Rojhelata Kurdistan li derwazeya Guhertinê de
N. Dr. Mecîd Heqî
Rojhelata Kurdistanê di qonaxeke krîtîk deye. Hilweşîna rejîma Esed li Sûriyê, ku bingehek ji bandora herêmî ya Îranê ye, dîmena jeopolîtîk bi awayekî bingehîn guhertiye. Di heman demê de, zextên navxweyî – aborî, civakî û ekolojîk – deselata komara Islamiye Îranê lawaz dike, hem derfet û hem jî metirsiyên nedîtî ji bo gelê Kurd çêdike.
Hilweşîna Eniya Berxwedanê (cebheyê muqavimet), ku hevalbendiyeke bêbandor a Îran, Sûriye û Hizbullahê ye, serweriya herêmî ya Îranê lawaz kiriye. Ev veguhertin bi potansiyel dikare ji bo xebata netewa Kurd li rojhelata Kurdistanê de derfetên nû biafirîne. Lêbelê, ew metirsiya bêîstiqrariya herêmî û potansiyela zêdekirina zordariya Îranê ji bo domandina kontrolê jî zêde dike.
Rojhelata Kurdistanê di dema 45 salên derbaz bûy de berxwedanek mezin û bi rûmet pêşve biriye. Xasmayî li şoreşa Jïna (Jin, Jiyan, Azadî) de, asta bilinde çanda medenî û têgehiştina netewiye gelê Kurd ji bo hemû cîhanê derket holê. Pêla berxwedanên heyî yên naw beşên dine Iranê, li dijî hikûmetê, ku ji ber dijwariya aborî û nerazîbûna civakî bi gurr dibe, dikare vebûnek ji daxwazên Kurdan re peyda bike. Lê belê, pirsgirêkên nawxweyiye hêzên siyasiye Kurdistanê dikaribe bibe tehdîdek mezin dijî derfetên potansiyel û gelê Kurd bi wê hegerê dikare bibe qurbaniyê bûyeran.
Tevgera Kurd li Rojhelata Kurdistanê bi kêşeyên navxweyî yên girîng re rû bi rû ye. Nakokiyên kûr di navbera partiyên siyasî yên Kurd de hene, ku rê li ber karîna wan a pêşkêşkirina eniyeke yekgirtî digire. Ev nebûna yekîtiyê hêza wan a muzakereyê qels dike û metirsiya şerê navxweyî zêde dike, dibe ku enerjiyê ji lêgerîna xweseriyê dûr bixe.
Rewşa aborî ya Îranê, bi zêdebûna enflasyon û bêkarîya berbelav, xirab e. Ev yek bandorek rasterast li ser nifûsa kurd dike, ku gelek ji wan xwe dispêrin çandinî û karsaziyên piçûk, Xerabûna jîngehê, bi taybetî jî kêmbûna avê, krîza aborî hîn girantir dike û debara gelek Kurdan dixe xeterê.
Lêgerên ber bizava netewî li Rojhelata Kurdistanê
Guhartinên Rojhelata Nawîn û rewşa cîhanê derfetên zêrîn ji bo pêşeroja bizava Kuristanê xulqandine. Lêbelê, riya gelê me bi dijwariyan re tije ye:
• Pevçûnên navxweyî: Tevgerên siyasî Rojhelata Kurdistanê bi perçebûyî dimînin û şiyana wan a pêşkêşkirina eniyeke yekgirtî lawaz dike.
• Zordestiya dewletê: Rejîma Îranê bi girtin, bidarvekirin û çewisandinên leşkerî li ser tepeserkirina çalakvanên Kurd didomîne.
• Hevrikiyên Herêmî: Hevrikiya di navbera Îran û Tirkiyê de li ser herêmên kurdî, pir caran kurdên Îranê di nav agirê ajandeyên nakok de dihêlin.
Derfet û Gefên Tevgera Kurd
Guhertina Rojhilata Navîn hem derfet û hem jî gefan li Kurdên Îranê dike. Dema ku bêîstîqrara herêmî û kêmbûna bandora Îranê ji bo statoyek kurdî vebûn çêdike, nakokiyên navxweyî yên di nav aliyên siyasî yên kurdî de astengiyek girîng çêdikin. Nekarîna partiyên Kurdistanî ji bo pêşkêşkirina eniyeke yekgirtî, pêbaweriya wan têk dide û hêza wan li ser qada navneteweyî lawaz dike.
Derfet:
1. Derfetên Navdewletî: Civaka cîhanî rola Kurdan di têkoşîna li dijî terorîzmê û pêşvebirina aştî û sîstemek dadperwerane de zêdetir nas dike. Bizava netewiya Rojhelata Kurdistanê wek pêşveroyê nirxên gerdûnî yên demokrasî û mafên mirovan re, dikare piştgirîyeke berfirehtir bikşînin.
2. Guhertinên Herêmî: lawazbûna bandora herêmê ya Îranê derfetê dide tevgerên Kurd ku di warê siyasî û aborî de xwe bisepînin.
3. Hevgehiştina Netewî: Rewşa niha derfetek nû afirandiye ji bo ku bizava siyasiye her çar perçên Kurdistanê bi awayek kolektîf û berfirehtir dîplomasiyek netewî û realîst bikar bîne û pêgeha doza Kurd û Kurdistanê li cîhanê xurt bike.
Rêya Tarî ya Jihevketinê
Nakokiyên navxweyî yên di navbera aliyên siyasî yên Kurd de, gefê li tevgera Kurd dixwe. Hevrikiyên ku di îdeolojî, meznahîxwazî û daxwazên kesane de ne, sedem perçe kirine, hawîrdorek ku hêzên derve bikarin van dabeşan îstismar bikin ava kirin. Bêyî stratejiyeke yekgirtî, tevgera Kurd metirsiya wendakirina derfeteke dîrokî ya ji nû ve pênasekirina paşeroja xwe li Rojhilata Navîn dike.
Nebûna serkirdayetî û nêrînek hevgirtî rê li ber şiyana partiyên kurdî digire ku bi aktorên navneteweyî re danûstandinan bikin an jî gelê xwe bi bandor kom bikin. Her ku Komara Îslamî lawaz dibe, nebûna yekrêziyê dikare bibe sedema kêmbûna zêdetir an jî tepeserkirina tund li navçeyên Kurdistanî yên Îranê.
Çi li Rojhelata Kurdistanê ye?
Pêşeroja Rojhelata Kurdistanê bi çarenûsa berfirehtir a Komara Îslamî û Rojhilata Navîn a ber bi pêş ve girêdayî ye. Ji bo îstifadekirina vê kêliyê, divê rêberên Kurd pêşî li yekîtiyê bigirin û nakokiyên navxweyî derbas bikin. Bi pêşkêşkirina eniyeke yekgirtî, ew dikarin baştir doza mafên xwe bikin û bi hêzên navneteweyî re tifaqên domdar ava bikin.
Lêbelê, riya pêş de bi xetereyan tije ye. Dewleta Iranê û hêzên nawend gera hemû derfetan bi kar dibin ji bo lawaz kirin û ji nav birina bizava xelkê Kurdistanê. Bêyî stratejiyeke zelal, tevgera Kurd dibe ku xwe di rewşek metirsîdar de bibîne û nikaribe li ser dînamîkên herêmê yên diguhere sermayeyê bike.
Encam
Hilweşîna rejîma Esad û bêîstîqrariya zêde ya di nava Îranê de ji bo Rojhelata Kurdistanê demeke girîng nîşan dide. Ev hem dema derfeteke nedîtî û hem jî xeteriyeke girîng e. Tevgera Kurd divê dubendiyên xwe yên navxweyî çareser bike û ji bo rêgirtina li kêşeyên li pêş, nêrînek hevgirtî bipejirîne. Bi yekitî û tifaqên stratejîk re gelê Kurd xwedî şensê ku pêşeroja xweserî û xwerêveberiyê misoger bike. Bêyî wê, ew metirsiya li paş hiştina di nav qûmên diguhere yên Rojhilata Navîn de ne.
Kilîla serketinê di derbaskirina dubendiyên navxweyî de, avakirina eniyek yekgirtî, û rêveçûna stratejîk li guheztina dîmena jeopolîtîk e. Divê tevgera kurd diyalog, lihevkirin û dîtineke zelal ji bo pêşerojê bigre ser xwe da ku dema niha ya nediyariyê gelê kurd ber bi rêyeke tarî ve neçe.
