دیار
کومێدی بەشیگە لە ڕواڵ ژیان بەشەر و لە دریژەی دیروک ئنسان لەو ژانرە هەوڵداس کات و ساتییگ ئەڕای خەنە و باس کردن ڕسییەگان وەکاری بووەی. لە ڕاسی ماهیەتێ کومێدی باس کردن تاڵییەگان و ڕووداوەگانە وە شێوەی ترەک و جوورێ ڕخنەیگە لە ڕەوت ژیان.
لێرە ئێمە باسمان لەسەر ئەوە نییە ک کومێدی شی بکەیمنەو بەڵکە توایم بزانیمن ئەڕا لە کۆمەڵگای ئێران، فرە باس و بابەت هەستیار بینەسە کومێدی و وەرەو قەشمەری چینە.
هەرکاممان ک ڕووژانە تۆڕە کۆمەڵایەتییەگان وەکار تیەریمن، وە دڵنیایی وەگەردێ بڕییگ کلیپ و دەنگ و وێنە ڕوویەڕوو بوێمن ک قەشمەری کریەی وە دووخێ ژیان و بەشیگیان وە ڕاسی وەرەو لەودگی و لومپەنیسم چییە دی ماهیەتێ ڕخنەیی نەیرن بەڵکە ئەڕای وەلاڕێ بردنێ زەین تاک و کۆمەڵگاس.
نەتەوەگان ناو جوغرافیای ئێران، فرەتر لە سەدەییگە ڕووژ وە ڕووژ قەیرانەگانیان فرەترەو بوودن و نووڕیدە هەر بەشیگ لە ژیان وە دڵناییەو گرفت و گیچەڵییگ دوێنیدەو و گشتمان وە خاسی زانیمن ک مدووی سەرەکیان دەسەڵات ناڕەوای زاڵ وەسەر نەتەوەگانێ ئی جوغرافیاسە.
هەرکام وە نەتەوەگانێ ئێران، وە هەر شێوازییگ ک توێنستنە وە دەنگ هاتنە و ناڕزایەتی خوەیان نیشان دانە و دەن و تا ئی سیستمیشە لەسەرکار بوو هەر بەردەوامە، وەلی لێر خاڵ سەرەکی ئەوسە ک وە قەشمەری کردن بەشییگ لە بابەتەگان لە زەین تاکەگانێ ناو کۆمەڵگا فورم ترەک وە خوەی گرێد و ئەهەمیەت جارانی نیەمینێد.
تکنولوژی و تۆڕە کۆمەڵایەتییەگان بینەسە بەشییگ لە ژیان ڕووژانەی ئنسان و ڕەوڵ فرەییگ درن لە پەیوەندی ئنسانی و بەشەر لە بیدەنگی دراوردنە وەو مانایە ک کۆمەڵگا دوێنێدەد و قسەگاند شنەفن، لە موبارزە و ناڕزایەتی لە ئێرانیش جیا لەوە ک ڕێژیم جومهوری ئسلامی وە فیلترینگ و سانسۆر و بڕینێ ئینترنت توای ڕێگر بوو لە دەنگەگان، وەلی هەر خەڵق بەردەوامن و بیەسە شوێنیگ ئەڕای هاوار کردن.
لێرەسە ک ڕێژیم ئەڕای کپ کردنێ ئەو دەنگەیلە جوور گشت کردەوەگانێ ترەکی، هەوڵ دەی وەلاڕێ بووەیدیان و هەزینە کەی ئەڕای ئەو بەشە و هازێ سایبری تایبەت دیاری کردیە ئەڕای ڕەسەد کردن و داگیرکردنێ زەینەگان وە بەردەوامی کار کەن. وە تایبەت بلاگەرەیلییگ ک سەر وە ڕێژیمن و خوەیان جوورێ مەردوم ناسنن.
فەر جار شنەفتیمنە ک جوورێ پرسیار ئوێشن ئەڕا لە ئێران، هەرچی گیچەڵ و گرفتە بوودە قەشمەری و ماهیەتی ڕاسییەگی نیەمینێد، ئی بابەتە لە پیلانە سەرەکییەگانێ ڕێژمە و تاوان مەردوم فرە کەمترە لە ڕێژیم.
ئی بابەتیشە تەنیا لە تۆڕە کۆمەڵایەتیەگان نییە و بەڵکە میدیاگانێ ڕێژیمیش لە ساختار و بەرنامەیان ئەساسە ک زەینەگان وەلاڕی بووەن و لومپەنیسم فرەوە بکەن.
ئەڕای نموونە وەختییگ باس گرانی کالاییگ کریەی، فرە نیەوەی ک ویدیویەل تایبەتێ کومێدی لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەگان وڵاو بوود ک لە دەس وە پێ کردن ڕخنەیی و کارسازن، وەلی لە وەرایوەر زوو ڕێژیم جوورێ دژکردەوە فورم قەشمەری و لەودگی دەیدە پیان و کارییگ کەی ک فرەجار ئەڕای ئەوەیکە کەسایەتی خوەد نەوەیدە ژیر پرسیار، پەیگیری نەکەید.
ئەیش لە وەختییگە ک قەیرانەگان لە فورم ئاسایی چینەسەو دەر و لە ڕاسی کارەساتە ک وەسەرێ مەردوم درێ تیەی و ئیسکە و بانانێ چەند نەتەوە درێ ڕمیەی و ئی دەسەڵاتی کولونیالیستییە ڕی پەیدا کردیەسە گشت بەشەگان ژیان و درێ بەردە دروس کەی و تاکیگ سەرهەڵدەی ک جسم و زەینی داگیرکریاس و دی نیەتوینێد هویر بکەی و کردەوە داشتوود.
وە گشتی لومپەنیسم و وەکار بردنێ ژانرێ کومێدی لە ڕسای دەسەڵات نارەوای خوەیان وە شێوازەیل جیاواز وەڕیەو چوود و نەتەوەگان کەیدە ئامانج و یەکیگ لە نموونە سەرکەییەگان لەو بوارە، قەشمەری کردن وە نەتەوەگانە ک لە ڕێژیم پەهڵەوی و ڕێژیم جومهوری ئسلامی وەڕێەو چییە و چوود، شایەدیش فرەجار وەکاری هاوردیمنە هەر کاممان و قەشمەری وە نەتەوەییگ کردویمن.
ماهیەت گشت دیکتاتورییگ ئەوەسە ک دەس دەیدە هەر کارییگ و هەر ڕییگ گرێدە وەر تا دەسەڵاتێ خوەی بپارێزێد، لە وەرایوەریش هەر ئنسانییگ بایس هەوڵ بیەی وە هیچ مەرجییگ کرامەتێ خوەی لەدەس نییەید و پارێز لە کەسایەتی خوەی بکەید و پاوەگەز بییەی ئەڕای داخوازییەگانی و لە جوغرافیای ئێرانیش گشتمان ئەرکداریمن لە وەرایوەرێ یەکتر و وە ڕمانن ئی دەسەڵاتە توێنیمن ژیان باریمنە سەر فورم ڕسکانی خوەی و ڕزگاری بوودە بەشمان.
