W: Hesen Mukerem

 

(Deqa axavtina Berpirsê Navenda Birêveberiya Giştî yê Partiya Demokrat a Kurdistana Îranê di konferansa 100 saliya Peymana Lozanê de)

Xwişk û birayên hêja!

Dixwazim silav û pîrozbahiyên xwe yên germ pêşkêşî hemû wan kesan bikim ku ji bo lidar xistina vê konferansa ku di helkefteke dîrokî de tê lidarxistin û hêjayî axavtin û xebatê ye, ked dane. Bi taybetî ne ji ber ku divê em her civînekê li dar bixin û jê derkevin, lê ji ber ku divê em jê ders bistînin. Ez ê zêde venegerim ser dîrokê û li paşerojê namînim, ku mixabin tijî peymanname û lihevkirinên li dijî mafên welat û neteweya Kurd li hemû parçeyan e. Ji ber ku ew qas dema me tune ye, lê ez ê bi kurtasî bi peymana Sevrê dest pê bikim.

Em di nav kurdewariya xwe de gelek caran dibêjin ku Peymana Sevrê mafên Kurdan îspat kir, lê Lozanê ew ji holê rakir. Lê, rastî ne wisa ye. Ji ber ku parçekirina Kurdistanê bi peymana Sevrê bû û hemû pirsgirêk û wêrankirina kurdan ji wê rojê dest pê dike.

Peymana Sevrê, bi dîtina min, ji roja çêbûna xwe ve mirî bû. Sebeba vê jî wedigere bo vê ku, para yekem, çarenivîsa piraniya kurdan bi awayekî pir xerab li ser her du welatên erebî yên Iraq û Sûriyê hat danîn. Para piçûk a ku li Kurdistana Tirkiyê mabû, di peymana Sevrê de otonomiya navxweyî hat dayîn. Lê, ew otonomiya hundirîn bi qasî sist bû ku her bixwe gav bi gav rê li ber hilweşîna xwe vekir.

Heger hûn bala xwe bidinê, di Peymana Sevrê de, ew para Kurdistana Tirkiyê behsa mafê xwe yê xweseriya navxweyî dike û ji welatên ku di şer de bi ser ketine, sê nûner destnîşan dike. Fransa yek, Brîtanya yek û Îtalya yek. Û ew hatine erkdarkirin ku di nav şeş mehan de proje-yasyekê ji bo mafên ku ji bo para biçûk a Kurdistanê ku mane amade bikin; Di heyetê de yek kurd jî nîne. Ji ber vê yekê, wekî piraniya peymanan, çarenivîsa neteweya kurd jî dê piştî şer dîsa bikeve destên kesên ne kurd ên ku dixwazin li gorî berjewendiyên xwe yên dagirkeriyê diyar bikin.

Piştî van şeş mehan, aliyê kêm em tiştek, an gelaleyek nabînin ku bibînin ka wan çi kir. Lê, her tişt girêday bi eger û ema yê. Di heman xalan de ku Peymana Sevrê ji bo Kurdan ji bo vî mafî, dibêje ku eger her sê kes di hin xalan de pirsgirêk hebin û li hev nekin, dewletên têkildar wê pirsgirêkê çareser bikin. Yanî dîsa bi meseleya dewletên ku kurd di nav wan de parçe bûne ve girê dide.

Ger ew yeka jî cî bi cî bibe, bala xwe bidin ku ew hemî eger û ema ! Eger wisa bû, piştî salekê kurdan ji koalîsyona dewletan xwest ku referandumê pêk bîne. Eger ew razî bin û Komela dewletan jî bipejrînin ku Kurd jî bibin xwedî mafê serxwebûnê, wê demê ewê wî mafî diyar bikin.

Ev hemû ema û egerên han ku tu garantiya bicihbûnê tunîne. Ji ber vê yekê em dikarin bi hêsanî bibînin ku di nava sê salan de ji Peymana Sevrê heta Lozanê dema ku li herêmê guherînek çêbibe û dewlet biryar bidin ku Tirkiye ku nû hatiye avakirin divê bibe xwedî îstiqrar, ewlehî û sibatê. Peymana Lozanê ji aliyê hikûmeta Îtalyayê ve hat îmzekirin û ragihand ku ew amade nin ji bo bicihanîna peymanê ti leşkeran bişînin bo bicihanîna wê lihevkirinê û Firansa û Birîtaniya jî gelek bi hêsanî paşekêşî dikin ku Lozan dispêrin bi dîrokê.

Ev qedera kurdan bû ku diviyabû mafên xwe bidest bidana. Ji ber vê yekê ez dubare dikim ku divê em di qurbanîbûna kurdan a piştî şerê cîhanê yê yekem de xeletiyê nekin.

Ne tenê Lozan bû, belkî li Sevrê dest pê kir. Ez ji we re mînakek behs bikim, welatên mayî çi bûn? Mînak dema Ermenistanê ku welatekî biçûk bû bi peymana Sevrê dixwest bibe welatekî serbixwe, welatên serketî ji serkomarê wê demê yê Amerîkayê xwestin ku piştgiriya Ermenistanê bike, dewleta Tirkiyê neçar bikin ku serxwebûna xwe bide selmandin û heta soza avakirina dadgehê jî bidin ku lêkolînê ji wan kesan bikin ku ermenî komkuj kirine.

Welatên ku şer qezenc kirine ji bo Ermenistanê vê yekê dikin, lê ji bo Kurdan ku me behs kir wisa bû. Ji ber vê yekê em dibînin ku peymanên navneteweyî ne di berjewendiya me de ne, an jî di berjewendiya me de nehatine temam kirin.

Bi dîtina min guncav e ku em her dem li ser pirskirina welatên cîhanê yên biryargir li ser hemî peymanên di dirêjahiya dîrokê de berpirsyar bikin.

Di vê mijarê de mafê çarenivîsa neteweyan di Peymana Sevrê de, an jî di konferansên Neteweyên Yekbûyî de bi fermî hatiye pejrandin. Werin em behsa windakirina mafên xwe bikin û we mafên me winda kiriye, em nemirin û ji cîhanê re bibêjin ku em ê zilma ku we li ser neteweya kurd kiriye ne efû bikin û ne jî ji bîr bikin.

Lê, hevalên hêja, ji bilî daxwazên me ji cîhanê re, ji welatên xwedî biryar, em li dîroka xwe jî binêrin. Me çiqas alîkariya xwe kir û me rê da dewletên xwedî biryar çarenivîsa me bigrin bi dest û ji destên me derxin?

Bi dîtina min tişta ku kurdan bi xwe kiriye ji ya ku dewletên biryardar di derbarê pirsgirêka kurd de kirine ne kêmtir e. Me di dema borî de û niha jî bi zelalî dît ku dema dewletên herêmê, dewletên cîhanê yên biryarder çav li xaka me dikin, wê demê em lawaz bûne û me bixwe ev derfet afirandiye.

Bi gotinek din bibêjim ku eger ji ber peymanên navneteweyî welatê kurdan çend caran hatibe parçekirin, kurdan bi xwe jî çend caran kurd perçe kirine. Niha jî dema ku em rûniştine û peymana Lozanê bi bîr tînin, nerîna min ew e ku em tu dersî ji wê dîrokê hîn nebûne.

Hîn jî di nav me Kurdên wêrankirî de ti peymanek netewî û hêla sor nemaye. Ya ku hate pirsîn ew bû ku ji bo kêmkirina bandorên veqetandinê çi were kirin? Em dikarin çi bikin ku êşa peymanên Lozan, Sevr, Cezayîr û yên din sivik bikin? Weke miletekî hişmend divê ev dîroka ber çavên me be ku me bi destê xwe çi aniye serê xwe?  

desthilata me ya welatên biryarder nîne. Berjewendî û qezencên wan hene û cîhanê û hêzan li gorî berjewendiyên xwe parçe dikin. Ji ber vê yekê, her çend em mafên xwe ji wan dixwazin û ji wan re dibêjin ku wan neheqî li me kiriye jî, divê em qebûl bikin ku ya diyarkere em bixwe ne.

Em ji xwe re bibin hêz û hêz ji yekîtiyê tê, lê dîsa jî em parçe dibin. Parçebûn tenê ev yeka nine ku sînorekî navnetewî diyar bikî û xak û welatê xwe parve bikî.

Belkî şikil û şêwazên cuda hene ku em li hemû parçên din yên Kurdistanê de pê re rû bi rû dimînin. Ger em bihêz û yekgirtî bin, dewletên herêmê cesaret nakin destverdana di karûbarên me de bikin. Welatên desthilatdar li pey me tên, ne ji bo mafên Kurdan, ji bo berjewendiyên xwe bi me şêwirmendiyê dikin û alîkariya me dikin. Ez ê mînakek nû bidim we.

Em behsa têkoşîna Kurd li rojhilat û Partiya Demokrat di derbasiya dûr de nakin. Ezê behsa tekoşîna Partiya Demokrat û partiyên din ên opozisyona Kurd li Îranê di bin desthilata Komara Îslamî de bikim. Di 45 salên Komara Îslamî de rêberên me şehîd ketin, axa me hat bombekirin, gelê me şehîd bûn, bi hezaran pêşmergeyên me di vê rê de şehîd bûn. Lê, di vê heyamê de hemû li ser hev bikin, bi danaberhev a xebata Kurd bi qasî wan şeş û heft mehan nebûye ku xebata “Jin, Jiyan, Azadî” li Kurdistanê hat destpêkirin. Çima?

Hevalan

Partiya Demokrat, Komele û partiyên din ên opozisyona kurdên Îranê ew in ku em di demên borî de me têdikoşîn kiriye. Lê, di dema borî de em ketine nav xwîna hev, me Kurdên rojhilat bêhêvî kirin, lê vê carê em di vê têkoşînê de bûne yek. Du demokrat lihev kirin, du komele lihev kirin. Komele û Demokrat navendeke hevkariyê ava kirine.

Me ji gel re got bila bikevin grevê, gel jî dest bi grevê kir. Me ji wan re got dakevin kolanan, ew daketin qadan û têkoşînê ne tenê li Kurdistanê, li tevahiya Îranê belav bû. Li Îranê ranewestiya û sînor derbas kir û li seranserê cîhanê belav bû. Îro piştî derbasbûna 7 mehan, rojek li Ewropa û Amerîkayê nîne ku Îranî bi hev re li dijî Komara Îslamî dernekevin kolanan û daxwaza rûxandina wê nekin ku Spaha Pasdaran bixin lîsteya terorê.

Ewqasî ku van welatan givaş xistine li ser Komara Îslamî ya Îranê, sepandina dorpêçan li ser rejîmê û piştevaniya serhildanên gelê Kurd û neteweyên din ên Îranê di çil salên borî de bêmînak bûye. Ji ber vê yekê, ez careke din daxwaz dikim ku li şûna ku em xwe bêsûç bikin û hemû xeletiyan li ser vê û wî bixin, em werin ser hişê xwe û li xwe binêrin. Werin em xwe reform bikin.

Ger em mafdar in û têkoşîn û qurbanîdana me ji bo azadkirina ax û gelê me ye, bila carekê li berjewendî û qezenca welatê xwe bifikirin. Werin em ji berjewendiyên xwe yên teng ên hizbayetî û eşîrî xilas bibin. Wekî din ne mimkûn e ku li tu derê cîhanê rehmê li me bikin û hawara me bên.

Gelek sipasiya we dikim