N: Serbest Urmiye

Di rojên borî de û bi hilkevta hatina roja 10’ê meha Muherrem’ê ku ji aliyê bawermendên mesebê şîie - ku beşek gelê Kurd û hejmarek ji niştecihên Kurdistanê jî bawerdarê mesebê han  in- bi ”Aşûra” anku salvegera Kuştina Îmam Husên, îmamê seyemîn yê Şîian, hatiye navkirin , peyameke hevxemî yan sozdariyê  li ser  pêgeha ”Twitter”ê ji aliyê berpisê Giştî yê Navenda Birêveberiya Partiya Demokrat a Kurdistana Îranê, birêz Mistefa Hicrî, ve hate weşandin. Piştre peyama han di terzên cuda de bi baş û xerab hate şirove û nîqaşkirin û hevbîr û cudabîr jê derketin. Di vir hewil tê dan ku  peyama han weke girîngî û hewcehiyekê ku dibû bi xasmanî di qada neteweyî  li Kurdistanê de ji mêj ve hewil jê re hatiba dayîn were şirovekirin. Herçend ku niha jî bi taybetî piştî serhildana ku bi navê ”Jîna” û bi silogana ”Jin, Jiyan, Azadî” di Kurdistanê de, hewcehiya wê ji bo yekitîya neteweyî û civakî  li hember rejîma dagîrker de berçav e.

Di  destpêkê de hewil tê dan ku li gorî têgehen netewesazî û yekîtiya neyeweyî werin şirove kirin û di Kurdistanê de werin berawird kirin.

1. Avakirina Neteweyî

Têgeha netewe bi wateya gel û niştecihên welatekê, bo cara yekem di şoreşa Firansayê de serhilda. Ji ber ku şoreşa han serhildan li dijî  çarçoweya hevwelatîbûna tac û  textan û derbazbûn bo hêlek  berfirehtir wate hevwelatîbûna Firensî bû.

Netewehezî  weke pêvajoya afirandin û bingeha pêkhatina neteweyan,  ramaneke siyasî  ya  berfireh e û ji aliyê teorî ve bi qasekê mend e ku dikare navenda li hevnezkirina bîr û hizrên cuda û dijberî hev be.  

Her çend ku di pênaseyên kilasîk de netewe demekê wateya xwa ya rast werdigire ku dewlet - neteweyek pêkanî be. Lê dîsan jî avakirina neteweyan girîngtir e ji avakirina dewletê.  Netewe ji aliyê siyasetvan û rewşenbîrên neteweperest ve tên afrandin û çîn û texên civakî, aborî û siyasî û ... yên ku ji vê pêkhateyê mifahê werdigirin, piştîvanên  vê pêvajoyê ne. Lewma  hewce ye ku  di pêvajoya avakirina neteweyan  de hemû pêkhate , nemazê di aliyê civakî de bên serhev xistin.

2. Yekîtiya neteweyî 

Ya ku herî zêde di avabûna dewletên nûjen de xwedî bandor e û di pêşketina dewletan de weke gava sereke tê dîtin yekîtiya neteweyî ye.

Di pirsa yekîtiya  neteweyî di avakirina neteweyan de jî yek ji pirsên herî sereke ji  demokrasî  û  azadiya derbirînê, girîng dayîna nêrîn û bîr û baweriyên cuda  û  pêkanîna deliveya hewce ji bo  guhertina tevalî ya bîr û rayan roleke bingehîn dibîne.

Rast e ku  yekîtî di navbera endamên neteweyekê de esasê pêkhatina yekîtiya neteweyî ye, ji aliyê din ve jî pêkanîna yekîtiya neteweyî armanca partiyên siyasî ye.

Partiyên siyasî navendên sereke yên civîn û yekgirtina bîr û îradeyên cuda ne, ku derfetê ji bo bandor danîna hêzên siyasî û civakî li ser hev û li ser pêkhateyên din ên siyasî  diafirîne.

3. Avakirin û yekîtiya neteweyî  di Kurdistanê de

Di berhevdan Payama birêz berpirsiyarê Giştî yê Navenda Birêveberiya Partiya Demokrat a Kurdistana Îranê weke hêzekê ku hilgirê nasnameya neteweyî û berfireh di Rojhilatê Kurdistanê de, tevî fakterên ku di serve hatin bas kirin, hewcehî û girîngya peyama han derdikeve. Eva di demekê deye Ku Partiya navbirî hertim di bone û resmêm aliyên din yên civaka Kurdistanê de jî xwedî peyam bûye.

Kêmasî  di gotar û yekîtiya neteweyî di Kurdistanê de yê bûye sedema paşvemayînên zêde. Heya di serdemê pênaseya  kilasîk ji  netewehezî(nationalism) de jî   ku weke pirseke girîng û bi bandor dihate mêzekirin û dewlet-netewe wekî çareseriya pirraniya qeyranên siyasî- neteweyî ne tenê li herêma me de, belku di cîhanê de jî dihat dîtin, nebûna pênaseyeke zanistî ya bihêz û berfireh ji netewehezî(nationalism) a Kurdî , him di warê selimandin û him jî di warê redkirinê ji aliyê hêzên siyasî yên kurd ve, ne tenê nekarî pirsa çarenivîsa gelê kurd ku bi salan qurbanî jê re dida , çareser bike , belku  di hin qonaxên cuda de rewşek afirandin  ku mixabin aliyên Kurdî heta di rûyê hev sekinandin.

Ji aliyeke din  kêmasiya zanistî di gorata  netewehezî(nationalism) ê di Kurdistanê de bû sedem ku beşeke girîng ji pêkhateya sereke ya neteweya Kurd û  xwe di gotara neteweyî ya Kurdî de nebîne û nasyonalîzma Kurdî paşve bikêşe. Wek mînak, Kurdên Êzdî li Başûrê Kurdistanê ji ber sedemên olî  û  Kurdên Lor  li Rojhilatê Kurdistanê – ku li gor Kurdologên Kurd û   bîhanî , beşeke in ji neteweya Kurd –  û pareke mezin ji Kurdên ku bawermendê mesebê Şîie bûn  heta çend salan berî niha jî,  bûne qurbanîyên zanistî nebûna pênaseya netewehezî  û gotara netewî ya Kurdî. Ji bilî vê çendê beşeke berçav ji xaka welat ji destê Kurdan derket(Loristan).