کۆماری ئیسلامیی ئێران ماوه‌ی ٣٧ ساڵه ده‌یه‌وێ سیمای حکوومه‌تێکی ئایینی له خۆی‌و خه‌ڵکی ئێران پیشانی ده‌ره‌وه بدا.
ڕێبه‌رانی ئه‌و ڕێژیمه له‌و ماوه‌یه‌دا هه‌موو ستراتیژی‌یان ئه‌وه بووه که کۆمه‌ڵگایه‌کی ئیسلامی‌و پێملی بایه‌خه ئایینی‌یه‌کان دروست بکه‌ن‌و خۆیان گوته‌نی نه‌وه‌یه‌کی گوێ‌ڕایه‌ڵ‌و هه‌ڵگری بایه‌خه ئیدۆلۆژیکی‌یه‌کانی خۆیان پێ‌بگه‌یه‌نن. بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ش هه‌موو پبه‌رنامه‌و پیلانێکیان له‌‌کار کردوه. وه‌ک ئیسلامی‌کردنی ناوه‌نده فێرکاری‌یه‌کان‌و خوێندنگه‌کان له هه‌موو ئاسته‌کان‌دا، شۆردنه‌وه‌و پڕکردنی مێشکی منداڵان به باوه‌ڕی خوڕافی له ڕێگای هه‌موو که‌ره‌سته‌کانی گه‌یاندنی گشتی‌و کتێبه ده‌رسی‌یه‌کان‌ڕا بگره؛ تا دانانی ده‌یان ناوه‌ندی به‌ناو په‌روه‌رده‌یی‌و فیکری؛ له‌گه‌ڵ سه‌پاندنی زۆر قانوونی وه‌ک حیجابی زۆره‌ملێ به پاساوی شه‌رعی‌و په‌سندکردن‌و جێبه‌جێ‌کردنی زۆر قانوونی پڕ له هه‌ڵاواردن به پشت به‌ستن به ده‌قه ئاینی‌یه‌کان.
پرسیار ئه‌وه‌یه که ئایا کۆماری ئیسلامیی ئێران توانیویه‌تی کۆمه‌ڵگایه‌کی ئیسلامیی وه‌ک ده‌یه‌وێ له ئێران‌دا دروست بکا؟ ئایا توانیویه‌تی نه‌وه‌یه‌کی "ئینقلابی ئیماندار" بۆ شه‌ڕی پاراستنی بایه‌خه ئیسلامی‌یه‌کان پێ‌بگه‌یه‌نێ؟ له بنه‌ڕه‌ت‌ڕا پێوه‌ره‌کانی کۆمه‌ڵگای ئیسلامی چین؟ یان هه‌ر له جێدا ئایا کۆماری ئیسلامی حکوومه‌تێکی دینی‌یه یان ده‌ق‌و ڕێوشوێنه ئاینی‌یه‌کان بۆ سه‌رکوتی کۆمه‌ڵایه‌تی‌و په‌ره‌پێدانی ده‌سه‌ڵات‌و مانه‌وه‌ی خۆی به‌کاردێنێ.
چاوخشاندن به‌سه‌ر هه‌ندێ ئاماردا که هه‌مووی ڕه‌سمین‌و له‌لایه‌ن ناوه‌نده حکوومه‌تی‌یه‌کانه‌وه ڕاگه‌یه‌ندراون، سیمایه‌کی گشتی له‌و کۆمه‌ڵگایه‌مان پێ‌ده‌دا که ٣٧ ساڵه حاکمییه‌تی کۆماری ئیسلامی به ئایدۆلۆژی‌و بایه‌خه‌کانی خۆیه‌وه دروستی کردوه.
له کۆمه‌ڵگای ئێران‌دا ته‌ڵاق تا دێ زیاد ده‌کاو زه‌ماوه‌ند‌و پێکه‌وه‌نانی ژیانی هاوبه‌شیش هه‌ر دێ‌و له که‌می ده‌دا. به‌پێی ئاماره‌کان لە هەر ٤٤ حاڵەتی پێکەوەنانی ژیانی هاوبەش له ئێران ١٠ یان هەڵ‌دەوەشێنەوە، ١١ میلیۆن‌و ٢٤٠ هەزار لاویش به سه‌ڵتی ماون که یەک میلیۆن‌و ٣٠٠ هەزار که‌س له‌وان له ته‌مه‌نی قه‌یره‌ییش تێ‌په‌ڕیون‌و لانی‌کەمی بەختی ژن‌هێنان، یان شووکردنیان هەیە.
سه‌ره‌ڕای قه‌ده‌غه‌كرانی خواردنه‌وه‌و كڕین‌و فرۆشتنی مه‌شڕووب له ئێران، به‌ڵام ساڵی ڕابردوو بایی ١ میلیارد دۆلار مه‌شڕووب هاتۆته ئێران‌و خوراوه‌ته‌وه، له بازاڕی قاچاغی خواردنه‌وه ئه‌ڵكۆڵی‌یه‌كان‌دا زیاتر له ٢٠٠ هه‌زار كه‌س کار ده‌که‌ن‌و ساڵانە ٤٢٠ میلیۆن لیتر مەشرووب لە ئێران دەخورێتەوە.
سادق لاریجانی، سه‌رۆكی ده‌زگای قه‌زایی ئێران ده‌ڵێ كه ١٥ میلیۆن په‌روه‌نده له ده‌زگای قه‌زایی ئێران‌دا له‌سه‌ر یه‌ک که‌ڵه‌که بوون‌و؛ له ساڵی ڕابردوودا (١٣٩٣) زیاتر له ٢٠٠٠ كوشتنی به‌ئه‌نقه‌ست‌و ١٣٠٠ حاڵه‌تی ده‌ستدرێژی بۆ سه‌ر کچان‌و ژنان له‌ئێران‌دا ڕوویان داوه، جیا له‌وه‌ش زیاتر له بیست هه‌زار په‌روه‌نده‌ی که‌یفه‌ری خراونه‌ته سه‌ر په‌روه‌نده‌کانی دیکه.
لە کاتێک‌دا کە بەرپرسانی ڕێژیمی ئێران باس لە بنبڕکردنی نه‌خوێنده‌واری لە ئێران‌دا دەکەن، ڕێکخراوی نێهزەتی سەوادئامووزیی ڕێژیم ڕای‌گەیاندوه کە یەک لەسەر سێێ پیاوان و دوو لەسەر سێی ژنانی ئێران نه خوێنده‌وارن‌و لە ئێران‌دا سەرجەم ٢١ میلیۆن بێ‌سەواد و کەم سەواد هەیە. سه‌رۆكی ڕێكخراوی كتێبخانه‌ی میللیی ئێرانیش ده‌ڵێ سه‌دی ٧٠ی كتێبی كتێبخانه گشتی‌یه‌كانی ئێران له ماوه‌ی ٨ ساڵی ڕابردوودا نه‌خوێندراونه‌ته‌وه.
له حاڵێک‌دا که مه‌جلیسی ڕێژیم ٧ ناوه‌ند‌و ده‌زگای تایبه‌تیی بۆ پرسی " ئه‌مر به چاکه‌و نه‌هی له خراپه" ئه‌رکدار کردوه‌و ناوه‌نده ئه‌منیه‌تی‌و نیزامی‌یه‌کانیش سه‌ره‌ڕۆیانه ده‌یان گرووپیان بۆ ئه‌و مه‌به‌سته دروست کردوه، ئێستاش "به‌دحیجابی" گه‌وره‌ترین کێشه‌ی نیزام‌و پیاوانی ئاینی‌یه‌و ڕۆژ نیه له مینبه‌ره ڕه‌سمی‌یه‌کان له‌و باره‌یه‌وه هاواریان لێ هه‌ڵنه‌ستێ.
هه‌روه‌ها له کاتێک‌دا که ده‌نگ‌و ڕه‌نگی حکوومه‌تی له ساڵ‌دا به هه‌زارن میلیارد تمه‌ن له بودجه‌ی گشتیی وڵاتی پێ‌ده‌درێ‌و، هێزه ئینتیزامی‌یه‌کان یه‌کێک له ئه‌رکه دایمی‌یه‌کانیان کۆکردنه‌وه‌ی ماهواره‌ی خه‌ڵکه، به‌ڵام سه‌دی ٩٠ ی خه‌ڵکی ئێران چاو له ماهواره ده‌که‌ن.
ئه‌گه‌ر له‌شفرۆشی له ئایینی ئیسلام‌دا تاوانێکی گه‌وره‌یه‌و جووتبوونی ژن‌و پیاو له ده‌ره‌وه‌ی پێناسه ڕێگه‌پێدراوه‌که‌ی حه‌ددی شه‌رعی‌و ته‌نانه‌ت سزای به‌رده‌بارانی له‌سه‌ره، له به‌رامبه‌ردا بازاڕی سێکس له ئێران تا دێ ڕمێنی زیاتر ده‌بێ.
خه‌ساره کۆمه‌ڵایه‌تی‌یه‌کانی دیکه‌ش وه‌ک ئێعتیاد به مادده هۆشبه‌ره‌کان، خۆکوژی، هه‌ژاری‌و نادادپه‌روه‌ریی کۆمه‌ڵایه‌تی خۆ ئه‌گه‌ر به‌رهه‌می به‌ڕێوه‌به‌ریی چه‌وتی وڵات بن، شتێک نین که شیاوی کۆمه‌ڵگایه‌کی ئیسلامی بن، به‌ڵام ده‌بینین که له کۆمه‌ڵگای ئێران‌دا ئه‌و خه‌ساره کۆمه‌ڵایه‌تی‌یانه بڕستیان له خه‌ڵکی بڕیوه.
ئێستا ده‌گه‌ڕێینه‌وه سه‌ر ئه‌و حه‌قیقه‌ته که له ماوه‌ی ٣٧ ساڵی ڕابردوودا ئه‌وه‌نده‌ی کار له‌سه‌ر به‌ئیسلامی‌کردنی کۆمه‌ڵگا کراوه، یه‌ک له ده‌ی ئه‌وه‌نده هه‌وڵ بۆ مودیرییه‌تی بێکاری، هه‌ژاری‌و پرسه کۆمه‌ڵایه‌تی‌یه‌کان نه‌دراوه، به‌ڵام نه‌وه‌ی نوێ زۆربه‌ی هه‌ره زۆریان ڕوویان له‌و نیزامه‌و بانگه‌شه‌کانی وه‌رگێڕاوه؟
هۆکاره‌کان ڕوونن. یه‌که‌م ئه‌وه که مۆدێلی کۆمه‌ڵگای ئیسلامی ئه‌ویش به‌و وشک‌وبرینگی‌یه شتێک نیه ویستی کۆمه‌ڵانی خه‌ڵکی ئێران بێ. جیا له‌وه‌ش پرسی فه‌رهه‌نگ‌سازیی ئیسلامی له‌لایه‌ن بنیات‌و ناوه‌نده‌کانی سه‌ر به ڕێژیمه‌وه ته‌نیا که‌ره‌سته‌یه‌ک بووه بۆ ئه‌وه‌ی به ناوی ته‌بلیغی ئیسلام‌و دین، بۆچوونه‌کانی خۆیان به‌سه‌ر کۆمه‌ڵگادا بسه‌پێنن. ڕاسته که ڕێژیمی ئێران ڕیژیمێکی دینی‌یه، به‌ڵام دین بۆ ئه‌وان که‌ره‌سته‌یه‌ک بۆ گه‌یشتن به مه‌به‌سته ئابووری، کۆمه‌ڵایه‌تی‌و سیاسی‌یه‌کانیانه‌و؛ ئه‌وه‌ش وای کردوه که بانگه‌شه‌ی ئیسلامی هه‌لێکی باش بۆ که‌س‌و که‌سان‌و ناوه‌نده‌کانی سه‌ر به ده‌سه‌ڵات دروست بکا که له‌و رێگه‌یه‌وه بازاڕی خۆیان گه‌رم ڕابگرن‌و پووڵ‌و سامانێکی زۆریش وه‌سه‌ر یه‌ک بنێن. له هه‌ر جێیه‌کیش به پێویستی بزانن بیکه‌نه کوتک‌و وه‌ک چه‌کی سه‌رکوت به دژی دژبه‌رانیان بۆ کۆنتڕۆڵی کۆمه‌ڵگا به‌کاری بێنن.
ئه‌گینا ئه‌و تێچووه ماددی‌یه قورسه که ڕێژیم بۆ خه‌باتی به‌ناو فه‌رهه‌نگی‌و بانگه‌شه ئیسلامی‌یه‌کان ده‌یدا، بێت‌و بۆ نه‌هێشتنی بێکاری‌و هه‌ژاری‌و به‌ربه‌ره‌کانی دژی دیارده دزێوه کۆمه‌ڵایه‌تی‌یه‌کان ته‌رخان بکرێ؛ کۆمه‌ڵگای ئێران له دۆخێکی دیکه‌دا ده‌بێ.
لە ژماره ٦٦٩ ی رۆژنامه‌ی “کوردستان”دا بڵاو بۆته‌وه
