەیەنێ. دەگەڵ ئەوەی چارەسەری ئەو کێشەیە هاوهەنگاوی ناوچەیی و جیهانی پێویستە، بەڵام کۆماری ئیسلامی لە نێوخۆی وڵاتدا هیچ هەنگاوێکی کردەیی بۆ بەرەنگاری ئەو گرفتارییە ژینگەیی‌یە نەناوە، بەڵکوو دەکرێ بڵێێن خۆی هاندەر و فاکتەری سەرەکی زۆربەی ئەو ئاژاوە و درێژەکێشانی بارودۆخی نالەباری سیاسی و ئەمنییەتی ناوچەکەیە. کەچی بەرپرسە بەناو ئایینی‌یەکانی وڵات هۆکاری بان‌ئاسایی و رەفتاری و ئایینی بۆ ئەو کێشانە دەدۆزنەوە و بە هێنانەوەی بیانووی پڕوپووچ و قسەی حەلەق مەلەق لە تریبۆنەکانیانەوە خەڵک و گوێڕایەڵ نەبوونیان بە دەسەڵاتی ویلایەت فەقیهەوە دەکەنە سەرچاوەی دروست‌بوونی ئەو کێشانە. هاوکات دەگەڵ سەرکوتی رێژیم زۆرێک لە لایەنە بەناو ئۆپۆزیسیۆنە هەندەران نشینەکانیش بە هاوگوتاری کۆماری ئیسلامی لە جیاتی قسە لەسەر چارەسەری کێشە و ئارێشەی دانیشتووانی ناوچە بێبەشەکان، مۆرکی جیاییخوازی لە هەر چەشنە ناڕەزایەتییەکی خەڵک دەدەن و زیاتر فیکر و خەیاڵی یەکپارچەیی وڵاتێکی هەمەڕنگی پڕ لە هەڵاواردنی ئێران، ئارا و قارای لێهەڵگرتوون و بوونەتە تریبوونی بیانووە پێکەنیناوییەکانی سەرکردە نالێهاتووەکانی کۆماری ئیسلامی بە چەشنێکی دیکە. لە حاڵێکدا بۆ بە یەکپارچەهێشتنەوەی سنوورێک و پێکهاتەیەک، تەنیا رەچاوکردنی مافە مرۆیی و بایەخە بەرزە گشت پەسندەکان و دروستکردنی بەرژەوەندی هاوبەش پێویستە نەک، زاڵکردنی ترس و تۆقاندن و کۆڵەوارکردن و کاول کردنی بەشێک لە وڵات.
سەرچاوە: ڕۆژنامەی کوردستان ژمارە ٦٩٩
