كوردستان میدیا: كومیتەی ناوەندیی حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران، بە بۆنەی حەفتا ساڵەی دامەزرانی كۆماری كوردستانەوە پەیامێكی بڵاو كردەوە.
دەقی پەیامەكە:
٣٣٠ ڕۆژی پرشنگدار لە مێژووی كورد لە كوردستانی خۆرهەڵاتدا بە دەستی تێكۆشەرانێك و ڕێبەری زانایان تۆمار كرا. ئەو ٣٣٠ ڕۆژە نەك هێڵی دیاریكەری نێوان پێش و پاشی ئەو ڕووداوە گرینگە بوو، بەڵكوو بوو بە هەوێنی دووبارە پێناسەكردنەوەی نەتەوەیەك و سەلمێنەری ئیرادەیەكی گرینگ و پڕبایەخی ئینسانی و نەتەوەیی.
مانگی ڕێبەندانی ساڵی ١٣٢٤ی هەتاوی، مانگی یەكەمی ١٩٤٦ی زایینی، ڕێك ٧٠ ساڵ پێش ئێستا، بزووتنەوەی نەتەوەیی كورد، بە ڕێبەریی ڕێكخراوێكی مودێڕن و بەڕۆژ، بە پێشەوایەتیی پێشەوایەكی زانا و گیانفیدا، گەیشتە لووتكەی خەبات و هەڵكشانی خۆی، لە شاری مەهابادی كوردپەروەردا. لەو كاتەوە بە دامەزرانی كۆمار ئەو بزووتنەوەیە بەرگێكی نویی بەبەردا كرا و دەركەوتەیەكی كردەیی لێ كەوتەوە و نەتەوەی كورد لە جوغرافیای كولتووری و میژووییەوە هاتە نێو جوغرافیای سیاسییەوە و بوو بە خاوەنی كیانێكی سیاسی.
ڕۆژی ٢ی ڕێبەندانی ١٣٢٤، ٢٢ی ژانویەی ١٩٤٦، لە مەیدانی چوارچرای هەمیشە چرای ڕێگا، پێشەوای نەمر بانگی دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستانی بە گوێی هەموو جیهاندا دا و ئەوانەی تا دوێنیی كۆماری كوردستان، حاشایان لە بوونی نەتەوەیەك بەناوی نەتەوەی كورد دەكرد، بە ڕاگەیاندنی دەوڵەتی كوردی و دروستكردنی كیانێكی سیاسی بە ناوی كۆماری كوردستان تاسان.
لە مێژووی هاوچەرخی وڵاتی ئێرانی پڕ لە ستەمكاریی و حاشاكردندا، بەتایبەت دوای گەیشتنی شەپۆلەكانی مۆدێرنیزاسیۆن بۆ ناوچەكە، هێندێك بەناو ڕووناكبیرانی سەر بە نەتەوەی فارس لە ئێراندا، تیۆرییە شۆڤێنیستییەكانیان وەرگرت و بەرگی سیاسییان بە بەردا كرد. ئەو بەرگە سیاسییە دوایە دەسەڵاتی ملهوڕ و سەركوتكاری پەهلەویی لێ كەوتەوە و بناغەی سڕینەوەی نەتەوەكانی دیكە و جیاوازییە نەتەوەیی و فەرهەنگییەكانیان لە ئێراندا دانا.
لە ڕاستیدا وڵاتێكیان وێران كرد كە پێشتر ئەگەر ستەمكاریی تێدا هەبوو، لانیكەم ئینكار و حاشاكردنی تێدا نەبوو، لە سەر ئەو وێرانەیە نەتەوەیەكی دەستكرد بەناوی نەتەوەی ئێرانیان بەزۆری زۆرداری لە سەر كاغەز دامەزراند و لە سەر ئەرزی واقیع، لەپێناو دروستكردنی وەها نەتەوەیەكی وەهمیدا، خوێنی بە هەزاران ڕۆلەی نەتەوە غەیرە فارسەكانی ئێرانیان ڕشت و كڵاوی پالەوییان بەزۆر بە سەر خەڵكدا كرد.
لە وەها دۆخێكی شۆڤێنیستی و سڕینەوەی نەتەوەكاندایە كە كۆماری كوردستان لەدایك دەبێ و بەم شێوەیە نەتەوەی كورد وەزمان دێ و بە هەموو گەلانی ئێران و بە دەسەڵاتدارانی ناوەندنشین و پەراوێزكوژ دەڵێ كە، ستەمكاریی و كوشتار و قڕكردن، چۆك بە نەتەوەی كورد و بزووتنەوە ڕەواكەی دانادا و نەتەوەیەك كە ئامادەی خەبات و قوربانیدان لە پێناوی ئاوات و ئارمانەكانیدا بێ، نەك ناسڕدرێتەوە و ناتوێندرێتەوە، بەڵكوو ستەمكاریی ستەمكاران، پتەوتر و لە سەر داواكانی سوورتری دەكات و لە دەرفەتێكی لەباری مێژووییدا بزووتنەوەكەی گەشەیەكی زیاتر دەكات و قۆناغێك لە ڕابردوو پێشتر دەچێ و هەڵدەكشێ تا ئاستی دامەزرانی دەوڵەتی تایبەتی خۆی.
كاتێك كۆماری كوردستان دامەزرا، وڵاتی ئێران لە ژێر دیكتاتۆریی ڕەزاخانی دەرباز ببوو، بەڵام لە ژێر چەكمەی داگیركاریی هێزە هاوپەیمانەكاندا بەڕێوەدەچوو و بۆیە ئەو دەسەڵاتەی لە تاران بوو، بەرهەمی بەرژەوەندیی هاوبەشی داگیركەرانی ئێران بوو و نوێنەری ئیرادەی بیانیی دەكرد.
ئەو ئەرتەشە سەركوتكەرەی ڕەزاخان پێكیهێنابوو و زۆری پێ دەنازین، بەرگەی یەك ڕۆژ هێرشی بیانیی نەگرت و هەر وەك پێشەوای نەمر باسی كرد، ئەرتەشێك بوو كە تەنیا بۆ سەركوتی خەڵكی بێدیفاع ئازا بوو و لە شەڕی ڕاستەقینەدا پشتی لە دوژمن كرد و ڕوو لە نێوخۆ ڕایكرد. لەو كاتەدا سەرلەبەری ئێران لە دەستی بێگانەدا بوو و لەو هەلومەرجەدا كوردستان بە ڕێبەریی حیزبی دێموكراتی كوردستان، دەسەڵاتی نەتەوەیی و خۆجێیی دامەزراند. لە دەورانی داگیركردنی ئێراندا، تەنیا كوردستان و حكومەتی دراوسێی، واتە ئازەربایجان، ئیدارەیەكی خەڵكیی و نیشتمانییان تێدا دامەزرابوو.
كۆماری كوردستان كە بەرهەمی خەبات و فیداكاریی نەتەوەی كورد بوو، لە سەردەمی خۆیدا كە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست بە دەست ملهوڕیی دەسەڵاتداران و داگیركارییەوە دەیناڵاند، بوو بە دەسەڵاتێكی تاقانە لە سەرتاسەری ناوچەكەدا، چوونكە تەنیا دەسەڵاتی دێموكراتیك بوو كە پشتیوانیی خەڵكی لە پشت بوو و لە نێو شایی و خۆشیی ئاپۆرای خەڵكدا دامەزرانی خۆی ڕاگەیاندبوو.
كۆماری كوردستان كە بۆ كورد نموونەیەكی هەرە دیار و كردەیی بۆ سەلماندنی بوونێكی نەتەوەیی و دەرخەری واقیعی ئیرادەیەكی نەتەوەیی بوو، تەنیا لە شێوەی سەمبولیكدا و تەنیا وەكوو ناو بۆ كورد گرینگیی نیە، بەڵكوو لەو دەسەڵاتە كورتخایەن و كەم تەمەنەدا، وێڕای كەموكووڕییەكان، زۆر كاری گرینگ و دەسكەوتی گەورە وەدیهاتن كە لەو كاتەوە تاكوو ئەمڕۆ، ڕێنیشاندەری خەباتی نەتەوەیی كورد لە هەموو بەشەكانی كوردستانن.
ئاماژەیەكی خێرا بە هەندێك لە گرینگترین كار و بایەخەكانی كۆمار دەكەین:
یەكەم: كۆماری كوردستان، یەكەم حكوومەتی كورد لە شیوازی كۆماریدا بوو، كە ئاماژەیەكە بۆ وەرچەرخانێكی مێژوویی لە ئیرادەی سیاسیی كورد وكوردستاندا. هەتا پێش لە ١٩٤٦، كورد لە بەشەكانی كوردستان لە هێندێك بڕگەی جیاوازی میژوودا، خاوەنی دەسەڵاتی خۆجێیی بووە و لە ئاكامی هەندێك بزووتنەوەشدا حكوومەتی خۆجێیی ڕاگەیاندبوو، بەلام هەموو ئەو حكوومەتانە شكڵ و شێوازی نەریتی و میری و پاشایەتییان هەبووە و لە دوایین نموونەشدا، حكومەتی شێخ مەحموودی نەمر لە سلێمانی، لە شیوازی مەلیكی و پاشایەتیدا ڕاگەیەندرا، بەڵام لە مەهاباددایە كە بۆ یەكەم جار حكوومەتی كوردستانی لە شكڵی كۆماریدا لەدایك دەبێ.
دووهەم: كۆماری كوردستان لە ١٣٢٤ی هەتاویدا، بۆ یەكەمجار بوو لە مێژووی خەباتی كورددا، لە ژێر ئیدارە و بەڕێوەبەریی حیزبێكی دێموكرات و مودێڕندا دادەمەزرا. هەرچەند حیزبی دێموكرات بۆ وەها كارێك كەم ئەزموون و تازە دامەزراو بوو، بەڵام خودی ئەو هەنگاوە گەورە مێژووییە، بوو بە ئەزموونێكی گرینگ بۆ بەڕێوەبەریی ئەمڕۆیی و خەڵكی. بوونی حیزبێكی دێموكراتیك و ئەمڕۆیی پێویستییەكی حاشاهەڵنەگرە تاكوو بتوانێ نوێنەری ڕاستەقینەی گەل بێ و دەسەڵاتەكە هەرچەند نەتەوەیی و كوردییش بێ، بەرەو ستەمكاریی و ملهوڕی هەنگاو نەنێ.
سێهەم: كۆماری كوردستان، سەمبولە پێویستەكانی بۆ پێناسەكردنی نەتەوەیی و بۆ ناسینەوەی ئیرادەی سیاسیی نەتەوەی كورد بەرهەم هێنا كە ئێستاشی لەگەڵ بێ، بزووتنەوەی ڕاستەقینەی كورد لە هەموو بەشەكانی كوردستان بۆ كۆكردنەوەی ئیرادەكان لە دەوری تەوەرێكی بەهێز كەڵكی لی وەردەگرن. ئەو هێما و سەمبولانە بریتین لە ئاڵای كوردستان، سروودی نەتەوەیی، دیاریكردنی ناوی گیانفیداییانی گەل بە ناوی پێشمەرگە و زمانی كوردی بوو بە زمانی فەرمی.
چوارەم: لە كۆماری كوردستاندا هێزی پێشمەرگەی كوردستان دامەزرا و هەوڵ درا هێزێكی نیزامیی بێ بۆ پارێزگاری لە دەسكەوت و بوونی نەتەوەیی و لە ژێر فەرمانی حكوومەتدا بێ، نەك سەرۆك عەشیرەت و كەسایەتییەكاندا.
پێنجەم: كۆماری كوردستان بە باوەشی ئاوەڵاوە كوردی بەشەكانی دیكەی جێ كردەوە و لە بەرزترین ئاستەكاندا لە ئیدارەی كۆماردا جێی كردنەوە و بەوەش بە كردەوە نیشانی دا كە هەرچەند كوردستان بە سەر چەند وڵاتدا دابەش كراوە و كورد لە هەر بەشێك چارەنووسی جیاوازی هەیە، بەڵام لە ئاكامدا هەر یەك نەتەوەیە و یەك خاكە.
شەشەم: كۆماری كوردستان نەكەوتە داوی شۆڤێنیزم و لەگەڵ گەلی تورك لە ئازەربایجاندا هاوپەیمانیی پێك هێنا و ڕێنیشاندەر بوو كە لە باتیی كێشە و گرفت سازكردن لە نێوان نەتەوەكاندا، دەكرێ ڕێگای هاوكاریی و هاوپەیمانی بگیردرێتە بەر، تاكوو هەموو نەتەوەكانی ناوچە، پێكەوە هاوكار بن بۆ پێشكەوتن و گەشانەوە.
ئەو دەسەڵاتە كورت تەمەنە، بەداخەوە لە ٢٦ی سەرماوەزی ١٣٢٥ی هەتاویدا و لە بەرانبەر هێرشی ئەرتەشی پەهلەویدا خۆی نەگرت و بە دەستی هێزی نیزامیی تاران و هاوكاریی هێزە بیانییەكان ڕووخا. كۆماری كوردستان وەكوو هەموو دیاردەیەكی مرۆیی و سیاسی، بەدوور نەبووە لە كەموكورتی و لە خاڵە لاوازەكانی دەتوانین ئاماژە بەمانە بكەین:
- كۆماری كوردستان تەنیا بەشێكی كورت و بەرتەسكی كوردستانی گرتەوە و كۆمار نەیتوانی لە بواری كردەییدا هەموو خاكی كوردستان بخاتە ژێر دەسەڵاتی سیاسیی خۆیەوە.
- ئەو كۆمارە لەبواری ئیدارە و بەڕێوەبەرییەوە كەم تەمەن و كەم ئەزموون بوو و كادری شارەزای پێویستی بۆ حكوومەت و بەڕێوەبەری لەبەردەستدا نەبوو.
- هەرچەند هەوڵ بۆ دروستكردنی هێزێكی نیازمیی نەتەوەیی درا، بەڵام لەبەر پێكهاتەی دواكەوتووی كۆمەڵی كوردەواری، تێیدا سەركەوتوو نەبوو و هێزە نیزامییەكەی، بەرفراوانییەكەی هەر وەكوو هێزی عەشیرەیی مابووەوە و لە كاتی تەنگانەدا پشتیان لە كۆمار كرد.
بەهەموو گرفت وكەموكووڕییەكانی كۆماری كوردستانەوە، ئەو دەسەڵاتە نەتەوەییە لە میژووی كورد وكوردستاندا، بڕگەیەكی پڕشانازی و قۆناغێكی زێڕینە كە تێیدا ئاواتی نەتەوەیەك لە ڕێگەی ئیرادەیەكی شۆڕشگێڕانەوە بە كردەیی كرا و كیانێكی سیاسیی لێ كەوتەوە و لەو كاتەوە تاكوو ئێستا، دووبارە بونیاتنانەوەی وەها كیانێكی نەتەوەیی، بووە بە خولیا و ئارمانی نەتەوەی كورد لە هەموو بەشەكانی كوردستاندا.
ناكرێ باس لە كۆماری كوردستان بكرێ، بەڵام گیانفیدایی و تێكۆشانی كوردەكانی بەشەكانی دیكەی كوردستان كە ڕوویان لە قیبلەگای مەهاباد كردبوو فەرامۆش بكرێ و باس نەكرێن. ئەو هەموو سیاسیی و چالاكەی كورد لە هەموو بەشەكان و ئەو نووسەر و ڕووناكبیر و فەرهەنگییانەی كورد كە دەچوونە كۆمار و خزمەتیان بە بزووتنەوەی كورد دەكرد، خزمەت و زەحمەتەكانیان فەرامۆش نەكراو و جێگای ڕێزە. لەو نێوەدا بەتایبەتی دەبێ باس لە تێكۆشانی بارزانییەكان بە ڕێبەریی مەلا مستەفای نەمر بكرێ كە بە هەموو شێوەیەك لە خزمەتی كۆماری كوردستاندا بوون و هەروەها دەبێ یاد لە ئەفسەرانی كورد بكرێ كە لە باشووری كوردستانەوە هاتبوون تا خزمەت بە حكوومەتی كورد بكەن و دوایەش بەداخەوە لە لایەن دەسەڵاتی بەغداوە لەسێدارە دران.
لەو كاتەوە كە كۆماری كوردستان دامەزرا تاكوو ئێستا، دوژمنانی كورد و بەتایبەت دەسەڵاتی تاران چ لە سەردەمی پاشایەتی و چ لە سەردەمی كۆماری ئیسلامیدا، ئەو كۆمارەیان بەوە تاوانبار كردووە كە دەستكرد و ئامرازی دەستی ڕووسەكان بووە. بە پێچەوانەی ئەو تۆمەتباركردنەی دوژمنان، كۆمار نەك دەستكردی بیانی نەبوو، بەڵكوو كورد ئیرادەیەكی نەتەوەیی بۆ گەیشتن بە مافەكانی هەبووە و هەیە و لەو سەردەمدا لە هەلومەرجی جیهانیی و ناوچەیی و دەرەتانی سیاسی، كەڵكی بەجێی وەرگرت و كیانی سیاسیی خۆی دامەزراند. ئەمە لە كاتێكدایە كە هەر ئەو كات دەسەڵاتی پاشایەتی بە ڕێككەوتنی لەگەڵ ڕووسەكان و بە پێدانی ئیمتیازی نەوتی باكوور بە ئەوان، سەلماندی كە دەسەڵاتێكی سەر بە بێگانە و داگیركەرانە و هەموو ئیمتیازێك بە بێگانەكان دەدا تاكوو دەسەڵاتە ملهوڕەكەی بەردەوام بێ، ئێستاش لە ئاكامی نیزیك بە چوار دەیە حكوومەتی سەرەڕۆی كۆماری ئیسلامیدا، بۆ هەموو لایەك ڕوون بۆتەوە كە دەسەڵاتی دیكتاتۆری لە تاران، بۆ بەردەوامیی و مانەوەی ستەمكارییەكانی، ئامادەی هەموو جۆرە ئیمتیازدانێك بە بێگانەیە. گەر كۆماری ئیسلامی سەردەمانێك دروشمی بریقەداری نە شرقی، نە غربی دەدا، لە ئێستادا بە سازان لەگەڵ ڕۆژئاوا لە سەر پەروەندە ناوكییەكەی، هەم گەورەترین ئیمتیازەكان بە ڕۆژئاوا دەدا تاكوو ڕژیمەكەی بەردەوام بێ و هەم بەتەواوی بۆتە پاشكۆ و ژێردەستی ڕووسەكان لە ناوچەكەدا، هەم بەرژەوەندییەكانی ڕووسیە دەپارێزی و هەم لە نیو ئێراندا سەروەت و سامانی وڵات بە هەرزان دەخاتە نێو گیرفانی ئەوانەوە، تەنیا بەو مەبەستەی كە چەند ڕۆژێك دەسەڵاتە نگریسەكەی درێژە بكێشێ.
ئێستا دوای ٧٠ ساڵ لە دامەزرانی كۆماری كوردستان، ئێمە ڕۆڵەكانی كورد لە هەموو بەشەكانی كوردستان، هەم شانازی بە وەها دەسەڵاتێكەوە دەكەین و هەم وەكوو ناسێنەرێكی نەتەوەییمان پێناسەی دەكەین و هەم ئاوات و ئارمانە بەرز و ئینسانی و نەتەوەییەكانی زیندوو ڕادەگرین و لە پێناوی وەدیهێنانیدا بەردەوامین لە سەر ڕێگای خەبات و تێكۆشان و گیانفیدایی.
لە كۆتاییدا، یادی ٧٠ ساڵەی دامەزرانی كۆماری كوردستان، لە هەموو كوردستانیان، لە نەتەوەی كورد لە هەموو بەشەكان و لە هەموو گۆشەیەكی جیهان و لە هەموو پێشمەرگەكانی كوردستان و لە بنەماڵەی شەهیدان و زیندانیانی سیاسی پیرۆزبایی دەكەین.
بەهیوای دووبارە وەدیهاتنەوەی ئاوات و ئارمانجەكانی دامەزرێنەرانی كۆماری كوردستان
حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران
كومیتەی ناوەندی
٣٠ی بەفرانباری ١٣٩٤ی هەتاوی
٢٠ی ژانویەی ٢٠١٦ی زایینی
دەقی پەیامەكە:
٣٣٠ ڕۆژی پرشنگدار لە مێژووی كورد لە كوردستانی خۆرهەڵاتدا بە دەستی تێكۆشەرانێك و ڕێبەری زانایان تۆمار كرا. ئەو ٣٣٠ ڕۆژە نەك هێڵی دیاریكەری نێوان پێش و پاشی ئەو ڕووداوە گرینگە بوو، بەڵكوو بوو بە هەوێنی دووبارە پێناسەكردنەوەی نەتەوەیەك و سەلمێنەری ئیرادەیەكی گرینگ و پڕبایەخی ئینسانی و نەتەوەیی.
مانگی ڕێبەندانی ساڵی ١٣٢٤ی هەتاوی، مانگی یەكەمی ١٩٤٦ی زایینی، ڕێك ٧٠ ساڵ پێش ئێستا، بزووتنەوەی نەتەوەیی كورد، بە ڕێبەریی ڕێكخراوێكی مودێڕن و بەڕۆژ، بە پێشەوایەتیی پێشەوایەكی زانا و گیانفیدا، گەیشتە لووتكەی خەبات و هەڵكشانی خۆی، لە شاری مەهابادی كوردپەروەردا. لەو كاتەوە بە دامەزرانی كۆمار ئەو بزووتنەوەیە بەرگێكی نویی بەبەردا كرا و دەركەوتەیەكی كردەیی لێ كەوتەوە و نەتەوەی كورد لە جوغرافیای كولتووری و میژووییەوە هاتە نێو جوغرافیای سیاسییەوە و بوو بە خاوەنی كیانێكی سیاسی.
ڕۆژی ٢ی ڕێبەندانی ١٣٢٤، ٢٢ی ژانویەی ١٩٤٦، لە مەیدانی چوارچرای هەمیشە چرای ڕێگا، پێشەوای نەمر بانگی دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستانی بە گوێی هەموو جیهاندا دا و ئەوانەی تا دوێنیی كۆماری كوردستان، حاشایان لە بوونی نەتەوەیەك بەناوی نەتەوەی كورد دەكرد، بە ڕاگەیاندنی دەوڵەتی كوردی و دروستكردنی كیانێكی سیاسی بە ناوی كۆماری كوردستان تاسان.
لە مێژووی هاوچەرخی وڵاتی ئێرانی پڕ لە ستەمكاریی و حاشاكردندا، بەتایبەت دوای گەیشتنی شەپۆلەكانی مۆدێرنیزاسیۆن بۆ ناوچەكە، هێندێك بەناو ڕووناكبیرانی سەر بە نەتەوەی فارس لە ئێراندا، تیۆرییە شۆڤێنیستییەكانیان وەرگرت و بەرگی سیاسییان بە بەردا كرد. ئەو بەرگە سیاسییە دوایە دەسەڵاتی ملهوڕ و سەركوتكاری پەهلەویی لێ كەوتەوە و بناغەی سڕینەوەی نەتەوەكانی دیكە و جیاوازییە نەتەوەیی و فەرهەنگییەكانیان لە ئێراندا دانا.
لە ڕاستیدا وڵاتێكیان وێران كرد كە پێشتر ئەگەر ستەمكاریی تێدا هەبوو، لانیكەم ئینكار و حاشاكردنی تێدا نەبوو، لە سەر ئەو وێرانەیە نەتەوەیەكی دەستكرد بەناوی نەتەوەی ئێرانیان بەزۆری زۆرداری لە سەر كاغەز دامەزراند و لە سەر ئەرزی واقیع، لەپێناو دروستكردنی وەها نەتەوەیەكی وەهمیدا، خوێنی بە هەزاران ڕۆلەی نەتەوە غەیرە فارسەكانی ئێرانیان ڕشت و كڵاوی پالەوییان بەزۆر بە سەر خەڵكدا كرد.
لە وەها دۆخێكی شۆڤێنیستی و سڕینەوەی نەتەوەكاندایە كە كۆماری كوردستان لەدایك دەبێ و بەم شێوەیە نەتەوەی كورد وەزمان دێ و بە هەموو گەلانی ئێران و بە دەسەڵاتدارانی ناوەندنشین و پەراوێزكوژ دەڵێ كە، ستەمكاریی و كوشتار و قڕكردن، چۆك بە نەتەوەی كورد و بزووتنەوە ڕەواكەی دانادا و نەتەوەیەك كە ئامادەی خەبات و قوربانیدان لە پێناوی ئاوات و ئارمانەكانیدا بێ، نەك ناسڕدرێتەوە و ناتوێندرێتەوە، بەڵكوو ستەمكاریی ستەمكاران، پتەوتر و لە سەر داواكانی سوورتری دەكات و لە دەرفەتێكی لەباری مێژووییدا بزووتنەوەكەی گەشەیەكی زیاتر دەكات و قۆناغێك لە ڕابردوو پێشتر دەچێ و هەڵدەكشێ تا ئاستی دامەزرانی دەوڵەتی تایبەتی خۆی.
كاتێك كۆماری كوردستان دامەزرا، وڵاتی ئێران لە ژێر دیكتاتۆریی ڕەزاخانی دەرباز ببوو، بەڵام لە ژێر چەكمەی داگیركاریی هێزە هاوپەیمانەكاندا بەڕێوەدەچوو و بۆیە ئەو دەسەڵاتەی لە تاران بوو، بەرهەمی بەرژەوەندیی هاوبەشی داگیركەرانی ئێران بوو و نوێنەری ئیرادەی بیانیی دەكرد.
ئەو ئەرتەشە سەركوتكەرەی ڕەزاخان پێكیهێنابوو و زۆری پێ دەنازین، بەرگەی یەك ڕۆژ هێرشی بیانیی نەگرت و هەر وەك پێشەوای نەمر باسی كرد، ئەرتەشێك بوو كە تەنیا بۆ سەركوتی خەڵكی بێدیفاع ئازا بوو و لە شەڕی ڕاستەقینەدا پشتی لە دوژمن كرد و ڕوو لە نێوخۆ ڕایكرد. لەو كاتەدا سەرلەبەری ئێران لە دەستی بێگانەدا بوو و لەو هەلومەرجەدا كوردستان بە ڕێبەریی حیزبی دێموكراتی كوردستان، دەسەڵاتی نەتەوەیی و خۆجێیی دامەزراند. لە دەورانی داگیركردنی ئێراندا، تەنیا كوردستان و حكومەتی دراوسێی، واتە ئازەربایجان، ئیدارەیەكی خەڵكیی و نیشتمانییان تێدا دامەزرابوو.
كۆماری كوردستان كە بەرهەمی خەبات و فیداكاریی نەتەوەی كورد بوو، لە سەردەمی خۆیدا كە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست بە دەست ملهوڕیی دەسەڵاتداران و داگیركارییەوە دەیناڵاند، بوو بە دەسەڵاتێكی تاقانە لە سەرتاسەری ناوچەكەدا، چوونكە تەنیا دەسەڵاتی دێموكراتیك بوو كە پشتیوانیی خەڵكی لە پشت بوو و لە نێو شایی و خۆشیی ئاپۆرای خەڵكدا دامەزرانی خۆی ڕاگەیاندبوو.
كۆماری كوردستان كە بۆ كورد نموونەیەكی هەرە دیار و كردەیی بۆ سەلماندنی بوونێكی نەتەوەیی و دەرخەری واقیعی ئیرادەیەكی نەتەوەیی بوو، تەنیا لە شێوەی سەمبولیكدا و تەنیا وەكوو ناو بۆ كورد گرینگیی نیە، بەڵكوو لەو دەسەڵاتە كورتخایەن و كەم تەمەنەدا، وێڕای كەموكووڕییەكان، زۆر كاری گرینگ و دەسكەوتی گەورە وەدیهاتن كە لەو كاتەوە تاكوو ئەمڕۆ، ڕێنیشاندەری خەباتی نەتەوەیی كورد لە هەموو بەشەكانی كوردستانن.
ئاماژەیەكی خێرا بە هەندێك لە گرینگترین كار و بایەخەكانی كۆمار دەكەین:
یەكەم: كۆماری كوردستان، یەكەم حكوومەتی كورد لە شیوازی كۆماریدا بوو، كە ئاماژەیەكە بۆ وەرچەرخانێكی مێژوویی لە ئیرادەی سیاسیی كورد وكوردستاندا. هەتا پێش لە ١٩٤٦، كورد لە بەشەكانی كوردستان لە هێندێك بڕگەی جیاوازی میژوودا، خاوەنی دەسەڵاتی خۆجێیی بووە و لە ئاكامی هەندێك بزووتنەوەشدا حكوومەتی خۆجێیی ڕاگەیاندبوو، بەلام هەموو ئەو حكوومەتانە شكڵ و شێوازی نەریتی و میری و پاشایەتییان هەبووە و لە دوایین نموونەشدا، حكومەتی شێخ مەحموودی نەمر لە سلێمانی، لە شیوازی مەلیكی و پاشایەتیدا ڕاگەیەندرا، بەڵام لە مەهاباددایە كە بۆ یەكەم جار حكوومەتی كوردستانی لە شكڵی كۆماریدا لەدایك دەبێ.
دووهەم: كۆماری كوردستان لە ١٣٢٤ی هەتاویدا، بۆ یەكەمجار بوو لە مێژووی خەباتی كورددا، لە ژێر ئیدارە و بەڕێوەبەریی حیزبێكی دێموكرات و مودێڕندا دادەمەزرا. هەرچەند حیزبی دێموكرات بۆ وەها كارێك كەم ئەزموون و تازە دامەزراو بوو، بەڵام خودی ئەو هەنگاوە گەورە مێژووییە، بوو بە ئەزموونێكی گرینگ بۆ بەڕێوەبەریی ئەمڕۆیی و خەڵكی. بوونی حیزبێكی دێموكراتیك و ئەمڕۆیی پێویستییەكی حاشاهەڵنەگرە تاكوو بتوانێ نوێنەری ڕاستەقینەی گەل بێ و دەسەڵاتەكە هەرچەند نەتەوەیی و كوردییش بێ، بەرەو ستەمكاریی و ملهوڕی هەنگاو نەنێ.
سێهەم: كۆماری كوردستان، سەمبولە پێویستەكانی بۆ پێناسەكردنی نەتەوەیی و بۆ ناسینەوەی ئیرادەی سیاسیی نەتەوەی كورد بەرهەم هێنا كە ئێستاشی لەگەڵ بێ، بزووتنەوەی ڕاستەقینەی كورد لە هەموو بەشەكانی كوردستان بۆ كۆكردنەوەی ئیرادەكان لە دەوری تەوەرێكی بەهێز كەڵكی لی وەردەگرن. ئەو هێما و سەمبولانە بریتین لە ئاڵای كوردستان، سروودی نەتەوەیی، دیاریكردنی ناوی گیانفیداییانی گەل بە ناوی پێشمەرگە و زمانی كوردی بوو بە زمانی فەرمی.
چوارەم: لە كۆماری كوردستاندا هێزی پێشمەرگەی كوردستان دامەزرا و هەوڵ درا هێزێكی نیزامیی بێ بۆ پارێزگاری لە دەسكەوت و بوونی نەتەوەیی و لە ژێر فەرمانی حكوومەتدا بێ، نەك سەرۆك عەشیرەت و كەسایەتییەكاندا.
پێنجەم: كۆماری كوردستان بە باوەشی ئاوەڵاوە كوردی بەشەكانی دیكەی جێ كردەوە و لە بەرزترین ئاستەكاندا لە ئیدارەی كۆماردا جێی كردنەوە و بەوەش بە كردەوە نیشانی دا كە هەرچەند كوردستان بە سەر چەند وڵاتدا دابەش كراوە و كورد لە هەر بەشێك چارەنووسی جیاوازی هەیە، بەڵام لە ئاكامدا هەر یەك نەتەوەیە و یەك خاكە.
شەشەم: كۆماری كوردستان نەكەوتە داوی شۆڤێنیزم و لەگەڵ گەلی تورك لە ئازەربایجاندا هاوپەیمانیی پێك هێنا و ڕێنیشاندەر بوو كە لە باتیی كێشە و گرفت سازكردن لە نێوان نەتەوەكاندا، دەكرێ ڕێگای هاوكاریی و هاوپەیمانی بگیردرێتە بەر، تاكوو هەموو نەتەوەكانی ناوچە، پێكەوە هاوكار بن بۆ پێشكەوتن و گەشانەوە.
ئەو دەسەڵاتە كورت تەمەنە، بەداخەوە لە ٢٦ی سەرماوەزی ١٣٢٥ی هەتاویدا و لە بەرانبەر هێرشی ئەرتەشی پەهلەویدا خۆی نەگرت و بە دەستی هێزی نیزامیی تاران و هاوكاریی هێزە بیانییەكان ڕووخا. كۆماری كوردستان وەكوو هەموو دیاردەیەكی مرۆیی و سیاسی، بەدوور نەبووە لە كەموكورتی و لە خاڵە لاوازەكانی دەتوانین ئاماژە بەمانە بكەین:
- كۆماری كوردستان تەنیا بەشێكی كورت و بەرتەسكی كوردستانی گرتەوە و كۆمار نەیتوانی لە بواری كردەییدا هەموو خاكی كوردستان بخاتە ژێر دەسەڵاتی سیاسیی خۆیەوە.
- ئەو كۆمارە لەبواری ئیدارە و بەڕێوەبەرییەوە كەم تەمەن و كەم ئەزموون بوو و كادری شارەزای پێویستی بۆ حكوومەت و بەڕێوەبەری لەبەردەستدا نەبوو.
- هەرچەند هەوڵ بۆ دروستكردنی هێزێكی نیازمیی نەتەوەیی درا، بەڵام لەبەر پێكهاتەی دواكەوتووی كۆمەڵی كوردەواری، تێیدا سەركەوتوو نەبوو و هێزە نیزامییەكەی، بەرفراوانییەكەی هەر وەكوو هێزی عەشیرەیی مابووەوە و لە كاتی تەنگانەدا پشتیان لە كۆمار كرد.
بەهەموو گرفت وكەموكووڕییەكانی كۆماری كوردستانەوە، ئەو دەسەڵاتە نەتەوەییە لە میژووی كورد وكوردستاندا، بڕگەیەكی پڕشانازی و قۆناغێكی زێڕینە كە تێیدا ئاواتی نەتەوەیەك لە ڕێگەی ئیرادەیەكی شۆڕشگێڕانەوە بە كردەیی كرا و كیانێكی سیاسیی لێ كەوتەوە و لەو كاتەوە تاكوو ئێستا، دووبارە بونیاتنانەوەی وەها كیانێكی نەتەوەیی، بووە بە خولیا و ئارمانی نەتەوەی كورد لە هەموو بەشەكانی كوردستاندا.
ناكرێ باس لە كۆماری كوردستان بكرێ، بەڵام گیانفیدایی و تێكۆشانی كوردەكانی بەشەكانی دیكەی كوردستان كە ڕوویان لە قیبلەگای مەهاباد كردبوو فەرامۆش بكرێ و باس نەكرێن. ئەو هەموو سیاسیی و چالاكەی كورد لە هەموو بەشەكان و ئەو نووسەر و ڕووناكبیر و فەرهەنگییانەی كورد كە دەچوونە كۆمار و خزمەتیان بە بزووتنەوەی كورد دەكرد، خزمەت و زەحمەتەكانیان فەرامۆش نەكراو و جێگای ڕێزە. لەو نێوەدا بەتایبەتی دەبێ باس لە تێكۆشانی بارزانییەكان بە ڕێبەریی مەلا مستەفای نەمر بكرێ كە بە هەموو شێوەیەك لە خزمەتی كۆماری كوردستاندا بوون و هەروەها دەبێ یاد لە ئەفسەرانی كورد بكرێ كە لە باشووری كوردستانەوە هاتبوون تا خزمەت بە حكوومەتی كورد بكەن و دوایەش بەداخەوە لە لایەن دەسەڵاتی بەغداوە لەسێدارە دران.
لەو كاتەوە كە كۆماری كوردستان دامەزرا تاكوو ئێستا، دوژمنانی كورد و بەتایبەت دەسەڵاتی تاران چ لە سەردەمی پاشایەتی و چ لە سەردەمی كۆماری ئیسلامیدا، ئەو كۆمارەیان بەوە تاوانبار كردووە كە دەستكرد و ئامرازی دەستی ڕووسەكان بووە. بە پێچەوانەی ئەو تۆمەتباركردنەی دوژمنان، كۆمار نەك دەستكردی بیانی نەبوو، بەڵكوو كورد ئیرادەیەكی نەتەوەیی بۆ گەیشتن بە مافەكانی هەبووە و هەیە و لەو سەردەمدا لە هەلومەرجی جیهانیی و ناوچەیی و دەرەتانی سیاسی، كەڵكی بەجێی وەرگرت و كیانی سیاسیی خۆی دامەزراند. ئەمە لە كاتێكدایە كە هەر ئەو كات دەسەڵاتی پاشایەتی بە ڕێككەوتنی لەگەڵ ڕووسەكان و بە پێدانی ئیمتیازی نەوتی باكوور بە ئەوان، سەلماندی كە دەسەڵاتێكی سەر بە بێگانە و داگیركەرانە و هەموو ئیمتیازێك بە بێگانەكان دەدا تاكوو دەسەڵاتە ملهوڕەكەی بەردەوام بێ، ئێستاش لە ئاكامی نیزیك بە چوار دەیە حكوومەتی سەرەڕۆی كۆماری ئیسلامیدا، بۆ هەموو لایەك ڕوون بۆتەوە كە دەسەڵاتی دیكتاتۆری لە تاران، بۆ بەردەوامیی و مانەوەی ستەمكارییەكانی، ئامادەی هەموو جۆرە ئیمتیازدانێك بە بێگانەیە. گەر كۆماری ئیسلامی سەردەمانێك دروشمی بریقەداری نە شرقی، نە غربی دەدا، لە ئێستادا بە سازان لەگەڵ ڕۆژئاوا لە سەر پەروەندە ناوكییەكەی، هەم گەورەترین ئیمتیازەكان بە ڕۆژئاوا دەدا تاكوو ڕژیمەكەی بەردەوام بێ و هەم بەتەواوی بۆتە پاشكۆ و ژێردەستی ڕووسەكان لە ناوچەكەدا، هەم بەرژەوەندییەكانی ڕووسیە دەپارێزی و هەم لە نیو ئێراندا سەروەت و سامانی وڵات بە هەرزان دەخاتە نێو گیرفانی ئەوانەوە، تەنیا بەو مەبەستەی كە چەند ڕۆژێك دەسەڵاتە نگریسەكەی درێژە بكێشێ.
ئێستا دوای ٧٠ ساڵ لە دامەزرانی كۆماری كوردستان، ئێمە ڕۆڵەكانی كورد لە هەموو بەشەكانی كوردستان، هەم شانازی بە وەها دەسەڵاتێكەوە دەكەین و هەم وەكوو ناسێنەرێكی نەتەوەییمان پێناسەی دەكەین و هەم ئاوات و ئارمانە بەرز و ئینسانی و نەتەوەییەكانی زیندوو ڕادەگرین و لە پێناوی وەدیهێنانیدا بەردەوامین لە سەر ڕێگای خەبات و تێكۆشان و گیانفیدایی.
لە كۆتاییدا، یادی ٧٠ ساڵەی دامەزرانی كۆماری كوردستان، لە هەموو كوردستانیان، لە نەتەوەی كورد لە هەموو بەشەكان و لە هەموو گۆشەیەكی جیهان و لە هەموو پێشمەرگەكانی كوردستان و لە بنەماڵەی شەهیدان و زیندانیانی سیاسی پیرۆزبایی دەكەین.
بەهیوای دووبارە وەدیهاتنەوەی ئاوات و ئارمانجەكانی دامەزرێنەرانی كۆماری كوردستان
حیزبی دێموكراتی كوردستانی ئێران
كومیتەی ناوەندی
٣٠ی بەفرانباری ١٣٩٤ی هەتاوی
٢٠ی ژانویەی ٢٠١٦ی زایینی
