حەسەن قارەمانی
پرسی نەتەوەیی کورد یەکێک لە ئاڵۆزترین و درێژخایەنترین ململانێی ڕۆژهەڵاتی نێوەڕاستە. دەیان ساڵە گەلی کورد خەبات دەکات بۆ ئەوەی دەنگی ببیسترێت و بۆ ناساندنی شوناسی کولتووری و سیاسی ناوازەی خۆی. لەم چوارچێوەیەدا پرسیارێک هاتۆتە ئاراوە کە ئایا دێموکراسی دەتوانێت وەڵامێک بێت بۆ چارەسەرکردنی ئەم ململانێیە و گەیشتن بە پێکەوەژیانی ئاشتیانە؟
پرەنسیپەکانی دێموکراسی وەک ڕێزگرتن لە مافەکانی مرۆڤ، ئازادی ڕادەربڕین و یەکسانی، دەتوانن چوارچێوەیەک بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ پرسی نەتەوەیی کورد بە شێوەیەکی دادپەروەرانە و گشتگیر پێشکەش بکەن. بە پێدانی دەرفەت بە هەموو هاووڵاتیان، بەبێ گوێدانە پێشینەی نەتەوەیی، بۆ بەشداریکردن لە بڕیاردانی سیاسی و داڕشتنی کۆمەڵگە دێموکراسی دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە دروستکردنی متمانە و کەمکردنەوەی گرژییەکان.
پرەنسیپەکانی دێموکراسی سەکۆیەک بۆ گشتگیری و بەشداری سیاسی دەڕەخسێنن کە ئەمەش بۆ چارەسەرکردنی پێداویستی و بەرژەوەندییەکانی گەلی کورد گرینگە. دێموکراسی بە ڕێگەدان بە بەشداری نوێنەری کورد لە دامودەزگا سیاسییەکان و ئۆرگانە بڕیاردەرەکاندا، دەتوانێت دڵنیابێت لەوەی دەنگی ئەوان دەبیسترێت و مافەکانیان پارێزراو دەبێت. لایەنێکی تری گرنگ ئەوەیە کە پرۆسەکانی دێموکراسی فەزا بۆ دانوستان و گفتوگۆی سیاسی ئاشتیانە دەڕەخسێنن. دێموکراسی بە دروستکردنی سەکۆیەک بۆ بەشداریکردنی سەرکردە و نوێنەرانی کورد لە بڕیار و دانوستانە سیاسییەکان، لە جیاتی توندوتیژی و ڕووبەڕووبوونەوە، دەتوانێت کەناڵێک بۆ چارەسەرکردنی ناکۆکییەکان لە ڕێگەی ئاشتیانە و دانوستانەوە پێشکەش بکات.
بۆ ئەوەی دێموکراسی بتوانێت پرسی نەتەوەیی کورد چارەسەر بکات، بەڵام ئیرادەی سیاسی بەهێز و ڕاستگۆ لە هەموو لایەنە پەیوەندیدارەکان پێویستە. پابەندبوون پێویستە بۆ پاراستن و ڕێزگرتن لە مافەکانی مرۆڤ، دروستکردنی متمانە و پێشخستنی گشتگیری و یەکسانی. هەروەها پێویستی بە تێپەڕاندنی دژایەتییە مێژووییەکان و کارکردنی چالاکانە بۆ بەرەوپێشبردنی ئاشتی و ئاشتەوایی هەیە.
هەروەها گرنگە لەبیرمان بێت کە ڕۆڵی دێموکراسی لە چارەسەرکردنی پرسی نەتەوەیی کورددا چارەسەرێکی سادە و خێرا نییە. پێویستی بە کات و سەبر و هەوڵی بەردەوامی هەموو لایەنەکان هەیە بۆ بنیاتنانی ئاشتی و دادپەروەری بەردەوام. هەروەها داوا لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەکات کە لە ڕێگەی پێشخستنی گفتوگۆ و نێوەندگیرییەوە پشتیوانی و هاوکاری پرۆسەکە بکات.
دێموکراسی چوارچێوەیەک پێشکەش دەکات کە مرۆڤی کورد بەبێ ترس لە ئاسمیلاسیۆن و جیاکاری، بتوانێت کولتوور و زمان و نەریتە ناوازەی خۆی بپارێزێت و دەربخات. دێموکراسی بە دانپێدانان و پاڵپشتیکردنی کولتوور و زمانی کوردی، دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە دروستکردنی متمانە و هەستکردن بە ناسنامە بۆ گەلی کورد.
بۆ ئەوەی دێموکراسی بتوانێت پرسی نەتەوەیی کورد چارەسەر بکات، گرنگە چارەسەری نادادپەروەریی ئابووریی کۆمەڵایەتی و پەراوێزخستنیش بکرێت. لە ڕێگەی دابەشکردنی دادپەروەرانەی سەرچاوە و دەرفەتەکانەوە، دێموکراسی دەتوانێت بەشداری بکات لە کەمکردنەوەی گرژییەکان و دروستکردنی پێکهاتەیەکی کۆمەڵایەتی گشتگیرتر. ئەمەش بە واتای دەستەبەرکردنی دەستڕاگەیشتن بە خوێندن و هەلی کار و خزمەتگوزارییە کۆمەڵایەتییەکان بە شێوەیەکی یەکسان بۆ هەموو هاووڵاتیان بەبێ گوێدانە پێشینەی نەتەوەیی.
لایەنێکی دیکەی توانای دێموکراسی توانای پێشخستنی پێکەوەژیانی ئاشتیانە لەڕێگەی دیالۆگ و ئاشتەواییەوەیە. دێموکراسی بە هاندان و پاڵپشتیکردنی دانوستانەکانی ئاشتی و نێوەندگیری و لێکتێگەیشتن، دەتوانێت هێزێکی بزوێنەری گرنگ بێت بۆ دروستکردنی پرد و چارەسەرکردنی ململانێکان بە شێوەیەکی ئاشتیانە.
لە هەمان کاتدا گرنگە دان بەوەدا بنێن کە ڕۆڵی دێموکراسی لە چارەسەرکردنی پرسی نەتەوەیی کورددا چارەسەرێکی خێرا و ئاسان نییە. پێویستی بە پابەندبوون و سازانێکی درێژخایەن دەبێت لەلایەن هەموو لایەنە پەیوەندیدارەکانەوە. هەروەها پێویستی بە پاڵپشتی و هاوکاری نێودەوڵەتی هەیە بۆ ئاسانکاری گفتوگۆ و پێشخستنی دانوستانەکانی ئاشتی.
ئەنجام
دێموکراسی توانای ئەوەی هەیە لە ڕێگەی پێشخستنی گشتگیری سیاسی، پاراستنی ڕۆشنبیری، چارەسەرکردنی نادادپەروەرییە کۆمەڵایەتی-ئابوورییەکان و پێشخستنی پێکەوەژیانی ئاشتیانە ڕۆڵێکی گرینگ لە یەکلاکردنەوەی پرسی نەتەوەیی کورددا بگێڕێت. دێموکراسی بە بنیاتنانی پێکهاتەیەکی کۆمەڵایەتی گشتگیر کە ماف و بەرژەوەندییەکانی گەلی کوردستانی تێدا بگیرێت، دەتوانێ ڕێگەیەک بێت بۆ پێشەوە بۆ ئاشتی و سەقامگیری و چارەنووسی گەلی کوردستان. پێویستی بە ئیرادە و پابەندبوون و پشتیوانی نێودەوڵەتی دەبێت بۆ تێپەڕاندنی ئاستەنگەکان و گەیشتن بە چارەسەرێکی دادپەروەرانە و بەردەوام.
دێموکراسی دەتوانێت ڕێگایەک بێت بۆ چارەسەرکردنی پرسی نەتەوەیی کورد. دێموکراسی بە ڕێزگرتن و پاراستنی مافەکانی گەلی کورد، بەرەوپێشبردنی دیالۆگی سیاسی و دروستکردنی پێکهاتەیەکی کۆمەڵایەتی گشتگیر، دەتوانێت سەکۆیەک بۆ پێکەوەژیان و ئاشتەوایی ئاشتیانە پێشکەش بکات. بەڵام پرۆسەیەکی ئاڵۆزە کە پێویستی بە ئیرادەی سیاسی و پابەندبوون و پشتیوانی هەموو لایەنە پەیوەندیدارەکان هەیە. بە هەوڵێکی هاوبەش بەرەو حوکمڕانی دێموکراسی و ئاشتی، پرسی نەتەوەیی کورد ئەگەری هەیە لە داهاتوویەکدا چارەسەری خۆی بدۆزێتەوە کە هەموو هاووڵاتیانی ناوچەکە بتوانن بە هاوئاهەنگی و یەکسانی بژین.
لە کۆتاییدا ئەوەی بزووتنەوەی سیاسیی کورد لە هەموو بەشەکانی کوردستاندا کردوویەتی خەباتێکی ڕەوا بۆ دەستەبەری ئەو دێموکراسییە بووە و سووچ و تاوانی ئەو دۆخە هەموو لە ئەستۆی کۆماری ئیسلامیی ئێران و ڕێژیمە سیاسییەکانی دیکەی زاڵ بەسەر کوردستانە کە نادێموکراتیکن و کۆسپی سەرەکیی بەردەم چارەسەری پرسی کورد و دێموکراسی لەو وڵاتانەن.
