شەماڵ تەرغیبی
هه‌ڵبژاردن له دنیای ئازاددا وەک ده‌رفه‌تێکی سیاسی دەبیندرێ که یاسا به خەڵکی ده‌دات بۆوەی چاره‌نووسی ده‌سه‌ڵات و داهاتووی سیاسی خۆیان دیاری بکەن، بەپێچەوانەشەوە به‌شدارینه‌کردن له‌و چه‌شنه هه‌ڵبژاردنه له‌ڕاستیدا که‌ڵک‌وه‌رنه‌گرتن له ده‌رفه‌تە سیاسییەکەیە.
بەپێی ئەم پێناسەیە هه‌ڵبژاردن له ئێراندا ناکرێ وه‌ک ده‌رفه‌تێکی سیاسی چاوی لێ بکرێت بەڵکوو بەپێی ئەزموونی ٤٥ ساڵی ڕابردوو هه‌ڵبژاردن له ئێران تەنیا پڕۆسەیەک یان نمایشێکە بۆ وەرگرتنی ڕەوایی کە دەسەڵات بۆ بەردەوامیی ژیانی سیاسی خۆی پێویستی پێیەتی.
ئه‌زموونی ئێمه له هه‌ڵبژاردن له کۆماری ئیسلامی بۆی ده‌رخستووین ئامانجی سه‌ره‌کیی هه‌ڵبژاردنه‌کان هه‌ڵبژاردنی که‌س یان که‌سانێکی تایبه‌ت نییه و ئامانج و ویست بردنه سه‌ری ئاستی ده‌نگده‌ران و گه‌رمکردنی ڕواڵهتی کۆمه‌ڵگایه له ماوه‌ی هه‌ڵبژاردن. بەڵام کۆماری ئیسلامی چی دەکات بۆ ئەوەی بەم ئامانجەی بگات؟ بەکورتی و لە چەند خاڵدا دەتوانین بڵێین ڕێژیم ئەم ڕێکارانە دەگرێتە بەر تاکوو نمایشی هەڵبژاردنەکەی بە گەرموگوڕی نیشان بدات:
١: برەودان به هه‌ستی ناوچه‌گه‌ری. ئه‌گه‌ر ڕوونتر باسی بکه‌ین ده‌بێ بڵێین که له هه‌موو هه‌ڵبژاردنه‌کانی شاره‌کانی دوو پاڵێوراو هه‌یه به تایبه‌تمەندیی دژبه یه‌ک وه‌ک: شارستانی و دێهاتی، ڕێژیم هه‌وڵ ده‌دا به‌و تایبه‌تمەندییانه که‌سانێک به دڵسۆزی شار دانێ و هێندێکیش وه‌ک پارێزه‌ری به‌رژه‌وندییەکانی دێهات و له پاشان به تایبه‌تمەندی وه‌ک کوڕه فه‌قیر و کوڕه ده‌وڵه‌مه‌ند و خوێنده‌وار و نه‌خوێنده‌وار کۆمه‌ڵگا و ده‌نگده‌ران به‌روڕووی پڕۆسه‌یه‌کی زۆر ئاڵۆز بکاته‌وه و له‌و نێوانه‌دا ده‌نگێکی پتر له کۆمه‌ڵگا وه‌رگرێ.
٢: کەڵکاوەژوو لە هەستی نەتەوەیی. بەشێک لە شارەکانی کوردستان بە دێهاتەکانیانەوە هەڵگری دوو ناسنامەی ئیتنیکلی یان نەتەوەیین. بۆ نموونە شارەکانی وەک نەغەدە، میاندواو، ورمێ، سەڵماس، تیکاب، خۆی، ماکۆ، سونقوڕ و ....
لەم شوێنانەدا دوو نەتەوەی تورک و کورد بە دوو ئایینزای جیاوازی شێعە و سووننی پێکەوە دەژین. لە کاتی بەناو هەڵبژاردنەکاندا کۆماری ئیسلامی هەوڵ دەدات کەڵک لە هەستی مەزهەبی و هەستی نەتەوەیی دانیشتووانی ئەو جوغڕافیا تایبەتانە وەر بگرێت و لە پڕۆسەیەکی ئاڵۆزی تێکچڕژاودا بە گژ یەکیاندا بکات و ڕکەبەرییەکی ناسالم بخاتە نێوانیانەوە تاکوو کوردەکان بەشدارییەکی زۆرتر بکەن یان تورکەکان بۆ وەرگرتنی پۆستێکی بەناو پارلمانی بۆ هاوزوانەکەیان زیاتر خۆیان ماندوو بکەن بە پڕۆسەکەوە بێئاگا لەوەیکە دواجار قازانجە گشتییەکە دەچێتە گیرفانی خودی ڕێژیمەوە و ڕەواییەکە بە شێوەی ڕواڵەتیش بێ وەرگیراوە!
٣: ده‌سه‌ڵات له ماوی دیاریکراو بۆ پڕوپاگەندایان ڕێگە به پاڵێوراوه‌کان ده‌دات که له چه‌مکی جوداواز بۆ ڕاکێشانی خه‌ڵک بۆ سه‌ر سندووقی ده‌نگدان که‌ڵک وه‌رگرن بۆوێنه له کوردستان به به‌رینی و بێ هیچ ترس و سڵەمینەوەیەک دروشمی کوردایه‌تی ده‌دن و مافی کوردان به ڕه‌وا ده‌زانن بەچەشنێک کە ته‌نانه‌ت له ناوه‌ندی په‌روپاگه‌ندی هه‌ڵبژاردنی پالێوراوەکان به‌به‌رده‌وامی ئه‌و پاڵیوراوه له گه‌ڵ شاعیر و ڕۆشنبیر و ناودارانی کورد بەراورد دەکەن و به ڕێره‌وی ئه‌وانی ده‌ناسێنن، ئه‌وه سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌یکه له سه‌رجه‌می ناونده‌کانی پڕوپاگه‌نده بۆ هه‌ڵبژاردن، پالێوراوه‌کان به دڵسۆزی کورد و کوردپه‌روه‌ر دادندرێن و که‌ڵک له دروشم، پووستێر و پلاکاردی کوردی وەرده‌گیرێ.
٤: تێخزاندنی ڕواڵهتی نوێ له‌نێو پاڵێوراوه‌کاندا. ڕێکارێکی دیکەی ڕێژیم بریتییە لەوەیکە کەسانێک تەئید دەکات و بە خەڵکیان دەناسێنێ کە پێشتر لە گۆڕەپانەکەدا نەبوون و بە پڕوپاگەندا کردن بۆیان هەوڵ دەدات خەڵک فریو بدات کە ئەگەر ئەوانەی پێشوو هیچ نەبوون و هیچیان پێ نەکرا ئەوەتا کەسانێکی تازەمان بۆ هێناون و ئەمانە کاربەڵەد و شارەزان. زۆر جاران بینراوە کە لەم بەناو کەسە کاربەڵەدانەدا خەڵکانی نەخوێندەواریشیان تێدا بووە بەڵام پاشگر و پیشگری وەک دوکتور و موهەندیسیشیان پێ بەخشیون.
٥: ته‌مه‌نی ده‌نگدان بۆ ئاستێکی کەم، نزم دەکرێتەوە تاکوو لە هەستی پاکی مێرمنداڵان کەڵک وەربگیرێ. ڕێژیم له ڕاگه‌یاندراوه سه‌رانسه‌رییەکانیدا زیاتر ئه‌و چینه ده‌دوێنێ و پالێوراوه‌کانیش به‌ڵێنی دابینکردنی یانه و جلوبەرگی وه‌رزشی و شتی وا به‌و چینه ده‌دەن؛ سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ش بۆ ڕاکێشانی ئه‌و چینه بۆ ناوه‌نده‌کانی هه‌ڵبژاردن که‌ڵک له مۆسیقا و هه‌ڵپه‌رکێ وه‌رده‌گرن و زۆر جار بینیومانە کە تەنانەت ڕێگەیان پێ دەدرێ لە ئاستی شاردا کاری دژەنۆرمیش بکەن بێ ئەوەیکە کەس بتوانێ ڕەخنەیان لێ بگرێ.
٦: دابەشکردنی که‌لوپولی و شتومه‌کی خواردن به چینی هه‌ژار و خواره‌وی کۆمه‌ڵگە و وه‌رگرتنی پێناسه و پێملکردنی ئه‌و چینه بۆ ده‌نگدان ئه‌و ئاکاره له‌لایان پالێوراوه‌کانه‌وه ده‌کرێ.
٧: به‌ڵێندان به خوێنده‌وار و بۆ دامه‌زراندنی و دانی پلەوپایه‌ی به‌رز به ئه‌و چینه له‌لایەن پاڵێوراوه‌کانه‌وه.
له کاتی هه‌ڵبژاردن به‌گشتی له ئێران و به تایبه‌تی له کوردستان ده‌سه‌ڵاتداران و پاڵێوراوه‌کان هه‌وڵیان ئه‌وه بووه لەو ڕێگایانه‌ی که باسمان کرد خه‌ڵکێکی زۆرتر بۆ سه‌ر سندوقه‌کانی ده‌نگدان ڕاکێشێ و ڕەوایی و مەشروعیەتێک بۆ خۆی لە ئاستی نێوخۆیی و دەرەکی وەدەست بهێنێ.
ئێستە پرسیارێکی جەوهەری کە دێتە پیش ئەوەیە کە ئەگەر خەڵک بەشداریی ئەم چەشنە شانۆگەرییانە نەبن چی دەبێ؟ لە یەک ڕستەدا و بەکورتی دەتوانین ئەم دەرەنجامەی لێوەربگرین کە بەشداری نەکردن دوو ئەنجامی سەرەکی دەبێ: یەکەم پێنەدانی ڕەوایی بە ڕێژیمێک کە ڕۆژانە قوتمان دەبڕێ و ڕۆڵەکانمان لە شاخ و لە شار وەبەر گووللە دەدات و دووهەم سەلماندنی ئیرادەیەک کە وەک مرۆڤ خاوەندارێتی لێ دەکەین بەڵام ڕێژیم هەوڵ دەدات لێمان بستێنێتەوە ئەویش ئیرادەی "نا"وتنە!
