ناسر ساڵحی ئەسڵ
دوای مەرگی گوماناویی ئیبراهیم ڕەئیسی، سەركۆماری ڕێژیمی كۆماری ئیسلامیی ئێران بڕیارە لە ڕۆژی ٨ی پووشپەڕی مانگی داهاتوودا هەڵبژاردنی پێشوەخستەی سەرۆک‌کۆماری لە ئێراندا بەڕێوە بچێت.
"هه‌ڵبژاردن" له‌و چه‌مکه دێموکڕاتیکانه‌یه که هه‌ر کاتێک باس له کۆمه‌ڵگەی ئازاد و ئازادیی ڕاده‌ربڕین ده‌کرێت، وەک یەكیك لە بنەماكانی دێموكراسی خۆیا دەبێت. بەڵام لە ئێرانی ژێر چەپۆكەی ڕێژیمی كۆماری ئیسلامیدا چەمکەکانی "هەڵبژاردن"، "بەشداریكردن" و "دەنگدان" بوونه‌ته ئامرازی دابینکردنی ویست و داخوازییەکانی سیستەمی سه‌ره‌ڕۆ و تۆتالیتێری "كۆماری ئیسلامیی ئێران".
لە هەموو ماوەی تەمەنی دەسەڵاتدارەتیی کۆماری ئیسلامیدا ڕێژیم به کەڵکاوەژوو لەم چه‌مکانه ویست و داخوازی و گۆڕانخوازیی کۆمەڵانی خەڵکی ئێرانی به لاڕێدا بردوه و "بەشداری" و "دەنگدان" لە سیناریۆی "هەڵبژاردن"ەکاندا تەنیا بۆ ڕیزکردنی خەڵک و وێنەگرتنیان لە مێدیاکان بۆ نیشاندانی ڕەوایی ده‌سه‌ڵاتدارەتیی ڕێژیم بووە. ئەگینا عەلی خامنەیی، ڕێبەری ئێستای ڕێژیم هەروەک خومەینی ڕه‌واییەتی دەسەڵاتی خۆیان له ئاسمانه‌وه ده‌زانن و خه‌ڵك لە هیچ کوێی هاوکێشەکەدا نییە. لە ڕوانگەی ڕێبەرانی ڕێژیمەوە به‌شداریی خەڵك له هه‌ڵبژاردن، ته‌نیا و تەنیا بەجێهێنانی ئه‌ركی شه‌رعی و په‌یمان نۆیكردنه‌وه له گه‌ڵ "وه‌لی فه‌قیهـ" و "مقبولیت"دان به دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامییە و هیچی دی.
عەلی خامنەیی لە ماوەی دەسەڵاتداریی خۆیدا هەوڵی داوە بە بەرێوەبردنی ڕێكوپێكی هەڵبژاردن لە کاتی خۆیدا سیمایەكی ڕەوا لە دەسەڵاتەكەی لە ئاستی نێونەتەوەیی و ناوچەییدا پێشان بدات. ڕاستە هەڵبژاردن بنچینەی دێموکراسییە، بەڵام دێموكراسی نەک ڕواڵەت بەڵکوو بە مانا و واتای پابەندبوون بە ڕوح و بنەماكانی دێموكراسییە و تەنیا بە بەڕێوەبردنی هەڵبژاردن ناکرێ سیستمێک دێموکرات بێت. وەک چۆن دەبینین لە ئێستادا زۆر سیستمی دیکتاتۆریی سیاسیی دیکەی وەک چین، ڕووسیە و ڕووسیە هەڵبژاردنیان تێدا بەڕێوە دەچێت. بۆیە ڕوونە کە خامنەیی بەڕێوەبردنی هەڵبژاردن و دەنگدانی گەلانی ئێران تەنیا وەك ئامرازێک بۆ گەیشتن بە ئامانجەكانی بەکار دێنیت و لە ڕاستیدا هیچ بایەخێك بۆ دەنگی گەلانی ئیران دانانێت. دیارە دەبێ ئەوەشمان لە بەرچاو بێت كە سەركەوتن و شكست لە هەڵبژاردندا بنەمای سیستەمە دێموكرات و ئازادەكان پێك‌دێنێت. بەڵام چونكە لە پارادایمی فیكری خامنەییدا هیچ كێبەركێیەكی سیاسی لە نێوان كاندیداكانی ڕێژیمدا نییە، كەوابوو لە وەها بارودۆخێكدا سەركەوتن و شكستی كاندیداكانیش هیچ مانایەکیان نییە. لەخۆڕا نییە عەلی خامنەیی هەمیشە دەڵی: دەنگدان بە هەر كام لە كاندیداكان بە مانای دەنگدان بە تەواوەتیی ڕێژیمی كۆماری ئیسلامییە كە خۆی ڕێبەرایەتیی دەكات.
لە وڵاتی فرە نەتەوە، ئیتنیك و ئایینزای ئێراندا و پاش دامەزرانی دەوڵەت-نەتەوە و باڵادەستبوونی نەتەوەی فارس لەلایەن ڕەزاخانی میر پینجەوە، بیری تاکڕه‌وی و خۆبه‌زلزانی و بیرۆکه‌ی بوونی پێوه‌ندیی ئەرباب-ڕەعیت له نێوان ده‌سه‌ڵات و کۆمه‌ڵگەدا حاکم بووە. هەروەها لە ماوەی ٤٥ ساڵ دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامیشدا ئه‌گه‌رچی ڕواڵه‌تی ده‌سته‌واژه‌که گۆڕانی به‌سه‌رداهاتوه، بەڵام نێوەرۆکی پێوەندیی دەسەڵات و خەڵک هەر هەمان نێوه‌ڕۆک و تێورییەکەی پێشوویە، که له ده‌روونیدا بێڕێزی به شعوور و هه‌ستی گەلانی ئێرانی تێدا جێگیر کراوە.
بازنه‌ی داخراویی ده‌سه‌ڵاتی ڕێژیم هه‌موو کات به تووندترین شێوه دژی هه‌رچه‌شنه پێکهێنانی گۆڕانکاریه‌ک لە بەرژەوەندیی مافە سیاسی و نەتەوایەتییەكانی گەلانی ئێراندا بووە. ئه‌و پڕۆسه‌یه لە ئیستا دا به ڕه‌نگ و بۆی ئایینیی "وەلایەتی ڕەهای فقیهی" سه‌رله‌نوێ بە بیری دواكەوتوویی ڕەنگرێژ كراوەتەوە و هه‌رده‌م زۆر تۆختر له جاران شایەتی به‌رهه‌م‌هاتنه‌وه‌ی ئه‌م بیرۆکه‌یه‌ین كە له‌لایه‌ن ده‌سه‌ڵاتدارەتیی عەلی خامنەییەوە پراكتیزە دەكرێتەوە. ئەوە لە كاتیك‌دایە لە سەدەی بیست و یەكدا و له‌نێو هه‌موو ده‌سه‌ڵاته سیاسییه خه‌ڵکییەکاندا "هه‌ڵبژاردن" یه‌کێک له‌و بوارانه‌یه که هه‌م ده‌سه‌ڵاتداران و هه‌م تاکەکانی کۆمه‌ڵگە به بایەخەوە لێی دەڕوانن و بە جۆش و خرۆشه‌وه به‌ره‌و پیری ده‌چن و ئاسانکاری بۆ ده‌که‌ن بۆ ئەوەی بە نواندنی ئیرادەی گشتی ڕەوتی گۆڕانکارییەکان لە کۆمەڵگە لە بەرژەوەندیی خەڵک بەردەوامی وەربگرێت.
لە ماوەی ٤٥ ساڵ لە ده‌سه‌ڵاتداریی ڕێژیمی کۆماری ئیسلامیدا سەرەڕای بەتاڵکردنەوەی هەڵبژاردنەکان لە مانا و جەوهەری خۆی، بەڵام دیسانەکەش ناوکی دەسەڵات هەمیشە وەک مەترسییەک سەیری "هه‌ڵبژاردن"ەکانی کردوە که نه‌کا سه‌ره‌ڕای داروولەلە و هه‌موو ئه‌و به‌ربه‌ستانه‌ی دایناوە که‌س یا که‌سانێک بکه‌ونه به‌ر سەرنج و ڕای گەلانی ئێران که ئامانج و ویسته‌کانیان له‌گه‌ڵ هزری دواکه‌وتووانه‌ی ده‌سه‌ڵاتی دیكتاتور له دژایه‌تیدا بێت و مەترسی لەسەر پێگە و ده‌سه‌ڵاتیان دروست ببێت. بەشداریی گەلانی ئێران لە چەند خولێكی هەڵبژاردنیش بە ئاراستەی هەڵبژاردنی پێچەوانە و "نا"گوتن بە ویست و ئیرادەی ناوکی دەسەڵات بە مەبەستی پێکهاتنی ئاڵۆگۆڕ لە بەرژەوەندیی خەڵک و وڵاتدا بێ‌سەمەر بووە.
کۆماری ئیسلامیی ئێران کە لافی ڕەوایی دەسەڵاتەکەی لەلایەن خەڵکەوە لێ دەدات، جار لەگەڵ جار بازنه‌ی خودییەکان بۆ هەڵبژاردنەکانی بەرتەسکتر کردوە و له هه‌ر قۆناخێکدا فیلتێر و پاڵوێنه‌ی هه‌مه‌ڕه‌نگی بۆ پێشگرتن بە گۆڕانکاریی نەخوازراو و مهەندیسی‌نەکراو لە دەسەڵاتدا داناوە. باڵادەستیی شوڕای نیگابان، دەستێوەردان و ئیستعلامی وه‌زاره‌تی ئیتلاعات و حیفازه‌تی ئیتلاعاتی سپای پاسداران، یاسا و ڕیساكانی چاوەدیریی ئیستیسوابی لە هەڵبژاردنەكا تەنیا بەشێل لەو سازوکارەن که ڕێژیمی کۆماری ئیسلامی بۆ ئەندازیاریی هەڵبژاردنەکان لە بازنه‌ی داخراوی ده‌سه‌ڵاتدا دایناون.
ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی لە ئێستادا و پاش بزووتنەوەی ژینا و كوژرانی گوماناویی ئیبراهیم ڕەئیسیی سەركۆمار، قۆناخێکی دیكەی پڕ مه‌ترسی له ژیانی سیاسیی خۆی ئەزموون دەکات. قۆناخێک که گرینگییەکەی بۆ ڕێژیم به ڕاده‌یه‌که سەرجەم داموده‌زگاکانی ڕێژیمی خستووەتە ڕه‌وشێکی تایبه‌ت و نائاساییەوە. پاش بزووتنەوەی ژینا و ڕاپەرینی بەرینی گەلانی ئێران، عەلی خامنەیی، ڕێبه‌ری ڕیژیم زۆر زوو هه‌ستی به‌وه کرد بێتوو بزووتنەوەکە بەو ڕێچکەیەدا بەردەوام بێت، زۆر زوو بەرەو داڕمانی یەکجاری دەچێت. هه‌ر بۆیە وێڕای گرتن و كوشتنی زیاتر لە ٥٠٠ كەس، برینداركردن و كوێركردنی هەزاران كەس، گرتن و زیندانیكردنی دەیان هەزار كەس و ئیعدامی دەیان لاو خەباتكاری گەلانی ڕاپەریوی ئیران، عەلی خامنەیی خۆی هاته نێو گۆڕەپانەکە و سه‌ره‌ڕای بوونی ده‌وڵه‌تێكی گوێڕایەڵی وەك ئیبراهیم ڕەئیسی، به‌ڵام بۆخۆیشی له‌نێو به‌یتی ڕێبه‌ریدا ده‌وڵه‌تێکی به‌هێزتر لە ده‌وڵه‌تی ڕواڵه‌تیی ئیبراهیم ڕەئیسیی پێک‌هێنا. هەر ئەوەش بوو خامنەیی لە یەكەمین دەركەوتن پاش كوژرانی گوماناویی ئیبراهیم ڕەئیسی بۆ دڵنیاكردنەوەی دارودەستەكەی گوتی: "هیچ كێشەیەكی سیاسی و ئەمنییەتی بۆ نیزامەكەی ساز نابێت"!
لە بزووتنەوەی ژن، ژیان، ئازادیدا ڕاوێژکارانی عەلی خامنەیی له‌ڕاستیدا وه‌ک ده‌وڵه‌تی سێبەر لەنێو بەیتی خامنەیی بۆ سەرکوتی جووڵانەوەکە ئه‌رکدار کران و ده‌زگای ئیتلاعاتی سه‌ربه به‌یتی ڕێبه‌ری زۆر تووندتر له وه‌زاره‌تی ئیتڵاعات که‌وته کار. هەر پێشتر و پاش ڕاپەرینەكانی ساڵەكانی ١٣٩٦ و ٩٨ هەتاوی، هەر به پێشنیاری ئه‌م ده‌وڵه‌ته‌ی به‌یتی ڕێبه‌ری بوو کە پێویستە که‌سێکی گوێڕایەڵ و موخلیس، وه‌ک ئیبراهیم ڕەئیسی بە سەركۆمار دیاری بکرێت. تا وێڕای له‌ژێر ڕکێڤ‌بوونی سه‌رکۆمار ئیتر ئیزنی هه‌رچه‌شنه ته‌کڕه‌وییەک کە بەشێك لە سەركۆمارەكانی پێشووی ڕێژیم کردبوویان، بە کەسیتر نەدرێت. ته‌نانه‌ت لە كاتی ڕاپەرینی ژینا ا دیترا و بینرا كە پەنجەی ئاسنینی دەوڵەتی سێبەری خامنەیی لە پشت عەبای دەوڵەتی ڕواڵەتی ئیبراهیم ڕەئیسی، بوو بە هۆی ڕشتنی خوێنی سەدان لاوی بێتاوانی گەلانی ئیران و ئەو دەوڵەتە سێبەرە ئاماده بوو هەموو جینایەتێک بکات ته‌نیا بۆ ئه‌وه‌ی دەسەڵاتی لەرزووكی خامنەیی بپارێزی و ویستە ناڕەواكانی عەلی خامنەیی بە سەر خەڵکدا بسه‌پێنێت.
کاتێکێش عەلی خامنەیی تێگه‌یشت که کارتی ئیبراهیم ڕەئیسی چیدی بڕشتی نییە و مۆرە گوێڕایەڵەکەی پێشووی قوتەقوت دەکا و خەریکە خەیاڵی جێگرەوەی خامنەیی هەڵیدەگرێت و ئەوە مەترسی لەسەر پیلانەکانی جەنابی ڕێبەر! بۆ داهاتووی خۆی دروست دەکات، بەئاسانی لە ڕووداوی بەربوونەوەی کۆپتەرەکەی لە گۆڕەپانەکەیان وەدەرنا. ناوکی دەسەڵات لە ئێستاشدا دەیەوێ دۆخی دوای کوژرانی ڕەئیسی و هەڵخڕاندنی هەستی بەشێک لە خەڵکی ئێران بۆ ئەندازیاریی هەڵبژاردنەکانی نوێی سەرۆک‌کۆماری لەپێناو هێنانەسەرکاری مۆرەیەکی گوێڕایەڵتر بەکار بێنێت. مۆرەیەک کە لە ئاکامی هەڵبژاردنەکانی ڕۆژی ٨ی پووشپەڕ پەردەی لەسەر لادەدرێت.
