هەرێمی باشووری کوردستان لە ماوەی یەک حەوتووی ڕابردوودا بووەتە مەیدانی شەڕ و ئاڵۆزییەک کە تا ئەو دەم و ساتە درێژەی هەیە. شەڕ و پێکدادانەکان بە گرتنەوەی کەرکووک لەلایەن هێزەکانی حەشدی شەعبی و سوپای عێڕاق دەستی پێکرد و پێشڕەویی ئەو هێزانە لە خاکی هەرێمی کوردستان و دەستبەسەرداگرتنی به‌شی زۆری ئه‌و ناوچه کوردستانییانه‌ی ده‌ره‌وه‌ی هه‌رێمی لێ کەوتەوە که پاش شه‌ڕی داعش که‌وتبوونه‌وه ده‌ستی کورد.
هێرشی سوپای عێراق بۆ سەر کوردستان نیزیک مانگێک دوای ڕاپرسییەکەی باشووری کوردستان بۆ سەربەخۆیی کرا، ڕاپرسییەک کە نزیکه‌ی ٩٣% ی بەشدارانی دەنگی «بەڵێ»یان بۆ جیابوونەوە لە عێڕاق و ڕاگەیاندنی دەوڵەتی کوردی دا. لە ئەنجامی ئەو بڕیارەدا سێ وڵات کە هەموو مێژووی خۆیان پڕە لە ناتەبایی و ململانێ و دوژمنایەتی، بەڵام لەسەر دژایەتیی کورده‌کان و شکاندنی شکۆ و هەرەسهێنان بە ئیرادەی سەروەری و سەربەخۆییخوازیی ئەوان یەکیان گرت و پیلانێکی نێودەوڵەتییان لە دژی کورد گێڕا.
لە هەناوی ئەو پێشهات و گۆڕانکارییانەدا چەند شت هەیە باسیان بکەین:
یەکەم، کۆماری ئیسلامیی ئێران هەر بە پشتیوانی ناسەربازی لە دەوڵەتی ناوەندیی عێڕاق بۆ ئابلۆقەی هەرێمی کوردستان و داخستنی سنووری ئاسمانی و خاڵە سنوورییەکانی هاتوچۆ و بازرگانی نەوەستا، به‌ڵكوو ئەوەی دەیبینین بەشداریی ئاشکرا و ڕاستەوخۆی سوپای پاسدارانیشە لە شەڕ و پەلامارەکانی حەشدی شەعبی بۆ سەر هەرێمی کوردستان. ئەویش ڕاست لە کاتێکدا کە بەپێی ستراتیژیی نوێی کۆشکی سپی، سپای پاسداران وەک کاراکتەری سەرەکیی
ئاژاوە و قەیرانخوڵقێنی و ناجێگری لە ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاست ناوی دەبرێ و سه‌باره‌ت به پشتیوانی له گرووپه تێرۆریسته‌کان لەلایەن وەزارەتی خەزێنەدارییەوە خراوەتە لیستی ڕەشی گەمارۆوە. بە گرنگیدان بە قسە و هەڵوێستەکانی پێشووی سەرکۆماری ئەمریکا و ستراتیژییە نوێیەکەی، بێ تەفاوەتیی تڕامپ و بەڕێوەبەرایەتییەکەی بە نیسبەت گۆڕانکارییەکانی ئەم دواییانە کە هەموو بەڵگەکان ڕۆڵی ئاشکرای سپای پاسداران لە دروستکردنی شەڕێکی دیکەی ناوچەییدا دەسەلمێنن؛ جێی سەرسووڕمانی زۆر کەس و لایەنن. ئەوەی لە هەرێمی کوردستان ڕوو دەدا له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دا که جێبه‌جێکردنی پیلانێكی دژمنکارانه‌ی ستراتژیک به‌دژی نه‌ته‌وه‌ی کورده، هه‌رله‌وکاته‌دا نادیده‌گرتن و ده‌مه‌لاسکه‌یه‌کی روونی ستراتیژیی نوێی ئەمریکا له به‌رامبه‌ر ئێران دایه.
دووهەم، ئەو هێرشە بۆ سەر کوردستان دوای گشتپرسی بۆ سەربەخۆیی کرا و ئێستاش بەغدا دەڵێ لە ئەگەری وتووێژ لەگەڵ هەرێمی کوردستان لەسەر پرسە ناکۆکەکان بە هیچ شێوەیەک ڕیفراندۆم و ئاکامەکەی قسەی لەسەر ناکرێ. هەروەها هه‌م لە بەرەی حکومەتی ناوەندی و هەم لە نێوخۆی هەرێمەوه کۆمەڵە دەنگێک به‌و ئاقاره‌دا ده‌بیسترێ که تاوانی ئەو دەستدرێژی و کاولکارییە بخرێتە ئەستۆی گشتپرسییەک کە کراوە. ئەوەی لەو پێوەندییەدا دەگوترێ ئەستاندنەوەی ڕەواییە لە بڕیارێکی هەرە ڕەوای کورد لەو هەرێمەدا. ئه‌مه له کاتێكدایه که بەرپرسایەتیی سەرەکیی خوڵقانی ئەو دۆخە لە ئەستۆی ئەو لایەنەیه (حکومه‌ته یه‌ك له‌دوای یه‌که‌کانی به‌غدا) کە بە درێژایی مێژووی دروستبوونی عیراق وەڵامی ماف و داواکانی کوردی بە ئاگر و ئاسن داوەتەوە. کورد لە باشووری کوردستان لە مێژووی نە هیندە دووردا چەند جار خەبات و شۆڕشەکەی بۆ ماف و ئازادییەکانی لەلایەن حکومەتی پاشایەتی و کۆماریی عێڕاقەوە سەرکوت کراوە، لە 1975دا وەک ئێستا پیلانی نێودەوڵەتییان لە دژی گێڕاوە، ئەنفال کراوە، بە بۆمبی شیمیایی لێی دراوە و لە کۆڕەوی میلیۆنیدا ناچار بە جێهێشتنی زێدی باب و باپیرانی کراوە، بەڵام ڕاست لەو کاتەدا _ 2003 لە پاش ڕووخانی ڕێژیمی سەدام_ کە ئه‌وده‌میش ده‌یتوانی باسی جیابوونەوە و سەربەخۆیی بکا، بڕیاری دا لەگەڵ پێکهاتەکانی دیکەی ئەو وڵاتە شانسێکی دی بە هاوبەشی و بنیاتنانەوەی عێڕاقێکی نوێ بدا. ئەوەی هەرەسی بەو مەیلە و به ئەزموونی پێکه‌وه ژیان له عیراقدا هێنا بێ بەڵێنیی حکومەتی ناوەندی و سیاسەتی شۆڤێنیستیی بەغدا بوو کە به پاوانخوازی و نادیده‌گرتنی ده‌ستوور و بنه‌ماکانی ته‌وافوق و شه‌راکه‌ت، به کرده‌وه هه‌رێمی کوردستانی خسته سه‌ر رێچکه‌یه‌ک که بیر له رێگا و بژاری دیکه بۆ ئاینده‌ی خۆی بکاته‌وه.
سێهەم، هەرێمی کوردستان و هێزی پێشمەرگە لە چوار ساڵی ڕابردوودا بەو شەڕ و بەرگرییە خوێناوییەی کە لەگەڵ دوژمنێکی قەستەسەری ئاسایش و ئەمنیەت لە جیهاندا وەک داعش کردی، دنیای ڕۆژاوای قەرزداری خۆی کرد. لە ماوەی چارەگە سەدەیەکیش لە دەسەڵاتی دوفاکتۆی کورد لە عیڕاق ئەزموونێکی باشی لە خۆبەڕێوەبەری و ڕێزگرتن لە پڕەنسیپە جیهانییەکانی وەک وێکهەڵکردنی پێکهاتە نەتەوەیی و ئاینیەکان و ئازادییە مەدەنی و دێموکراتیکەکان پێشکێش کردوە. هه‌ر بۆیە چاوەڕوانیی ئەوە دەکرا کە دنیای ڕۆژاوا هەرێمی کوردستان وەک دۆست و هاوپەیمانێکی ستراتژی و وه‌ک مۆدێلێکی شیاوی پاراستن چاو لێ بکا و پشتیوانی بێ. ئەوەی تا ئێستا دیومانە ڕووی دزێوی ئەو دیپلۆماسییە بە تایبەت لە ساڵانی شەڕ لەگەڵ داعش بوو، وەک بڵێی کوردیان هەر بۆ شەڕی داعش دەویست و ماف و داوا ڕەواکانی کوردیش _کە هەر هەمووی لەسەر بنەمای ئەو پڕەسنیپانەن کە خۆیان پێناسەیان کردوون_ وا دیاره لای ئەوان ئه‌وه‌نده گرینگ نیه که له رۆژی ته‌نگانه‌دا له‌سه‌ری به‌کرده‌وه وه‌جواب بێن.
چوارەم، بەداخەوە ئەوی برینی ئەمجارەی بەژانتر کردوە ئەوەیە کە ئەگەر کورد تا ئێستاش دۆست و پشتیوانی جێی متمانەی نییە لە نێو وڵاتاندا، لەنێو خۆیشیدا ناکۆکی و دووبەرەکی بینەقاقای گرتوە. ئەوەی لەم ڕۆژانەدا دەیبینین و دەیبیسین وەدیهاتنی خەونی نەیارانی کوردە کە هەمیشە کۆشکی هیوایان لەسەر کاولکردنی کوردستان و لێدان لە شکۆی نەتەوەیی و یەکیەتیی کورد هەڵچنیوە. ئاراستەی پێشهاتەکان و داهاتووی کورد لە هەرێمی کوردستان دیارە، یان دەبێ دەست لە شکۆی و دەسکەوتەکانی چەند دەیە ڕابردووی بشوا و بێ گەڕانەوە بۆ پاشخانی خەباتی مافخوازی و سەروەریخوازیی قایل بەو قەدەرە بێ و ببێتەوە بە بەشێک لە حکومەتی ناوەندگەرا، یان پێویستە خەبات و ململانێ بۆ مانەوەی ئەو، پاراستنی دەسکەوتەکانی و وەدیهێنانی خەونە مێژوویی و ڕەواکەی بکا.
ڕووداوەکانی ئەم دواییانەش وەک بێ پشتیوان مانەوەی تا ئێستای کورد لە دنیای دەرەوە و گەلەکۆمەی وڵاتانی نەیاری ناوچه لە دژی کورد پێمان دەڵێن تەنیا بەخت و تەنیا ڕێگای دەربازکردنی کورد لەو قۆرتەی ئێستا و گەیاندنی ئەو بەلەمە لە دەریای تۆفانی و پڕ شەپۆلی ناوچە بۆ کەنارەکانی ئارامی، یەکیەتی و یەکبوونه‌وه‌ی هه‌رچی زووتر و هه‌رچی قایمتری کورده. گەڕانەوە بۆ دەنگ و داوای خەڵک و گرنگیدان بە ویست و چاوه‌ڕوانیی ئه‌وان؛ ئەزموون وەرگرتن لە شکان و نەهامەتییەکانی ئەم دواییانە؛ کاراکردنەوەی هاوپەیمانی و دامه‌زراوه نیشتمانییه هاوبه‌شه‌کانی کورد له باشوور و رێککه‌وتن له‌سه‌ر نه‌خشه‌رێگایه‌کی رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی قه‌یران و بنیتاتنانه‌وه‌ی ئاینده له ریزی ئه‌و هه‌نگاوانه‌دان که له‌و قۆناغه‌دا زه‌رووره‌ت و ئه‌وله‌وییه‌تیان هه‌یه.
( لە ژمارەی ٧١٢ی”کوردستان”دا بڵاو بۆتەوە)
