"ڕۆژهەڵاتی كوردستان"، سەرمایەیی نەتەوەیی و خەباتی جەماوەری
ناسر ساڵحی ئەسڵ
لە قۆناغی ئیستادا كە خەباتی جەماوەریی و خودئاگایی نەتەوەیی لە ڕۆژهەڵاتی كوردستان وەك سەرمایەیی نەتەوەیی_كۆمەڵایەتی لە چڵەپۆپەی خۆی دایە، بیركردنەوەی ئەمجارەمان لە هەمبەر ڕاسانەوە و هەستانەوەی خەباتی بە جەماوەریی بوون دەبێ چۆن بێ و بە چ مێتۆد و ڕێكارێك بە دواداچوون بۆ خەون و ئایدیا سیاسی و نەتەوەییەكان بكەین. کامە ڕێكار و ڕێگا باشترین و شیاوترین ڕێكار و ڕێگایە بۆ دەرباز بوون و گەیشتن بە مافە سیاسی و نەتەوایەتییەكانی گەلی كورد لە ئێرانێكی فرەنەتەوە و ئیتنیك و ئایینزا دا.
لەم قۆناغەدا لە لایەك دەبێ حیزبی سیاسی و ڕێكخراوە سیاسی و مەدەنییەكان و کۆمەڵگەی کوردی دەسپێشخەری ئەم ڕاسانەوە و هەستانەوە بن و جڵەوی داهاتووی ڕۆژهەڵاتی كوردستان بەدەستەوە بگرن. هەروەها دەبێ سیاسەتی چاوەڕوانی و تەمای یارمەتی دەرەکی وەلانێین و وزە و تواناکانی کۆمەڵگەی كوردی بكەینە سەرمایەیەكی نەتەوەیی_كۆمەڵایەتی و بنەمایەك بۆ هەستانەوە و ڕاسانەوەی ئەمجارەمان. هەروەها لە لایەكی دیكەوە چونكە لە ئەگەری هەر گۆڕان و گۆڕانكاریەك لە ڕۆژهەڵاتی ناڤیندا، كورد به‌شێکی گرینگە لە گۆڕان و گۆڕانكاریی لە ناوچەكە و هەروەها كورد لەئاستی جیهانی دا لە بەرەی وڵاتانی دێموكراتیكدا جێگای دەبێتەوە، دەبێ کۆمەڵگەی کوردی لە ڕۆژهەڵاتی كوردستان ئەوەی بیری لێبکاتەوە، ئەوەیە کە هەستانەوە و ڕاپەڕینی ئەمجارە، چیمان لە وڵاتی فرە نەتەوە و ئیتنیك و ئایینزای ئێراندا پێدەبەخشێت. چونكە ئەوە پرسە سیاسی و نەتەوایەتییەكانی گەلی كورد و نەتەوەكانی دیكەی ئێرانە کە شەرعییەت دەدا بە گۆڕان و گۆڕانكاری لە جوغرافیایی سیاسی_دەسەڵات لە وڵاتی فرە نەتەوە و ئیتنیك و ئایینزای ئێراندا کە چارەنووسی مافە سیاسی و نەتەوایەتییەكانی گەلانی ئیرانی تێدا دەستەبەر دەكرێت.
هیچ ڕاسانەوەیەك و خەباتێك لە بۆشاییدا نایەتە کایەوە، بەڵکوو بەستێنێک و ژینگەیەك لە كۆمەڵگا بۆ خەباتی جەماوەریی هەیە. لە هەمان کاتدا هه‌موو خەبات و ڕاسانەوەیەك پێویستیی بە کەرەستە، ئامراز، ڕێكار و مێتۆدیی تایبەت بەخۆی هەیە. واتا پێویستی بە ئیمکاناتی ماددی و سەرمایەیی نەتەوەیی_كۆمەڵایەتی هەیە، تاکوو لەو ڕێگەیه‌وه ئامرازی بەردەوامبوونی خۆی مسۆگەر بکات. کاتێک باس لە ژینگەی كۆمەڵگە دەکەین، واتا کۆمەڵگە وەک ئەو ژینگە سەرەکییە ببینین کە هه‌موو جووڵە و بزووتنەوەیەك تێیدا لەدایک دەبێت. هەروەها هەموو جووڵەیەكی شاخ و شار و بزووتنەوە كۆمەڵایەتییەكانی تێیدا گەورە و چالاك دەبێت. بۆیە دەتوانین بڵێین کە کۆمەڵگەی كوردی هەمیشە ڕۆڵێکی کاریگەر و ئاكتیڤی هەبووە لەوەی کە بزووتنەوە جەماوەرییەكان و جووڵەكانی شاخ و شار چۆن سەرهەڵدەدەن، چۆن گەشە دەکەن. چونكە کۆمەڵگەی كوردی خاوەن ماتریاڵ یان میكانیزمی ئامرازی پاراستنی ژیانی سیاسی خۆیەتی کە بوون و بەردەوامیی خەباتی شاخ و شاریی مسۆگەر كردووە. هەروەها پێوەندیی بزاڤی سیاسی و كۆمەڵگەی كوردی دوو لایەنە بووە. چونكە لە لایەك كۆمەڵگەی كوردی وزە و توانای بە بزاڤی سیاسی داوە و لە لایەكی دیكەوە بزاڤی سیاسی وزە و توانای لە كۆمەڵگەی كوردی وەرگرتووە.
بۆیە کاتێک باس لە هێز و وزەی سەرمایەیی نەتەوەیی_كۆمەڵایەتی، كۆمەڵگەی كوردی دەکەین لە ڕاستیدا مەبەستمان ئەوەیە کە کۆمەڵێک وزە و توانای نوێ کە لەم سەردەمەدا مانا دەبەخشێتە هه‌موو تواناكانی خەباتی جەماوەریی كە خۆی بۆ ژیانی سیاسی سەردەم و داهاتوویەکی ڕوون ئامادە كردووە. ئەم وزە و توانایە هەمان ئەو قورساییەیە کە لە سەردەمی ئێستا دا بە سەرمایەیی نەتەوەیی_مرۆیی و سەرمایەی كۆمەڵایەتی شار ناوی دەبەن. بۆیە دەبێ حیزبی سیاسی و ڕێكخراوە مەدەنییەكانی وزە و تواناییەكانی هەم سەرمایەیی نەتەوەیی_مرۆیی و هەم سەرمایەی كۆمەڵایەتی شار بە هەند وەربگرن. چونكە لە سەردەمی شۆڕشی زانیاری و تۆڕی ئینترنێت دا ئەم سەرمایە مرۆییە كە سەرمایەیی كۆمەڵایەتییە لە ڕێگە جیاوازەکانەوە وەک تەکنۆلۆژی و نزیکبوونەوە له جیهانی پێشكەوتوو و سەردەم، ڕۆژانە زانیاری وەردەگرێ، تاکوو وێنای خۆی وەک ئەکتەرێکی سەردەم پێناسە بکات. هەروەها لە سەردەمی ئیستا دا كە پێوەندییە سیاسی_كۆمەڵایەتییەكان دەتوانن سنور ببەزێنن، ئیتر مۆنۆپۆلی پێوەندییە سیاسی_ كۆمەڵایەتییەكانیش مانای نامێنێت. كەوابوو لەو ڕوانگەیەوە حیزبی سیاسی و ڕێكخراوە مەدەنی و فەرهەنگییەكان خاوەن سەرمایەی مرۆیین کە بەرە بەرە جێگای سەرمایە ماددیەکە دەگرێتەوە. ئەو سەرمایە ماددیە کە هه‌موو توانایەکی مرۆڤی بەخۆیەوە خەریک دەکرد و تاک و كۆمەڵگە و ڕێكخراوەكان ناچار دەبوون کە گوێڕایەڵ بن. بۆیە هەڵە نیە ئەگەر بڵێین ناسین و تێگەیشتن لەم سەرمایە نەتەوەیی_كۆمەڵایەتی و مرۆییە، هه‌موو ڕێگایەک بۆ هەنگاونان بەرەو خەباتی جەماوەریی لە شار و شەقام خۆش دەکات. ته‌نیا پێویست دەکا ئەو ڕاستییە قەبوڵ بکەین کە ئەم سەرمایە نەتەوەیی_كۆمەڵایەتییە و سەرمایە مرۆییە، سەرچاوەی ڕاپەرین و ڕاسانەوەیە. چونكە بەستێنی کۆمەڵایەتی_سیاسی ئەو سەرمایە كۆمەڵایەتییە لە ژینگەی شارە و شەقامە کە هه‌موو هێزێکی جەماوەریی_سیاسی لەوێوە گەورەیی و وزە و تواناكانی خۆی دەبینێت. ئەگەر لە ڕابردوودا ئەم بەستێن و سەرمایە نەتەوەیی_كۆمەڵاتییە کاناڵیزەکردنی پێویست بوو، بەڵام لە سەردەمی ئێستادا ڕێكخراو و ڕێکخەربوونی پێویستە.
كەوابوو کاتێک لە وەها پارادایمێكدا باس لە ڕاپەرین و شۆڕش و هەستانەوە لە شار دەکەین، مەبەست ئەوەیە کە:
یەکەم: سیمای خەباتی جەماوەریی، سیمایەکی مەدەنییە بۆ ماف و ئازادی.
دووهەم: هه‌موو کۆمه‌ڵگەی کوردی بە هەموو چین و توێژەكانییەوە خۆی تێدا دەبینێتەوە.
سێهەم: پاشخانی ڕەوتی خەباتی شاخ و شار پێكەوە گرێ دەداتەوە.
ئەم شێوازە لە خەباتی جەماوەرییە، بوارێکی دیاریکراو لە بزووتنەوەی كوردایەتی و پانتایەكی بەرفراوان لە ڕابردوو و داهاتوویی بزاڤی ڕزگاریخوازیی كورد لە ڕۆژهەڵاتی كوردستان دەگرێتەوە، كە پردی پێوەندییە بۆ دەرباز بوون لە پەراوێز بوون و بە ناوەندبوونی خەبات و هەستانەوەی و خۆ بە كەم زانینی تاك و كۆمەڵگەی كوردییە. كەوابوو ئەم شێوازە لە خەباتی جەماوەرییە، دەتوانێ هۆکاری خۆی هەبێ بۆ ئەوەی کە سەرەتای هه‌موو ڕاپەرین و هەستانەوەیەک، کاتێک مانای خۆی وەردەگرێ کە بزووتنەوە و ڕاپەرینەكە وەك بزووتنەوەی ژینا " ژن. ژیان. ئازادی" توانی ئەوەی هەبێ کە گوتاری ناوەنگەراكان بخاتە ژێر پرسیارەوە یان ململانێی جدی بۆ ساز بکات. ئەم شێوازە لە خستنە ژێر پرسیاری گوتاری ناوەندگەراكان و لە چەق دابوونی خەباتی نەتەوەكانی پەراوێزخراوە و بە تایبەت نەتەوەی كورد لە دوو بوارەوە گرینگە:
یەکەم: ئەوەیە کە ئیتر مانایەک نامێنێ کە لە بواری کلتووری سیاسییەوە شەرعییەتی دەسەڵاتی ناوەندگەرا "تمركزگرا" لە ئێراندا بەرهەم بێنێتەوە.
دووهەم: پرسی دەسەڵاتی ناوەندگەرا لە ئێرانی فرە نەتەوەدا بێ مانا دەکا و یان تووشی کێشە و شكستی بێ مانایی لە لای گەلانی ئێرانەوە لە جێبەجێکردنی دەكات.
ئەو شێوازە لە خەبات، لە لایەك وزە و هێز دەبەخشێتە کۆمەڵگەی كوردی تاکوو وێنای ئەوەی لا ساز بێت کە شتێک بە ناوی دەسەڵاتی ناوەندگەرا بوونی نیە. بۆیە لەوەها دۆخێكدا مانای هەستانەوە و ڕاپەڕینی شار زیاتر لای كۆمەڵگەی كوردی واتادار دەبێ و پاڵنەری بۆ ساز دەکا و لە لایەکی دیكەوە کاتێک باس لە خەباتی جەماوەریی دەکەین، لە ڕاستیدا چاومان لە حیزبی سیاسی و ڕێكخراوە مەدەنییەكانی کۆمەڵگەیە. چونكە کۆمەڵگەی کوردی و حیزبی سیاسی لە زۆر بوارەوە یەك تێڕوانین و هەڵوێستیان بۆ هەستانەوە و ڕاپەڕین و خەباتی جەماوەریی شار هەیە. بۆیە بە پەیوستبوونی بە خەباتی جەماوەریی شارەوە، هەڵبژاردنی ڕێگایەکی سەردەمیانە بۆ خەبات، سیمای خەباتی شار گەڵاڵە دەكات. چونكە سەرمایەی نەتەوەیی_مرۆیی كۆمەڵگەی كوردی لە خەباتی بە جەماوەریی بوون، هەست بە جێگیربوون و سەقامگیربوون دەکا و نایهەوێ کە ئەم سەرمایە كۆمەڵایەتییە تووشی پچڕان ببێت. كەوابوو لە وەها باردۆخێكدا حیزبی سیاسی دەتوانێ لە دەرفەتەكان بە تیۆریزەكردنی سەرمایەیی كۆمەڵایەتی_مرۆیی، بەشداریی هەستانەوە و ڕاپەرینی شار بێـت. چونكە لە کۆمەڵگەیەكی زیندوو دا زۆر ئەستەمە داوای شتێکی لێ بکرێ کە لە ژیانی سیاسی خۆی جیای بکاتەوە. واتا حیزبی سیاسی و ڕێكخراوە مەدەنی و فەرهەنگییەكان لەگەڵ کۆمەڵگەیەکی زیندوو به‌ره‌وڕوون کە داوای تێگەیشتن دەکات و ڕێگای تێگەیشن لەم کۆمەڵگەیه ئەوەیە کە چۆن هاوکاری بین لەو مانایانە کە دەتوانێ بیبەخشێتە خەباتی جەماوەری شار و شەقام.
ئیستا كە لە ڕۆژهەڵاتی كوردستان، باس و خواستی سەرەکی خەڵك ئەوەیە کە دەروازەکانی هاتنە ئارای باس و خواستێکی وا لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان بکرێتەوە، تاکوو لەو ڕێگایه‌وه دیالۆگی تاک، کۆمەڵگا، حیزب و ڕێكخراوە سیاسیی و مەدەنی و فەرهەنگییەکان بتوانێ ڕۆژهەڵاتی کوردستان دەربازی قۆناغێکی دیكە لە خەباتی جەماوەریی و ژیانی سیاسی سەروەریخوازی خۆی بکات. ئەم دەسپێکە دەتوانێ ببێتە بیرۆکەی نوێبوونەوەی حیزب و ڕێكخراوەی سیاسی و مەدەنیی و فەرهەنگییەكان و یان لەهەمانکاتدا ببێتە هەوێنی بەرەیەکی نیشتمانی كوردی. كەوابوو ئەم خوێندنەوەیە و ئەم تێگەیشتنە دەتوانێ ببێتە ئاراستەیەک و مانیفیستێك كە توانای ئەوەی هەیە کە بچێتە پانتای ڕای گشتی خەڵكی ڕۆژهەڵاتی کوردستان بە هه‌موو لایانە فیكری_ سیاسی و مەدەنیی و فەرهەنگییەكانیەوە.
