وا بڕیارە ڕۆژی ٢٥ی سێپتەمبری داهاتوو، لە هەرێمی کوردستان ڕێفراندۆم (گشتپرسی)ی سەربەخۆیی، بەڕێوە بچێ. لەم گشتپرسییەدا، دەنگدەران بەرەوڕووی ئەم پرسیارە دەبنەوە کە هەرێمی کوردستان، سەربەخۆ بێ یا لە چوارچێوەی وڵاتی عێراق دا، بمێنێتەوە؟
پرسی داوای سەربەخۆیی بۆ هەرێمی کوردستان، ئەگەر چی چەند ساڵێکە بووە بە جێگەی باس و لێدوانی لایەنە سیاسییەکانی نێو ئەو هەرێمە، بەڵام ڕاستییەکەی ئەوەیە لە یەک ساڵی ڕابردوودا و بە تایبەتی لەم چەند مانگەی دواییدا، چووەتە قۆناغێکی نوێوە. دوای ئەوەی سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان و سەرکردایەتیی زۆربەی هێزە سیاسییەکانی هەرێم پێکەوە لە کۆبوونەوەیەکدا لە سەر ڕۆژی بەڕێوەبردنی گشتپرسی(٢٥ی ئەیلوولی ٢٠١٧) ساغ بوونەوە، ئەم پرسە هەم لە نێوخۆی هەرێمدا، هەم لەلایەن وڵاتانی دراوسێوە بە ڕاشکاوی و جیددییەتێکی زیاترەوە، قسەی لە سەر کرا و هەڵوێست بەرامبەری نیشان درا.
ئەم وتارە هەوڵ دەدا، گرنگیی ئەم ڕووداوە و کاریگەریی ئاکام و شوێنەوارەکانی لە سەر چارەنووسی نەتەوەی کورد بخاتە بەر سەرنج و لە تەنیشت ئەم سەرنجەش، هەڵوێستەیەک لە سەر دژایەتی و ناڕەزایەتییە نیوخۆیی و دەرەکییەکان بکا و ئەرکی نەتەوەیی تاکی کورد و هێز و ڕێکخراوە سیاسییەکان لەم بەشەی کوردستان هەمبەر ئەو ڕووداوە گرنگە، وەبیر بێنێتەوە.
بەڕێوەبردنی گشتپرسی بۆ سەربەخۆیی لە هەرێمی کوردستان، لە ڕووی گرنگییەوە دەبێ لە ئاستی دوو ڕووداوی گرنگی مێژووی نەتەوەی کورددا و سەرووتر لەو دوو ڕووداوەشی ببینین. یەکەمیان ڕاگەیەندرانی کۆماری کوردستان و دووهەمیان پێکهێنانی حکوومەتی هەرێمی کوردستان. خاڵی وێکچووی هەمووی ئەم ڕووداوە مێژووییانە، خۆ نواندنی بڕیار و ئیرادەی بەشێک لە نەتەوەی کورد یا پارچەیەکی کوردستان لە سەر چۆنیەتیی بەڕێوەبردنی چارەنووسی خۆی بێ وەبەرچاوگرتنی ڕەزامەندی و پێخۆشبوونی دەوڵەتی ناوەندیی ئەو ولاتە و دەوڵەتانی دراوسێیە. هەمووی ئەم ڕووداوە سیاسییانە، هەڵگری ئەو پەیامەن کە نەتەوەی دابەشکراو و خاکداگیرکراوی کورد، بەم چارەنووسەی بەسەریدا سەپاوە ڕازی نیە و دەیەوێ بە جۆرێکی دیکە بژی. ئەوەش کە ڕووداوەکان لێک جیا دەکاتەوە، کات و شوێنی ڕووداوەکان و ئەو هەلومەرجە نێوخۆیی و ناوچەییانەن کە بڕیارە نەتەوەییەکانیان تێدا بەڕێوە چووە. بۆ تێگەیشتن لە ئاکام و شوێنەوارە نەتەوەیی و سیاسییەکانی هەر سێ ڕووداوەکە، ئەوەندە بەسە بڵێین کە کۆماری کوردستان، ئەگەر چی نەیتوانی زیاتر لە ساڵێک لە سەر حوکم بمێنێتەوە، بەڵام لە ڕووی گەشەپێدانی هەست و بیری نەتەوەیی و بەرزکردنەوەی ئاستی داخوازیی کورد، ڕێگای هەوڵدان بۆ پێکهێنانی کیان و دەوڵەتی کوردی بە جەوهەرو ناوەرۆکێکی سەردەمیانەی خستە بەردەم بزووتنەوەی نەتەوەیی کورد بە گشتی و بزووتنەوەی نەتەوەیی لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان بە تایبەتی. پێکهێنان و ڕاگەیاندنی حکوومەت و پارلمانی هەرێمی کوردستانیش، پێداگرتنەوە بوو لە سەر ویست و ئێرادەی بەدەستەوەگرتنی چارەنووس و خۆبەڕیوەبردن لە لایەن نەتەوەی کوردەوە لە سەردەم‌و هەلومەرجێکی نوێ دا. بڕیارێک کە سەرەڕای دژایەتی و ناڕەزامەندیی هەر چوار دەوڵەتی عێراق، تورکیە، ئێران و سووریە، لە ئاکامی هەڵقووڵانی لە هەناوی خەون و ویستی لە مێژینەی خەڵکی کوردستان و لە بەرەکەتی پشتیوانیی مرۆیی و سیاسیی جیهانی، توانی خۆی بسەپێنێ. ئەم دەسکەوتە سیاسی و نەتەوەییە بە ڕووخانی ڕێژیمی سەدام حوسێن وپێکهاتنی گۆڕانی سیاسیی جۆراوجۆر لە عێراق و ناوچەکە، نەک هەر جێگە و پێگە و ستاتووسی خۆی پاراست بەڵکوو بووە ئەکتەرێکی کارا و دیار لە نێو رووداوە سیاسییەکانی عێراق و ناوچە دا و، هەرێمی کوردستانی لە ڕووی سیاسی و دیپلۆماسی و ئابوورییەوە لە ناوچەکە دا کرد بە خاوەن جێگە و پێگەیەکی تایبەت و تا رادەیەکی زۆرسەربەخۆ.
بەڵام بەڕێوەچوونی گشتپرسی بۆ سەربەخۆیی لە هەرێمی کوردستان، گۆڕانێکی سیاسی و نەتەوەیی بە چەند قات گەورەتر و گرنگتر لە دوو ڕووداوەکەی دیکەی لێ دەکەوێنەوە. ئەگەر هەر وەک چاوەڕوان دەکرێ زۆرینەی دەنگدەران بە "بەڵێ" وڵامی ئەم گشتپرسییە بدەنەوە و ئەگەر ئاکامی ئەم گشتپرسێ ببێتە بناغەی دیاریکردنی چارەنووسی سیاسیی هەرێمی کوردستان، ئەنجامەکەی لە دایکبوونی وڵاتی سەربەخۆی کوردستان دەبێ. ڕاستە کە هەرێمی کوردستان، بەشێکی کوردستانە نەک هەمووی کوردستان، بەڵام ڕاگەیەندنی سەربەخۆیی کوردستان تەنانەت لە چوارچێوەی بەشێکی خاکی کوردستانیشدا، بۆ یەکەمجار وەدیهاتنی ئاواتێکی لە مێژینە و جێبەجێبوونی مافێکی سروشتی و بێ ئەملاوئەولای نەتەوەی کورد لە بەرزترین فۆرمی سیاسیی خۆی دا دەبێ. پڕۆسەی ئەم گۆڕانە سیاسییە جگە لەوەی جێگە و پێگەی باشووری کوردستان لە هەرێمێکی بەستراوە بە عێراق، بۆ وڵاتێکی سەربەخۆ و خاوەن ئاڵا و کورسی و نوێنەرایەتی و ماف و ئیمتیازی تایبەت لە نێو نەتەوە یەکگرتووەکانی جیهاندا بەرز دەکاتەوە، کاریگەریی لە سەر پرسی کورد و داوا و چاوەڕوانیی نەتەوەی کورد لە بەشەکانی دیکەی کوردستانیش دەبێ. گومانی تێدا نیە کە ڕەوتی ئاڵوگۆڕە سیاسییەکان و تەنانەت نەخشەی سیاسیی داهاتووی ناوچەکەش تا ڕادەیەک دەکەوێتە ژێر کاریگەریی لە دایکبوون و جێکەوتنی دەوڵەتی سەربەخۆی باشووری کوردستان. ئەم پێناخۆشبوون و دژایەتیانەی دەولەتانی ئێران و تورکیە و هەر وەها حکوومەتی ناوەندیی عێراق لە پێوەندی لە گەڵ بەڕێوەچوونی ئەم گشتپرسییە و ئاکامەکانی‌دا دەریان بڕیوە، بە باشی گرنگیی ئەم ڕووداوە لە ڕوانگەی نەیارانی پرسی ڕەوای کورد دەردەخا.
هەر وا کە لە دەرەوەی هەرێم (وڵاتانی دراوسێ) دژایەتی لە گەڵ ڕێفراندۆم هەیە، لە نێوخۆی هەرێمی کوردستانیشدا، دەنگی دژ بە بەڕێوەچوونی ڕێفراندۆم دەبیسترێ. ئەم دەنگە ئەگەر چی ئەوەندە بە هێز نیە، بەڵام ناشکرێ هەر وا بە سووکی بە لایدا تێپەڕ بین و زیانەکان و کاریگەرییە نەرێنییەکانی نەبینین. دیارە دژایەتیی نەیارانی دەرەکیی ڕێفراندۆم لە گەڵ دژایەتیی ناڕازیانی نێوخۆیی دوو شتی لێک جیاوازن. هۆی دژایەتیی دەوڵەتانی دراوسێ و هێز و ڕێکخراوە شۆڤێنییەکانی تورک و فارس و عەرەب لە گەڵ ڕێفراندۆم ڕوونە. ئەوان بوونیان و بناغەی باوەڕ و ئایدۆلۆژیایان لە سەر ئینکاری نەتەوەی کورد و پێشێلکردنی مافەکانی ئەو نەتەوەیە دامەزراوە، هەر بۆیە سروشتییە کە چاوی دیتنی بەڕێوەچوونی ڕێفراندۆم بۆ سەربەخۆیی کوردستانیان نەبێ و ئاکامەکەی بە مەترسی بۆ خۆیان بزانن. بەڵام دژایەتیی نێوخۆیی لە گەڵ گشتپرسی، هۆیەکی تەواو جیاوازی هەیە. ئەو دژایەتییە لەوەوە سەرچاوە ناگرێ کە سەربەخۆیی بە مافی ڕەوای کورد نازانێ. زۆر لەو کەس و لایەنانەی لە نیوخۆی هەرێمی کوردستان بە جۆرێک لە جۆرەکان دەنگی ناڕەزایەتی دژی ڕێفراندۆمیان بەرز کردووەتەوە، هەم پێشینەی تێکۆشان بۆ مافی نەتەوەیی و تەنانەت داوای سەربەخۆییان هەیە، هەم سەربەخۆیی بە مافی ڕەوای نەتەوەی کورد دەزانن. ناڕەزامەندی و دژایەتیی ئەوان لە گەڵ ڕێفراندۆم لە بێ متمانەییان بە خاوەنانی سەرەکیی دەسەڵات لە هەرێمی کوردستان و لەو کەموکوڕی و کێشە و ناتەواوییانەوە سەرچاوە دەگرێ کە لە ماوەی دوو دەیە دەسەڵاتدارێتیدا لە حکوومەتی هەرێم و هێزە سەرەکییە پێکهێنەرەکانی بینراوە. هەرێمی کوردستان لە کاتێکدا بەرەوە گشتپرسی دەچێ کە گرفتەکان هەر وا بە چارەسەرنەکراوی ماونەوە و ئاسۆی چارەسەری گەورەترین کێشەی ئەم هەرێمە کە گەندەڵیی سیاسی و ئابوورییە، هەروا ناڕوونە.
تاکەکان و پێکهاتەکانی نێو هەرێمی کوردستان هەروا کە مافی ئەوەیان هەیە داوای سەربەخۆیی بکەن، مافی ئەوەشیان هەیە سەربەخۆییان نەوێ و دەنگ بە مانەوەی هەرێم لە چوارچێوەی عێراقدا بدەن. بەڵام هەبوونی مافێک ڕەوایی بە سوود لێوەرگرتنی لە هەر هەلومەرجێکدا نادا. نە هەبوونی ئەم مافە و، نە ڕەوا و لە جێی خۆیدابوونی بەشێکی زۆری ڕەخنەکانی نارازییان لە کارنامەی حکوومەتی هەرێمی کوردستان، ناتوانێ ببێتە پاساوێکی باش بۆ دژایەتی لە گەڵ بەڕێوەچوونی ڕێفراندۆم بۆ سەربەخۆیی. گەورەیی و نەتەوەییبوونی پرسی سەربەخۆیی لە لایەک و دەستوێکدانی ڕێژەیی فاکتەرە نێوخۆیی و ناوچەییەکان بۆ ڕاگەیاندنی سەربەخۆیی لەئیستادا، حوکم دەکا هەڵگران و لایەنگرانی داوای سەربەخۆیی- با زۆرینەی کۆمەڵگەشیان لەگەڵ دابێ- لە جیاتی پشتگوێخستن و تاوانبارکردنی دژبەرانی گشتپرسی بە دەست و پیوەندی ڕێژیمەکانی ناوچە و دانانی ناو و ناتۆرەی دیکە لە سەریان، پێویستە هەوڵی وەدەستهێنانی متمانە و ڕەزامەندیی ئەوان بدەن. دژبەرانی گشتپرسییش- هەر چەند ڕەخنەکانیشیان لە بارەی کارنامەی حکوومەتی هەرێم و هێزە سەرەکییەکانی پێکهێنەری و، پرسیارەکانیان لە سەر داهاتووی دەسەڵاتدارەتی لە هەرێمی کوردستاندا، لە جێی خۆی دابێ- پێویستە لەم بڕیارە مێژووییە دا کە لە سەر داهاتووی نەتەوەکەیان دەدرێ، لە گەڵ زۆرینەی خەڵک و هێزە سیاسییەکانی هەرێم دابن. سەربەخۆیی یا گشتپرسی و ڕێخۆشکردن بۆ سەربەخۆیی، پرسی ئەم یا ئەو سەرۆک و سەرکردە و هێزی سیاسیی تایبەت نیە کە بکێرێتە قوربانیی ڕەخنە و ناڕەزایەتیی ئەم و ئەو. ئەم پرسە پرسێکی گشتی و نەتەوەییە و ئەگەر بە سەرکەوتوانە بەڕێوە بچێ، ڕەوتی مێژووی نەتەوەیەک دەگۆڕێ. بڕیاڕێکی گەورە و مێژوویی لە بارەی سەربەخۆیی هەرێمی کوردستان، هەتا ژمارەیەکی زیاتر لە هیز و لایەنە سیاسییەکان و دانیشتوانی هەرێم لە پشتی بن و هەتا دژبەر و ناڕازیانی کەمتر بن، پڕۆسەی جێبەجێکردنەکەی هەموارتر و، سەنگەری ڕاوەستان بەرامبەر نەیارانیی دەرەکیی ئەم بڕیارە، بە هیزتر دەکا.
ئەوەندەش کە دەگەڕێتەوە سەر ئەرکی نەتەوەیی هێز و لایەنە سیاسیەکان و تاکەکانی کورد لە بەشەکانی دیکەی کوردستان، سروشتییە کاتێک چاوەڕوانیمان لە دەوڵەتان و نەتەوەکانی دیکە ئەوەیە کە ڕێز لە ئیرادە و بڕیاری نەتەوەی کورد لەم بەشەی کوردستان بگرن و چی دیکە دژایەتیی مافی ئەم نەتەوەیە بۆ بەڕێوەبردنی چارەنووسی خۆی نەکەن، پێویستە بۆ خۆشمان ڕێز لە بریار و ئیرادەی کورد لەم بەشەی کوردستان بگرین و بە هەموو جۆرێک هاوکاری بە ئاکام گەیشتنی ئەم پڕۆسەیە بین. چونکە سەرکەوتنی ئەم پڕۆسەیە و لە دایکبوونی دەوڵەتێکی سەربەخۆ لە کوردستان، دەسکەوتێکی نەتەوەیی بۆ کوردستان و نەتەوەی کورد لە تەواوەتیی خۆی دایە.
