کارنامەیەکی ڕەش
(وێنە و دیمەنی ڕاپەڕینی گەلانی ئێران)
شەماڵ تەرغیبی
گەلانی زوڵملێكراو و چەوساوەی دەستی ڕێژیمی دیكتاتۆری پاشایەتی، لە ساڵی ١٣٥٧ی هەتاوی، بە مەبەستی ڕزگاربوون لە زوڵم و بێدادییە كۆمەڵایەتی و سیاسییە، و دەربازبوون لە نەهامەتی، سەركوت، زەبروزەنگ و كۆیلایەتی ڕێژیم، توانییان بە شۆڕش و سەرهەڵدانێكی سەرتاسەری تۆماری ڕێژیمی پەهلەوی تێکەوەپێچن. سەرهەڵدانێك كە سەرجەم نەتەوە و چین و توێژە جوراوجۆرەكانی كومەڵگەی زۆڵملێكراوی وڵات بە شێوەیەكی ئەكتیڤ و لەپێناو ڕزگاری و وەدیهێنانی ئازادی و دەستەبەربوونی مافە نەتەوایەتییەكانی سەرجەم نەتەوە ستەملێکراوەكانی وڵات و دابینكردنی سیستمێكی ئازاد و دێموكراتیك لە سەر بنەمای دادپەروەری كۆمەڵایەتی و مافی وەك یەك لە نێو سەرجەم پێكهاتەی وڵاتدا، بەشدار بوون. شۆڕشێك كە بە نرخی گیان و فیداكاریی گەلی تینووی ئازادی و سەربەستی، سەرئەنجام لە ٢٢ی ڕێبەندانی ساڵی ١٣٥٧ی هەتاوی، كۆتایی بە دەسەڵاتی ٥٠ ساڵەی بنەماڵەی پەهلەوی هێنا. بەڵام ئەوەیکە جێگەی داخ بووە و هەیە ئەو ڕاستییەیە کە گەلانی ڕاپەڕیو، دەیانزانی کە "دەبێ" ڕێژیم بڕووخێنن بەڵام نەیاندەزانی کە دەبێ لە دوای ئەم دەسەڵاتە ڕووخاوە چی بکەن و چ جۆرە سیستمێک بۆ بەڕێوەبەریی وڵات دیاری بکەن! هەر ئەم بۆشاییەش وای کرد کە تاقمێک ئاخوندی بیرتەسک لە ژێر تیشكی ڕێنوێنی و ڕاسپاردەكانی خومەینی و هاوبیرانیدا، بەكەڵكوەرگرتن لە كەشوهەوای پێکهاتوو لە ڕووخانی ڕێژیمی پاشایەتی و بەتایبەتی كەڵكاوەژوووەرگرتن لە هەستی ئایینی و ئازادیخوازانەی خەڵك و دانی كۆمەڵێك بەڵێن و دروشمی هەڵخەڵەتێنەرانە، ئامانجەكانی شۆڕشیان بەلاڕێدا برد و دەستكەوتەكانی ئەم شۆڕشەیان پاوان کرد.
خومەینی و هاوبیرانی لە ١٠ خاكەلێوەی ساڵی ١٣٥٨ هەتاویدا، خەڵكیان ناچار كرد لە نێوان ڕێژیمی پاشایەتی و كۆماری ئیسلامیدا یەكێكیان هەڵبژیرن و لەم پێوەندییەدا دەرەتانی بەشداریكردنیان بە هیچ هێز و ڕێكخراوێكی دیكە نەدا كە بێنە گۆڕەپانی هەڵبژاردن و ململانێی ئەو ڕێفراندۆمە و لەئاكامدا بە ناڕەوا، ڕەواییان بەخشی بە دەسەڵاتی دیكتاتۆرانەی خۆیان. ڕێفراندۆمێك كە هەرئەوكات گەلی کورد بە نادێموكراتیك و فریودەرانە لە قەڵەمی دا و لە هەڵوێستێكی مێژووییدا، بایكۆتی ڕێفراندۆمی كرد.
هاتنەسەركاری كۆماری ئیسلامی و بەدەستەوەگرتنی دەسەڵات لەلایەن خومەینی و هاوبیرەكانی و پاشگەزبوونەوە لە هەموو ئەو بەڵێنە فریودەرانەی كە بە خەڵكیان دابوو، جارێكی دیكە بوو بە هۆی بەرهەمهاتنەوەی دیكتاتۆری و چارەنووسێكی لێڵ و نادیار و كەوتنە داوی مرۆڤگەلێكی دڕندە و برسی كە وەك گورگی هار ئازادیخوازانی وڵاتیان ڕاماڵی و وڵاتیان بە تەواوی میلیتاریزە كرد. كۆماری دیكتاتۆری ئیسلامی كە لە سەر بنەمای عەقلیەتی سەدەكانی نێوەڕاست و مرۆڤكوژانەی خومەینییەكان دامەزرابوو بە شێوەیەكی نادێموكراتیك و خۆسەپێنانە دەسەڵاتیان بە دەستەوە گرت، بە شێوەیەكی هۆڤانە و بە مێتۆدگەلێكی نامرۆڤانە دەستیان دایە سەركوت و زەبروزەنگی ئازادیخوازانی وڵات و پێشیان بە هەر جۆرە پێڤاژۆیەكی ئازادیخوازانە گرت و وەڵامی خواستە ڕەواكانی خەڵك و بەتایبەت نەتەوەكانی ئێران و یەك لەوان نەتەوەی مافخوازی كوردیان بە ئاگر و ئاسن دایەوە. هەڵوێست و کردارێک کە هەنووکە پاش نیزیک بە پێنج دەیە هێشتا هەر بەردەوامە و کەم ڕۆژ هەیە کە لاوانی ئەم وڵاتە نەکەونە بەر پۆستاڵی داگیرکەرانەی ئەوان.
خومەینی پاش هاتنە سەرکاری لە فەتوایەكدا كە بە دژی گەلی كورد ڕایگەیاند، شەڕێكی سەرتاسەری لە كوردستاندا وەڕێخست و بە هەزاران خەڵكی بێ تاوانی كوردستانیان قەتڵوعام كرد و سەدان گوندیان وێران و چوڵ كرد. دەستیان دایە گرتن و كوشتن و ئێعدامی ڕۆڵە مافخوازەكانی وڵات و بە سەدان كەس لە ئازادیخوازانی وڵاتەكەمانیان لە گرتووخانەكاندا گوللەباران كرد .ئەمەش بووە مێتۆدێکی باو بۆ میراتگرانی خومەینی و ساڵانی دوای مردنی ئەم جەللادەش دەبینین کە کارنامەی ڕێژیم لێوانلێوە لە قەڵاچۆی ڕۆڵەکانی گەلی کورد کە تا ئێستەش بەردەوامە.
قەدەغەكردن و سەركوتی هەرجۆرە تێكوشانێكی مەدەنی و ئازادیخوازانە، تواندنەوەی فەرهەنگ و كولتووری نەتەوەكان و جێگیركردنی فەرهەنگی شین و تازیە و ڕەشپۆشی لە وڵاتدا، ئەمنییەتی كردنی كەشوهەوای وڵات، دامەزراندنی زۆرترین ناوەندی سیخوری و سەركوتی خەڵك، داخرانی زانكۆ و ناوەندە ڕۆشنبیرییەكان و پەرەدان بە ناوەندە ئایینیەكان و گۆڕینی نێوەڕۆكی ماددە دەرسییەكان لە سەر بنەمای عەقلیەتی دواكەوتووانەی ویلایەتی فەقیه و دەیان دیاردەی نەخوازراوی دیكە كە دیاری و بەرهەمی سیاسەتی ڕێژیمی خومەینی بوون، هاتنە ئاراوە و هەنووکەش پاش ٤٦ ساڵ هەر بەردەوامن.
سیاسەتی پاوانخوازانە و شەڕخوازانەی ڕێژیم لە ئاستی جیهانی و هەرێمیشدا، واتە پەرەدان بە تیرۆریزم، دەستێوەردان لە كاروباری وڵاتانی ناوچە، شەڕی ماڵوێرانكەری ٨ ساڵە لەگەڵ عێراق، هەوڵدان بۆ دەستپێڕاگەیشتن بە چەكی ناوكی، گوێنەدان بە ویست و خواستەكانی كۆمەڵگەی نێونەتەوەیی، پێشێلكردنی مافەكانی مرۆڤ و دەیان دیاردەی دزێوی دیكە كە بە تەواوی ڕێژیمی ئێرانی خستووەتە ژێر توندترین گەمارۆكانی جیهان و ڕێژیم بە تەواوی تەریك كەوتووەتەوە سیاسەتێكە كە بە تەواوی ئابووری وڵاتی فەلەج كردووە و بێكاری، گرانی، هەڵاوسان و سەدان دیاردەی نەخوازراوی كۆمەڵایەتی و ئابووری دیکە ئەو دەسکەوتانە بوون کە ڕێژیم پاش ٤٦ دەسەڵات حوکمرانی بۆ دانیشتووانی ئەم جوغڕافیایە بە دیاری هێناوە.
باسکردن لە یەک بە یەکی ئەو خەیانەت و تاڵانکارییانەی کە کۆماری ئیسلامی دەرحەق بە خەڵکانی ئێران و ئاووخاک و تەنانەت ژینگەی ئەم وڵاتە کردوویەتی ئەوەندە زۆرن کە باسکردن لێیان دەیان کتێب و سیمینار و کۆنفڕانسی دەوێ بەڵام ئەگەر بمانهەوێ تەنیا بەنموونە باسیان بکەین ڕەنگە باشترین نموونە لە بواری ئابووریدا ئەوە بێ کە دۆلاری ئامریکایی لە ساڵی ٥٧ بە ٧ تمەن بووە ئێستە لە ساڵڕۆژی بەتاڵانبردنی شۆڕش لە ساڵی ١٤٠٣ سنووری ٩٢ هەزار تمەنی بڕیوە!
لێرەدا پرسیارێکی جیددی کە دێتە گۆڕێ ئەوەیە کە کۆماری ئیسلامی بۆچی و چۆن ماوە؟ واتە چی وای کردووە کە کۆماری ئیسلامی سەرباری لەدەستدانی ڕەوایی و مەشروعیەت و هەبوونی ئەو دەیان جۆر قەیرانە کە باسیان لێوە کرا هەر لەسەرپێ و لە دەسەڵاتدا بمێنێتەوە؟ ڕەنگە باسکردن لە هۆکارەکان بۆ وەرگرتنی وڵامێکی درووست بۆ ئەم پرسیارە کاتبر بێت بەڵام ئەگەر بمانهەوێ بە کورتی پۆلێنیان بکەین دەتوانین بڵێین نەبوونی یەكیەتی و یەكڕیزی لە نێوان هێزە سیاسییە دێموكرات و سێكۆلارەكانی ئێران و پرشوبڵاوی هێزە سیاسییەكان و نەبوونی سازماندەیی گونجاو و پێویست چ لە ڕابردوودا و چ لە ئێستەدا ڕازوڕەمزی مانەوە لە دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامیە.
وانەكانی شۆڕشی بەتاڵانچووی گەلانی ئێران لە ساڵی ٥٧ و ترووسكەكانی شۆرشی گەلانی ناوچەكە لەم ساڵانەی دواییدا لە وڵاتە عەرەبییەكان و بەتایبەتیتر ڕووخانی رێژیمی ئەسەد لە سووریە و ڕووداوەکانی پاش ٧ی ئۆکتۆبر، مزگێنی دواڕۆژێکی ڕوونتر لە ئێستەمان پێ دەدەن؛ بەو پێشمەرجەی کە گەلانی نیشتەجێ لە جوغرافیای سیاسیی ئێران وەک ساڵی ٥٧ بە چاوداخراوییەوە نەچن بەرەو گۆڕان بەڵکوو بە زانینی ئەوەیکە چییان لە پاش ڕێژیمی خومەینی دەوێ هەنگاو هەڵگرن.
