نەورۆزی خاكی‌پۆشان

پشت‌ئەستوور بە بنەماكانی بزووتنەوە فكری و جەماوەرییەكان

ناسر ساڵحی‌ئەسڵ

لیباسی خاكی و جامانە و هەوری لە بۆنەكانی نەورۆز لە ڕۆژهەڵاتی كوردستاندا، ڕێگایەكە بۆ مەترحكردنی ویست و داخوزاییە سیاسی و نەتەوایەتییەكان و بەرەنگاربوونەوە لەگەڵ ستەمكاری و هەڵاواردنی ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی، تا بەم شێوەیە نەتەوەی كورد بتوانێ‌ بەرگری لە مافە سیاسی و نەتەوایەتییەكانی خۆی بكات. هەرچەند نماد و سەمبولەكانی خەبات و نارەزایەتیدەربرینی گەلی كورد لە ڕۆژهەڵاتی كوردستان هەر لە سەرەتای دامەزرانی ڕێژیمی خومەینییەوە، چ لە بەرگریی پێشمەرگانە شاخ و لە خەباتی شار و شەقام بە بەردەوامی نمادی خەباتی ڕەوا بووە. هەروەها لیباسی خاكی، و جامانە و هەوری نمادی دەیان ساڵ خەباتی سیاسی و چەكداریی خوێناوی لە ڕۆژهەڵاتی كوردستان بوون و ئیستا بوونەتە نمادی بەرخۆدان بۆ لاوان و نەوجەوانان لە ڕۆژهەڵاتی كوردستان. لە سۆنگەی ئەوەشەوە کە ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی ئێران لە لایەك باوەڕی بە واقعییەتی فرەنەتەوە، ئیتنیكی و ئایینزابوونی ئێران و لە لایەكی دیكەوە باوەڕی بە مافە سیاسی و نەتەوایەتییەكانی گەلی كورد نەبووە، هەمیشە هەوڵی داوە هەر دەنگێكی ناڕەزایەتیی گەلی كورد، بە شێوەی توندوتیژانە سەركوت بكات. بەڵام خەڵكی كورد لە بەرانبەر ئەو سەركوت و توندوتیژییانەی ڕێژیمدا لە بۆنە و ڕێوڕەسمەکاندا لە نماد و سەمبولەكانی خەباتی ڕەوای شاخ و شار بۆ نارەزایەتی دەربڕین كەڵكی وەرگرتوە.

لێرەدا ئاماژە بە هێندیك تایبەتمەندیی بنەماكانی بزووتنەوەی فیكری و جەماوەریی وەكوو هۆكارگەلێكی سەرەكی ‌و كارا لە بزووتنەوە جەماوەرییەكانی ڕۆژهەڵاتی كوردستان، ئاماژەی بەم چەند فاكتە دەكەین:

دەوری مێدیا و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان

لە كۆمەڵگە ئازاد ‌و دێمۆكراتیكەکاندا، تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان، ڕاگەیاندن و میدیای ئازاد ڕەنگدانەوەی ویست ‌و داواكاری كۆمەڵانی خەڵكن. بەڵام لە سیستەمی داخراو‌ی ڕێژیمی كۆماری ئیسلامیدا، ڕاگەیاندن بە تەواوی لە خزمەت دەسەڵات‌دایە‌ و دەسەڵاتیش هەوڵ دەدا بۆ یەكڕەنگكردن ‌و یەكدەنگكردنی كۆمەڵگەی گەلانی ئێران و هەرچەشنە ڕاگەیاندنی ئازاد، کەشی کراوە و پلۆرالیزمی كولتووری ‌و فیكری‌ و سیاسیی بە شێوەیەكی ڕەها ڕەت دەكاتەوە. بەو پێیەش ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی، هەمیشە لە هەوڵی سەپاندنی فەرهەنگی دەسەڵات لە كۆمەڵگەی ئێراندا بووە ‌و بە هیچ شێوەیەك دانی بە فرەدەنگی، فرەڕەنگی، فرە كولتووری‌ و فرەنەتەوەیی بوونی وڵاتی ئێران دانەناوە، بەڵكوو بەردەوامی هەوڵی داوە كولتووری نەتەوەی باڵادەست بە سەر نەتەوەكانی دیكەی ئێراندا زاڵ بكا ‌و بتوانن بەم چەشنە لە فەرهەنگی نەتەوەی باڵادەستدا بیانتوێنێتەوە. دیارە نابێ‌ ئەوەشمان لەبیر بچێتەوە كە ئەم مەسەلەیە تەنیا كاتێك دەتوانێ‌ كاریگەریی هەبێ‌ كە خەڵك تەنیا میدیاكانی نێوخۆی وڵات بە سەریاندا زاڵ بێ‌‌ و لە كەش وهەوایەكی داخراودا بژین‌ و دەستیان بە تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان و ڕاگەیاندن و میدیای ئازاد ڕانەگات.

بەڵام لە سەردەمی شۆڕشی زانیاری و دیجیتاڵی و ئینترنیتدا ئۆتۆریتەی چاوەدێری و كۆنترۆڵی ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی تێك‌شكا‌وە و شۆرشی زانیاری و ئینترنیت لە ڕاگەیاندندا كارێكی وای كردوە كە خەڵكی هەموو جیهان بتوانن بە شێوەیەكی زۆر ساكار پێكەوە پێوەندییان هەبێت‌ و ئەم شەپۆلە بەهێزەی شۆڕشی زانیاری و دیجیتاڵی، گەلی كوردیشی گرتەوە. گەلی كورد لە ڕۆژهەڵاتی كوردستان كە تا ساڵی ١٣٨٤ی هەتاوی تەنیا میدیاکانی حیزبی هەبوو، لە دوو دەیەی ڕابردوودا هەم مێدیای حیزبەکان بەتایبەت حیزبی دێموکرات فرەچەشن و پەرەپێدەر بووە و هەم ڕاگەیاندنی دیکەش بۆ وەرگرتنی هەواڵ و زانیاری خراونەتە بەردەست. بۆیە لە سەردەمی ئیستادا فەزای م تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان و ئینترنیت توانێویانە خودئاگای نەتەوەیی خەڵك بەرز بكاتەوە‌ و یەكدەنگی ‌و یەكڕیزییەكی وەها دروست بكا كە ئاكامەكەی نەورۆزی سەمای جامانە، بزووتنەوەی ژینا "ژن ژیان ئازادی"، نەورۆزی مەشغەڵانی ئازادی و نەورۆزی خاكی‌پۆشانی لێ بكەوتەوە.

بەرزبوونەوەی ئاستی زانستی ‌و خودئاگایی نەتەوەیی

ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی ئێران لە سەرەتاوە یەكێك لەو ئامرازانەی دژی نەیارانی خۆی لە سەراسەری ئێران ‌و لە كوردستان بە تایبەت كەلكی لێ‌وەرگرتوە، شۆڕشی فەرهەنگی بوو. ڕێژیمی ئیسلامی زۆر بە باشی دەیزانی كە زانستگا ‌و خوێندكار لە هەر كۆمەڵگەیەك، گرینگترین‌ و سەرەكیترین كەرەسەی گۆڕان ‌و پێشكەوتنن، لە هەمان كاتیشدا هێزێكە كە دەتوانێ‌ ببێتە كۆسپ‌ و لەمپەر لە بەرانبەر ویست‌ و ئارەزووی ڕێژیمدا. بۆیە لە سەرەتاوە بە شۆرشی فەرهەنگی هەوڵی دا زانستگاكان بخاتە پاوانی خۆیەوە، بە شێوەیەك كە ئەو كەسانەی پێی وابوو خودین، ئەوە بۆیان هەبوو بچنە زانکۆ و، غەیرە خودییەكانیش لە خوێندنی بەرز بێبەش دەكران. ئەم پرسەش بووە هۆی هاتنە ئارای دیاردەی هەڵاتنی مێشكەكان (فرار مغزها)‌و لە ئاكامدا ژمارەیەكی زۆر مامۆستا، خوێندكار‌ و ڕووناکبیر وڵاتیان ڕوویان کردە هەندەران. بێ‌گومان ئەم پرۆسەیە واتە "حەزف"كردنی غەیەرە خودییەكان لە ڕۆژهەڵاتی كوردستان بە شێوەیەكی بەرفراوانتر جێ‌بەجێ‌ كرا، بە چەشنێك كە بۆ ماوەی نزیك بە ١٠ ساڵان ژمارەیەكی یەكجار كەم لە لاوانی كورد، پاش تێپەركردنی چەندین فیلتێر، بۆیان هەبوو پێ‌ بنێنە زانستگا ‌و درێژە بە خوێندن بدەن.

لە قۆناغێکی دیکەدا كە زەخت ‌و گوشارە نێوخۆیی ‌و دەرەكییەكان بۆ سەر ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی، ڕۆژ لەگەڵ ڕۆژ پەرەیان دەسەند، ڕێژیمی ناچار بە پاشەکشە لە هەندێ بڕیارەكانی خۆی کرد. هەر لە ئاكامی ئەو زەخت‌ و گوشارانەشدا ڕێژیمی ئیسلامی ئێران ناچار بوو ئەو بەربەستانەی لە بەرانبەر لاوانی ئێران بە گشتی ‌و كوردستان بە تایبەت بۆ چوون بۆ زانستگا داینابوو، هەڵگرێت‌. ئەمەش كەش‌وهەوایەكی خوڵقاند، بۆ ئەوەی لاوانی كورد بتوانن، توانا‌ و لێهاتوویی خۆیان نیشان بدەن. پاش چەند ساڵ لە هەموو شارەكانی ڕۆژهەڵاتی كوردستان بە لێشاو لاوان بۆ زانستگاكان قەبووڵ دەبوون و ئەم پرسەش وای كرد كە ئاڵوگۆڕێكی قووڵ و بەرینی فەرهەنگی و نەتەوایەتی و خودئاگایی نەتەوایی لە كوردستان ڕوو بدا.

لاوانی كورد پاش ئەوەی كە دەچوون بۆ زانستگا، توانیان هەم باشتر و زیاتر دەوروبەری خۆیان بناسن‌ و هەم ئاستی خودئاگایی نەتەوەییان بەرز بۆوە تا بە شێوەیەكی بەرچاوتر هەست بە زوڵم‌ و زۆری دەرحەق بە نەتەوەكەیان بكەن. هەر ئەمەش وای كرد كە ئەم توێژە لە هەموو شارەكانی ڕۆژهەڵاتی كوردستان پتانسییەلێكی كارا‌ و چالاك پێك بێنێ‌‌ و ببێتە دینامیزمێكی خەیاتگێڕانە لە كۆمەڵگەی ڕۆژهەڵاتی كوردستاندا. بە واتایەكی ڕوونتر توێژی خوێندكار لە ڕۆژهەڵاتی كوردستان، لە دەیەی حەفتادا لە بواری نەتەوەیی، سیاسی، فیكری ‌و ڕۆشنبیرییەوە قەڵەمبازێکی گەورەی لە شار و شەقامی كوردستاندا لێ کەوتەوە.

دامەزرانی ئەنجۆمەنی ئەدەبی ‌و ڕوشنبیرییەكان

 لە دەیەی حەفتادا و پاش ئەوەی كە حیزب و ڕێكخراوە سیاسییەكانی ڕۆژهەڵاتی كوردستان ‌و لە سەرووی هەمووشیانەوە حیزبی دێمۆكراتی كوردستانی ئێران، بە هۆی بارودۆخێكی هەستیاری ژێئۆپۆلۆتیكی كە لە ناوچەكەدا ڕووی دابوو، و ئاودیوی باشووری كوردستان ببوون، بۆشاییەكی ڕیژەیی لە پێوەندییی ڕاستەخۆ لەنێوان حیزبەكان و كۆمەڵگەی كوردیدا پێك هاتبوو. بەڵام پاش ئەوەی كە لە زۆربەی شارەكانی كوردستان لە لایەن كۆمەڵێك لە خەڵكانی ڕووناکبیر و ئەدەب‌دۆستەوە، ئەنجومەنە ئەدەبی‌ و ڕووناکبیرییەکان پێك هاتن، توانییان ئەو هاوسەنگییەی جاران ڕابگرن‌ و ئیزن نەدەن كە پێوەندیی بەگوڕی شەقام- شار و شاخ  بپچرێت‌. هەر ئەو مەسەلەیەش بووە هۆی ئەوەی كە ئەنجۆمەنەكان بتوانن كۆمەڵێكی زۆر لە لاوان‌ و ڕووناکبیرانی كورد بە دەوری خۆیان كۆبكەنەوە‌ و ئاستی ئاگایی نەتەوەییان بەرنە سەرەوە. كەواتە لە سێ لایەنەوە كاری ئەنجۆمەنە ئەدەبی ‌و ڕوشنبیرییەكان جێگەی سەرنج ‌و تێرامانە:

- ڕاكێشانی كۆمەڵێك لە لاوان بۆ لای خۆیان‌ و بارهێنانیان بە بیرۆكەیەكی نەتەوەییەوە.

- پەرەپێدان ‌و گەشەپێدانی فەرهەنگ ‌و ئەدەب‌ و كولتووری نەتەوەیی.

- لێكگرێدانی خەباتی شار و شاخ.

گەورەبوونەوەی شارەكان لە ڕۆژهەڵاتی كوردستان

 لە دەیەی شەستەكاندا بە هۆی شەڕی ئێران‌ و عێراقەوە، ڕێژەی دانیشتووانی شارەكانی ڕۆژهەڵاتی كوردستان لە باری چەندایەتییەوە زۆر نەبوو، بەڵام پاش تەواوبوونی شەڕ بەشێك لە خەڵكی گوندەكان، بە هۆی كەمداهاتی و هۆكاری جۆراوجۆری دیكە‌، ڕوویان لە شارەكان كرد‌. بەم شێوەیەش شارەكانی ڕۆژهەڵاتی كوردستان گەورە بوونەوە‌ و بەو پێیەش ڕێژەی دانیشتووانی شارەكانیش پەرەی سەند. زۆربوونی ڕێژەی دانیشتووانی شارەكان ئاستی داواكاری خەڵكیشی لەگەڵ خۆی بەرز كردەوە. لەگەڵ ئەوەشدا گەورەبوونەوەی شارەكان بووە هۆی ئەوەی كە ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی نەتوانێ‌ وەك جاران كونترۆڵی تەواوی بە سەریاندا هەبێ‌، چونكە ملیتاریزەكردنی شارێكی بچووك ئاسانترە تا شارێكی گەورە بە حەشیمەتێكی زۆرەوە. كەواتە گەورەبوونەوەی شارەكان لەگەڵ ئەو سێ‌ هۆكارە، بواری بۆ نارەزایەتیدەربرینی جەماوەری لە شێوەی بۆنە نەورۆزییەکانی ئەم ساڵانەی دوایی و بزوتنەوەی " ژن ژیان ئازادی" ڕەخساند.

كەوابوو شۆڕشی زانیاری و خودئاگایی نەتەوەیی، ئاستی خودئاگایی و ئاستی زانستی، دامەزرانی ئەنجوومەنە ئەدەبییەكان و گەورە بوونەوەی شارەكان لە ڕۆژهەڵاتی كوردستان قەڵەمبازێکی مەزنی لە خەباتی سیاسی _ نەتەوایەتی لە ڕۆژهەڵاتی كوردستان پێك‌هێنا‌ كە لە لایەك ڕق‌ و بێزاری چەندین ساڵەی گەلی كوردی بەرانبەر بە ستەمكاری و هەڵاواردنی ڕێژیمی كۆماری ئیسلامی زۆر كردوە و لە لایەكی دیكەوە ترس‌ و دڵەراوكێی خەڵكی كوردی بەرانبەر بە ڕێژیم شكاند‌وە و بۆتە هەوێنی یەكدەنگی، یەك‌هەڵوێستی‌ و یەكڕیزیی نەتەوەیی كورد لە ڕۆژهەڵاتی كوردستان. لەو پێوەندییەدا دەتوانین ئاماژە بە ئاخێزە مانگرتنەكانی شار و بۆنە نەتەوەییەكان و شۆڕشە جەماوەرییەكەی "ژن ژیان ئازادی" لە ڕۆژهەڵاتی كوردستان بكەین، كە لە ئاكامدا خەڵكی كورد سەلماندیان كە بۆ ویست و داخوازییە ڕەواكانیان یەك ئامانج ‌و یەك هەڵوێستیان هەیە.