کوردستان میدیا: "مستەفا هیجری" لێپرسراوی گشتیی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران، لە شۆرای پێوەندییەکانی دەرەوەی ئامریکا وتارێکی پێشکەش کرد و لە قسەکانیدا باسی لە ڕەوشی کوردستانی ڕۆژهەڵات و سیاسەتەکانی ڕێژیمی کۆماری ئیسلامیی ئێران بە نیسبەت کوردستان کرد.

دەقی وتارەکە بەم چەشنەیە:

بە هۆی تایبەتمەندیەکانی"تمرکزگرایی" ناوەند و رۆڵی دیار و یەکلاکەرەوەی ئیدئۆلۆژیەکەی،رێژیمی کۆماری ئیسلامی ئێران هەوڵی داوە شوناسی سیاسی و بنەما فکرییەکانی خۆی دژ بە  شوناسەکانی دیکە پێناسە بکات.یاسای بنچینەیی ئێران ،پێکهاتەیەکی ساز کردوەکە بە شێوەیەکی سیستەماتیک هەڵاواردنەکان یاسایی و جێگیر دەکات. نموونەیەک لەو هەڵاواردنە ئەوەیە کە بە پێی یاسا تەنیا کەسانێک بۆیان هەیە ببنە سەرکۆمار کەباوەڕمەند بە ئایینزای شیعەبن.بەم پێیەکوردەکانی سوننی و یارسان بێجگە لەو هەڵاواردنە، ستەمی نەتەوەیەیشیان لەسەرە،واتە ستەمی چەندقات.

ستەمی نەتەوەیی لە ئێران،دوو فاکتەری لە پشتە،یەکەم،پێکهاتەی حکومەت و دەسەڵات، دووەم،بە ناورۆشنبیرانی حکوومەتی کە پاڵپشتیی  لێ دەکەن.

دەستەواژەی " مناطق قومی "لە دوای شۆڕشی گەلانی ئێران و لە لایەن بە ناو رۆشنبیر و سیاسیەکانی حکومەت بۆ ناساندنی ئەو ناوچانە بەکار هات کە شوێنی نشێتەجێ بوونی نەتەوەکانی غەیری فارس بوون.ئەم روانگەیە،سەرلەنوێ ئێرانی بە سەر ناوەند و حاشیەدا دابەشکرد.ئەم روانینە دەکەوێتە چوارچێوەی سیاسەتێک کە بە سیاسەتی فەرمی  و قەومی رێژیمی ئێران دەناسرێتەوە.

یەکێک لەو پێوەرانەی کە لە باسی ستەمی چەند قاتی نەتەوەیی پشتی پێدەبسترێ، رەهەندی ئابوورییە؛ روانینێک بۆ پرۆسەی گەشەسەندن و ئاوەدانکردنەوەی پارێزگاکانی کوردستانی ئێران و بەرواردکردنیان لەگەڵ تێکڕای پارێزگاکانی ئێران، لایەنەکانی ئەم هەڵاواردنە دەردەخات.

کوردستانی ئێران

کوردستان  لە تەواوەتی خۆیدا،ناوچەیەکی ئەمنی و میلیتاریزە کراوە، شارەکان سیمای پادگان و بنکەی سەربازییان بە خۆوە گرتووە.ئەمەش وای کردووە کە هەر جۆرە وەبەرهێنانێک(سرمایە گذاری) تەنانەت لە لایەن خودی کوردەکانەوە لە گەڵ گرفت و ئاستەنگی گەورە بەرەوڕوو بێتەوە.

لە سەردەمی پەهلەوی یەکەم و دووەم و کۆماری ئیسلامی، وێڕای هەوڵی بەردەوام بۆ گۆڕینی پێکهاتەی جوغرافیایی و دیموگرافیای کوردستان،شار و ناوچەکانیشی کەمترین ئاستی گەشە و پێشکەوتنی بە خۆوە بینیوە.زۆربەی ئەو کارگا بچووکە ئابوریانەی کە لە کوردستانن، لە لایەن خەڵکی ناخۆجێی و کەمتر خەڵکی خۆجێی دانراون. نەبوونی رێگاوبان و ژێرخانی هاتوچۆ وای کردووە کە ئەو کارگایانە تەنیا جوغرافیایەکی بچووک ببێتە بازاریان. لە جیاتی ئەوەی بە مەبەستی دابینکردنی کار بۆ خەڵکی بێکاری کوردستان، لە پەنای سەرچاوە سروشتی و مەعدەنیەکان کارخانە دابمەزرێنن،زۆربەی سەرچاوە و ئیستخراج و بەرهەمەکانی هەناردەی دەرەوەی کوردستان دەکرێن.

چەند نموونەیەک

زێڕی زەرەشۆران(هەڵکەوتوو لە ناوچەی هەوشار-پارێزگای ورمێ)کە بە گەورەترین مەعدەنی تەڵای ئێران هەژمار دەکرێ، رەوانەی ناوەند دەکرێت.یان بەردی خانێ و ئاسنی سەقز کە بە هەمان شێوە بە خاوی رەوانەی ناوەندی ئێران دەکرێن. ئەوە لە کاتێکدایە کە کوردستان زیاترین رێژەی هەژاری و  بێکاریی هه‌یە.

 هەڵنەگرتنەوەی مین لە زەوینەکانی کشت و کاڵی ئیلام و کرماشان، کە هەم زیانی گیانی بۆ سەر خەڵکی ناوچەکە هەیە و هەمیش زەوییەکانی خەڵک لە نێو دەچن و ناتوانن کشت و کاڵی تێدا بکەن.(١)

پارێزگای کوردستان بە بوونی ١٨.٨%ی حەشیمەتی حاشیەنشین، لە ئاستی ئێراندا پلەی یەکەمی حاشیەنشینی هەیە،ئەم دۆخە بە جۆرێک مەترسیدارە کە لە مەودای ساڵەکانی٢٠٠٤ بۆ ٢٠١٠،لە لایەن بانکی جیهانییەوە ئێعتباری بۆ تەرخان کراوە. ئەو پارێزگایە،سەرباری دەوڵەمەندبوونی بە سەرچاوەی سروشتی و پوتانسییەڵێکی باڵا بۆ گەشەی سەنعەتی،یەکێکە لە ناوچە دواکەوتووەکان لە بواری پیشەسازییەوە.(٢)

لە هەمان کاتدا و لە ڕووی پیشەسازییەوە، نەبوونی کارخانە و پیشەسازی بنیاتی لە ناوچە کوردییەکان، نارەزایەتییەکی زۆری لێکەوتووەتەوە. لێرەدا دەکرێ دوو نموونەی دیاری ئەم چەند ساڵە بێنینەوە، لەم چەند ساڵەدا سازکردنی کارخانەی قاڵکردنی ئاسن لە قوڕوە جگە لەوەی بەشێکی زۆر لە بەرێوەبەران و کرێکارەکانی لە کەسانی ناوچەکە نەبوون، بە هۆی لاوازی بەڕێوەبردن و پشتگیری نەکردنی حکومەت داخرا. لە هەمان کاتدا سازکردنی پێترۆشیمی مەهاباد هیچ دەستکەوتێکی بۆ ناوچەکە نەبووە، چونکە تەنانەت کرێکاری سادەیان لە دەرەوەی کوردستان بۆ هێناوە.

کەڵک وەرنەگرتن لە پوتانسییەلەکانی کوردستان هاوکات بووە لەگەڵ دابەشکارییەکی نایەکسان لەو دەرفەتانەی بۆ گەشەسەندن پێویستن . ئەم هۆکارانەش کۆچی تاکی کوردی بەدواوە بووە و  هێزی کار و نوخبە و دەستەبژێری کوردی ناچار کردووە زێدی خۆی بەجێبهێڵێن و بەرەو ناوەندی ئێران و هەروەها دەرەوەی ئەم وڵاتەکۆچ بکەن. بۆ نموونە،پارێزگای کرماشان دوای خوزستان و لوڕستان زیاترین کۆچی نێوخۆی لە ئێراندا هەیە( ساڵانە پتر لە ٥٠ هەزار کەس). کۆچی لاوان بۆ پەیداکردنی کار  بووەتە هۆی بەرزبوونەوەی رێژەی حەشیمەتی بە تەمەنی ئیلام.(٣) ڕاستییەکانی سیستەمی بەرنامەڕێژی بۆ گەشەسەندن لە ئێران ئاماژە بەوە دەدەن کە پرۆسەی داڕشتنی بەرنامە و پلانی درێژخایەن بۆ گەشەسەندن لە ژێر کاریگەری هەڵاواردنی سیستەماتیک( ناوەند و حاشیە)دایە، بە جۆرێک کە پارێزگا کوردییەکان وەک پەراوێزیان لێ دەرهاتووە. هەر ئەم بابەتە بووەتە هۆکاری ئەوە کە هەموو سەرچاوەکانی دەسەڵات لە ناوەند کۆ ببنەوە و چاوەدێری و کۆنتڕۆڵی  وردی حکومەت ڕێگر بووە لەوەیکە کۆمەڵگای مەدەنی و کەرتی تایبەت (خسوسی) بتوانن ئازادییان بۆ چالاکی لە بواری ئابوری، سیاسی و مەدەنیەوەهەبێت. هەر شێوە چالاکییەک دەبێ بە پەسەند و چاوەدێری وردی حکوومەتی ناوەندیی بێ و هەر لەبەر ئەم سیاسەت و روانینە، سەرمایەگوزاری بە مانا گشتیەکەی بەرەوڕووی کێشە و بەربەستی دەبێتەوە.

چڕبوونەوەی دەسەڵات لەناوەند و هەروەها ڕوانینی ئەمنیەتی بۆ کوردستان، بوونەتە هۆکاری ئەوەیکە پوتانسییەلەکانی ئەو شوێنانە پشت گوێ بخرێن. لە ڕووی توریستییەوە پاڕێزگاکانی کوردستان  بە بوونی سروشتی بێ وێنە وکەشوهەوای خاوێن و دڵڕفێن، توانای ئەوەیان هەیە ببن بە قوتبێکی بەهێزی گەشتیاری، بەڵام لەجیاتی گواستنەوەی ئەم دەرفەتە بۆ گەشەسەندنی ئەو ناوچانە، ئەم پارێزگایانە تەنیا وەک شوێنێک بۆ سازکردنی بەنداو سەیر دەکرێن. بەنداو نە بە مەبەستی پەرەپێدان بە کشتوکاڵ و بەهێزتر کردنی کەرتی توریستی، بەڵکوو تەنیا بۆ ئەوەی ئاوی ئەم ناوچانە بۆ پارێزگا وشکەکانی ناوەندی ئێران بگوازنەوە. کەواتە لە سەر شانی گەشەپێنەدانی کوردستان، ناوچەکانی تر ئاوەدان دەکرێنەوە.

بە کورتی لە ئەنجامی سیاسەتی هەڵاواردن و ستەمی چەند قات، کوردستانی ئێران لە ریزی ناوچە هەرە هەژار و گەشەنەکردووەکاندایە کە لێرەدا  بە پشت بەستن بە ئامارە فەرمیەکان، وێنەیەکی گشتیی دەخرێتە روو:

پارێزگای سنە روتبەی سێهەمی بێ کاری هەیە(٤) ئاماری بێکاری شارەکانی پارێزگای کوردستان لە سەرەوەی ٦٠%ە(٥). کوردستان  لە رووی ئاماری بێکاریی دەرچووانی زانکۆ،پلەی یەکەمی هەیە(٦) هەژاری و بێکاری شیرازەی بنەماڵەکانی هەڵوەشاندۆتەوە (٧) لە دە شاری ئێران کە زۆرترین ئاماری بێکاریان تێدایە،٧ شاری لە کوردستان هەڵکەوتووە(٨). بە شێوەی نێونجی مانگانە ٦ کۆڵبەر دەکوژرێن و ١٢ کەسیش بریندار دەبن(٩). بێکاری لە پارێزگای ئیلام بەرەو قەیرانی کۆمەڵایەتی دەڕوا(١٠)، ئیلام لە خۆسووتاندن پلەی یەکەمی جیهانی هەیە و لە خۆکوژی پلەی یەکەمی ئێرانی هەیە(١١)،یەک لە سەرچواری دانیشتوانی کرماشان بێکارن(١٢). کرماشان پلەی یەکەمی بێکاری هەیە لە ئێراندا(١٣).

سەرەڕای ئەم هەلوومەرجە  تاقەتپڕووکێنەی کە لەژێر شوێندانەری پلانڕێژی ئامانجدار بۆ خەڵکی کوردستان پێکهاتووە، سەرکوتی سیستماتیک و تۆقاندن بە شێوەیەکی زۆر توندتر لە بەشەکانی دیکەی ئێران، تیایدا پەیرەو دەکرێ. هەرچەشنە ناڕەزایەتی دەربڕینێک بۆ دابینکردنی کار، نەهێشتنی سیاسەتی هەڵاواردن، نەهێشتنی فەزای ئەمنیەتی و توندوتیژ، تەنانەت خوێندن بە زمانی دایک(کە لە یاسادا هاتووە)یەکسانە بە کۆمەڵێک تاوانی وەک: تەجزیەتەڵەب، دژە شۆڕش، بەکرێگیراوی دوژمنانی ئێران و...هتد و سزای قورسی وەک ئیعدام، زیندانی درێژخایەن، دەست بەسەرداگرتنی دارایی و ...

وێڕای ئەم سیاسەتانەی رێژیم لە ناوخۆی ئێران،دەستێوەردانەکانی لە کاروباری وڵاتانی دەرەوە و هەوڵدانی بۆ بەهێزکردنی نفووز و دەسەڵاتی ناوچەیی و هەناردەکردنی شۆڕش، هۆکارێکی سەرەکیی پێکهێنان و تەشەنەکردنی شەڕ و تێکهەلچوونەتایفییەکانە لە ناوچەکە کە لە ئەنجامدا  کوژران، بریندار بوون و ئاوارەبوونی دەیان میلیۆن کەس  و تێکڕووخانیژێرخانی ئابووری، کۆمەڵایەتی و گۆڕینی دێموگرافیای بەشێک لەو وڵاتانەی بەدواوە بووە.

سیاسەتی سەرکوت و هەڵاواردن لە ناوخۆ و تێکدان و دەستوەردان لە دەرەوەی سنوورەکان، لە سەر بنەما فکری و ئیدئۆلۆژیکەکانی رێژیم بنیات نراوە و بەشێکی جیانەکراوەیە لە  ژیانی سیاسی کۆماری ئیسلامیی ئێران و لە داهاتووشدا بەردەوام دەبێت.

لە رابردوودا، ئەم کردەوە و سیاسەتانەی رێژیم لەلایەن ناوەندەکانی بڕیار، کۆڕ و کۆمەڵە نێودەوڵەتیەکان ورێکخراوەکانی داکۆکیکاری مافەکانی مرۆڤ مەحکووم کراوە و، سزای قورسی ئابووری و سیاسی بەسەردا سەپێنراوە، بەو هیوایەی کە (رێژیم سیاسەتەکانی خۆی بگۆڕێ) بەڵام ئەگەر گۆڕانێک لە سیاسەتەکانی رووی دا بێ، گۆڕان بووە بەرەو توندترکردنەوەی ئەم سیاسەتانە. چوونکە رێژیم بە پێی ئیدۆلۆژییەکەی، کردەوەکانی خۆی نەک هەر بە خراب و هەڵە نازانێ، بەڵکوو بەرپرسایەتی هەیە لە گۆڕین یان لاوازکرددنی باقی حکوومەتەکانی دنیا بەتایبەت وڵاتانی موسوڵمانی جیهان کە وەک خۆی بیر ناکەنەوە. بۆیە لەهەر جێگایەک رەوتێکی ئیدئۆلۆژیک یان گرووپێکی ئایینی هاوبیری خۆی ببینێتەوە،لە هەمووبارێکەوەبەهێزیان دەکا و هانیاندەدا بۆ نانەوەی ئاژاوە، ناسەقامگیری و شەڕی تایفی، نموونەکەی حیزبوڵڵای لوبنانە.

ئێـمە وەک حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران، بە خوێندنەوە و  زانیارییەک کە لەسەر ئەم رێژیمە هەمانە و ئەزموونی پێشنیاری وتووێژ تا شەڕی چەکداریمان لە گەڵیهەبووە، گومانمان لە سەر ئەو راستییە نییە  کە رێگای رزگار بوونی خەڵکی ئێران بە هەموو پێکهاتەکانیەوە ،هەروەها گەڕانەوەی ئاشتی و سەقامگیری بۆ ناوچەکە بە رێڕەوی نەمانی کۆماری ئیسلامی ئێڕانتێدەپەڕێت. بێجگە لەمە، هەر چەشنە پلانێک بەمەبەستی "گۆرینی سیاسەتی رێژیم" تەنیا تێچووی خەسارەکان بۆ خەڵکی ئێران و وڵاتانی جیهان زیاتر دەکا و مەجالی زیاتر پێک دێنێ کە رێژیم  کاریگەری وحزووری خۆی لە ناوچەکە زیاتر بکات.

قەراردادی بەرجام لە کە نێوان ئێڕان و یەکیەتیی ئورووپا  و گروپی ١ + ٥ لە ١٤ی ژوئیەی  ٢٠١٥واژۆ کرا، بە روونی دەریخست کە لابردنی گەمارۆ نێودەوڵەتیەکان لەسەر ئەم وڵاتە و ئەو داهاتەی کە بە هۆی ئەم رێککەوتنە دەستی کەوت، بە پێچەوانەی چاوەڕوانییەکان،بێجگە لەوەی یارمەتیدەر بوو بۆ سەرکووت و زەبروزەنگی زیاتری کۆماری ئیسلامی لە ناوخۆ و، هەڵکشانی زیاتری ئاستی بێکاری لاوەکان، گرانتربوونی پێداویستییەکانی رۆژانەی خەڵک و دابەزینی بێوێنەی بەهای پارەی ئێران، لە دەرەوەی سنوورەکانیش یارمەتیدەر بوو بۆ بەهێزکردنی گرووپە تیرۆریستیەکانی لایەنگری رێژیم، بەردەوام بوونی شەڕ و ئاژاوە و ململانێکان تەنانەت دوای تێکشکانی داعش و پاشەکشە پێ کردنی.

بەو تێڕوانینانەمان لەسەر رێژیمی کۆماری ئیسلامی، کشانەوەی ئامریکا لەم رێککەوتنە بە بڕیاری دانڵد ترامپ  و بە مەبەستی لاوازکردنی ئەو رێژیمە لە هەموو رەهەندەکانەوە، بە هەنگاوێکی ئەرێنی دەزانین و هیوادارین کۆمەڵگای نێودەوڵەتیش لەو بوارەدایارمەتیدەری ئەمریکا بن. بەڵام هەنگاوی دووهەم کە لەو راستایەدا و بۆ تەواوکردنی هەنگاوی یەکەم بە پێویستی دەزانین، پشتیوانی کردنی جیددی لە شەپۆلی نارەزایەتی خەڵکی ئێرانە کە بەتایبەت لە ماوەی ساڵی رابردوودا پەرەی گرتووە و رۆژبەرۆژ قووڵتر دەبێتەوە. رۆژئاوا، بەتایبەت ئامریکا نابێ خەڵکی ئێران لە بەرانبەر سەرکوتی رێژیم و پیلانەکانی دیکەی بۆبێدەنگکردنیرەوتی نارەزاییەکان،بە تەنیا و بێ پشتیوان بێلێتەوە.

خەڵکی کوردستانی ئێران و حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران ،وەک حیزبێکی خاوەن مێژوو و پێگەی جەماوەری،بەئەزموونێکی زیاتر لە حەفتا ساڵ خەبات دژ بە دوو رێژیمی پاشایەتی پەهەلەوی  و کۆماری ئیسلامی، پلانی هەیە کە خەباتەکەی شانبەشانی خەباتی سەرانسەری لە ئێران دژ بە کۆماری ئیسلامی، بەهێزتر و جەماوەریتر بکا.

بۆ ئەو مەبەستە ماوەی ساڵێکە وەک حیزبەکانی ئۆپۆزیسیونی کوردی ئێران ، " ناوەندی هاوکاری حیزبەکانی کوردستانی ئێران" مان  بۆ خەباتێکی کاریگەرتر لە دژی رێژیمی کۆماری ئیسلامی پێکهێناوە و بە هەماهەنگی لەگەڵ یەکتر کار دەکەین.

سەرچاوەکان:

1 _https://www.jamaran.ir/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%A7%D9%85-196/708966-%D9%81%D8%B9%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%AA-%DA%AF%D8%B1%D9%88%D9%87-%D9%BE%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D8%A7%D8%B2%DB%8C-%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%B6%DB%8C-%D8%A2%D9%84%D9%88%D8%AF%D9%87-%D8%A8%D9%87-%D9%85%DB%8C%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D9%84%D8%A7%D9%85

٢- مسئله شناسی راهبردي توسعه در استان کردستان،مرکز بررسیهای استراتژیک

٣-http://www.irna.ir/fa/News/82546108

٥ - https://www.ilnanews.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-101/579507-%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D9%86%D8%B8%D8%B1-%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1-%D8%A8%DB%8C%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D9%87-%D8%B3%D9%88%D9%85-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D8%B1%D8%A7-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF

٥-http://kordestan.isna.ir/default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=31009

٦-

https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/10/06/1613116/%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%A2%D9%85%D8%A7%D8%B1-%D8%A8%DB%8C%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%BA-%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%AD%D8%B5%DB%8C%D9%84%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D8%B7%D8%AD-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D8%B1%D8%A7-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF٧-

https://meidaan.com/archive/24127٧-

٨-http://www.bbc.com/persian/iran-41460739

٩-https://www.radiozamaneh.com/391482

١٠-http://press.jamejamonline.ir/Newspreview/2910359007244554432    

١١-http://www.salamatnews.com/news/157243/-%D8%AE%D9%88%D8%AF%D8%B3%D9%88%D8%B2%D9%8A-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%8A%D9%84%D8%A7%D9%85-%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D9%87-%D8%A7%D9%88%D9%84-%D8%B1%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D9%83%D9%84-%D8%AF%D9%86%D9%8A%D8%A7-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF

https://www.mehrnews.com/news/4236189/%D8%A8%DB%8C%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C١٢-%DB%8C%DA%A9-%DA%86%D9%87%D8%A7%D8%B1%D9%85-%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D8%B2%D9%84%D8%B2%D9%84%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D9%86%D8%B4%D9%88%D8%B1-%DB%B2%DB%B0-%DA%AF%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D8%BA%D8%A7%D9%84

١٣-http://otaghiranonline.ir/news2/9052