Dr. Mecîd Heqî
Piştî kuştina Serokê Hamasê Îsmaîl Henîyye li Tehranê, Rejîma Îranê hest bi şikestineke kûr a stratejîk û ewlekarî dike. Mêvanekî pir hezkirî yê Xamineyî di roja sondxwarina serok komare nû yê wê rejîme de li navenda Tehranê hat kuştin û hêzên ewlehiyê yên Îranê nekarîn wî bişopînin. Xamineyî û karbidestên leşkerî û siyasî yên Îranê piştre gefa tolhildanê ji kuştina "mêvanê xwe yê ezîz" li Îsraîlê xwarin. Asta alarma leşkerî li Rojhilata Navîn gihiştiye asta herî bilind. Gefên Îranê hevdem bûn bi êrîşên li dû hev ên Îsraîlê bo ser “Eniya Muqawimet” û rejîma Îranê ku meydana terorîzma navnetewî û çavkaniya darayî, bîrdozî û perwerdeyî ya terorîzmê ye, di bin zexta van şikestinan de hat şikandin.
Welatên rojavayî ku ji encamên şerekî "ihtimal" di navbera Îran û Îsraîlê de ku bibe şerekî navçeyî nîgeran in, hemû rêyên dîplomatîk û peywendiyên wan bi kar anîn da ku rê li ber êrîşa tolhildanê ya Îranê û hêzên ser bi wê bo ser Îsraîlê bigirin. Herî dawî jî Brîtanya, Fransa, Almanya, Îtalya, Amerîka û heta Îsraîl jî li ser encamên êrîşeke wiha hişyarî dabûn Îranê. Di 24ê Gelawêjê (14.08.2024) de, Xamineyî hişyarî wek şerekî "psîkolojîk" bi nav kir ku armanca wê tirs û paşvekişîna Îranê ye. Xamineyî got, "Em paşve venagerin," wî got ku paşvekişîn, hem di warê siyasî û hem jî di warê leşkerî de, dê bibe sedema "xezeba Xwedê". Ev tê wê wateyê ku Îran xwe ji şer re amade dike?
Komara Îslamî ya Îranê rejîmeke şer e ku bêyî şer, kaos û zordariya navxweyî ya hov nikare li ser desthilatdariyê bidome. Hemû arîşe nîşan didin ku şer di navbera Îran, Hizbullah û Îsraîlê de muhtemel e. Di egera şerekî di navbera Îran û Îsraîlê de, Amerîka bixwaze yan nexwaze wê neçar bimîne beşdarî şer bibe û piştevaniya Îsraîlê bike. Lê belê Îran li gorî hiqûqa navneteweyî ti hinceteke qanûnî nîne ji bo êrîşa li ser Îsraîlê. Ji ber ku Îsraîl kuştina Îsmaîl qebûl nekir. Lêbelê, dîroka êrîşa Îranê ya "bersiv" çiqas paşve derbas bibe, ew qas bêtir dikare were wateya amadebûna Îranê ji bo şer, ne ji paşvekêşana wê. Şerekî ku di hizra rêberên Komara Îslamî de “şerê dawî yê Rojhilata Navîn” û heta şerê dawî ye.
Îsraîl di bin serokatiya Benjamin Netanyahu de xuya dike ku xwe ji bo şer bi Hizbullah û heta bi Komara Îslamî ya Îranê re amade dike. Naha derfeta herî baş a Netanyahu li pêşiya hilbijartinên serokatiyê yên Novamber a 2024-an e. Vekişîna Joe Biden ji pêşbirka serokatiya Amerîkayê û hilbijartina Camilla Harris wek berbijara Demokratên serokatiyê, îhtîmala têkçûna Donald Trump zêde kiriye. Ger Biden namzedê serokatiyê bûya, bi hêvîya ku Trump bi dest bixe û piştgirîya Netanyahu bike, dibe ku Netanyahu bixwesta şerê bi Hizbullahê re heta piştî hilbijartinên Amerîkî paşde bixe. Lê aniha ku di pêşbirka hilbijartinên Amerîkî de guhêrbar hatiye guhertin, dibe ku Netanyahu berî hilbijartinê êrişî Hizbullahê bike û Îranê neçar bike ku hêza xwe ya herî stratejîk li herêmê biparêze. Ev şirove ji ber wê yekê ye ku di bûyera serketina Camilla Harris de, dibe ku Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê di bin serokatiya Camilla Harris de êdî nexwazin berdêla hemû siyasetên xelet ên Netanyahu û dewleta wî ya rastgir bidin. Ji ber vê yekê şert û mercên şerê bi Hizbullahê û Îranê re niha ji bo Netanyahû ji piştî hilbijartinên serokatiya Amerîkayê xweştir in. Ji aliyek din ve jî Komara Îslamî bi awayeke pratîkî Îsraîl dorpêç kiriye. Li başûrê Îsraîlê Hamas û Cîhada Îslamî hene, ku sûcê terorîstî yê 7ê cotmehê (7.10.2023) afirand û piştî Holokastê di rojekê de mezintirîn qetlîama Cihûyan kir. Li bakur, Hizbullaha Lubnanê heye, ku bi saya piştgiriya lojîstîkî ya Îranê bi deh hezaran mûşek û firokeyên bê firokevan hene û çendîn caran keleha hesinî ya Îsraîlê wêran kiriye û zêdetirî 100 hezar kes koçber bûne. Tewra bendera Hayfayê jî di bin gefa êrîşa Hizbullahê de ye, û di bin wê metirsiyê de ew bi rastî karbidestiya xwe ya bazirganî û trafîkê ya berê winda kiriye. Li başûrê Yemenê Hûsiyên Yemenê hene, ku di deh salên dawî de roketên Îsraîlî avêtine û heta karîbûn êrîşên bi balafirên bê mirov jî li ser paytext Tel Avîvê pêk bînin. Di vê navberê de Heşda Şeibî ya Îraqî ya bi piştgiriya Îranê ji dûr ve êrîşî Îsraîlê dike.
Tevî ku Îsraîl bi deh hezaran Filistîniyên bêguneh li Şerîda Gazzeyê kuştin jî, welat hîn jî di şoka meha Cotmehê de dijî. Di bin metirsiya Hizbullaha Lubnanê de, hebûna zêdetir ji 100,000 awareyên navxweyî li Îsraîlê û malbatên rehîneyan bûye zextek neteweyî û niştimanî li ser hikûmeta Netanyahu. Niha di nav gelê Îsraîl de pirs ew e ku çima dewlet û artêşa Îsraîlê nikare dawî li vê pirsgirêkê bîne. Vê zextê dewlet, raya giştî û heta muxalefetê jî hişt ku em heta hetayê di bin gefa Hîzbullahê de bin û xelk nikarin vegerin malên xwe. Ji ber vê yekê divê dawî li van tehdîdan bê û êrîşek li ser Hizbullahê bê kirin da ku dawî li metirsiyê were û ewlehiya gelê bakurê Îsraîlê were dabînkirin. Ji bo Îsraîlê êrîşa li ser Hîzbullah û heta Îranê jî derfeta herî baş e. Ji bo Îsraîl, şerê westiyayî yê wekaletên Îranê li dijî wî welatî dê welatê wan lawaz bike. Di rewşeke wiha de dibe ku Komara Îslamî newêre rasterast piştgîriya Hizbullahê bike, ev yek dê Hizbullahê bi tevahî lawaz bike. Eger Îran ji bo piştevaniya Hizbullahê bikeve şer, ji aliyê Îsraîlê ve baştirîn derfet e ji bo têkbirina Îranê û gefên wê yên herdemî. Ji ber ku danberheva Îsraîlê ew e ku Amerîka di şerekî wiha de piştgiriya Îsraîlê dike. Ev yek dê bihêle Îsraîl tehdîda navokî ya Îranê jî ji holê rake. Karbidestên Îranî gelek caran gefa guhertina doktrîna navokî xwaribûn. Ger Îran çekên nukleerî bi dest bixe, îhtîmal e ku rasterast êrîşî Îsraîlê bike. Ji ber vê yekê, xwezayî ye ku destûr neyê dayîn welatek ku stratejiya wê tunekirina xwe ye, ku bigihîje çekên nukleer.
Di heman demê de, Hizbullah ji bo tolhildana kuştina fermandarê xwe Fuad Elî Şukr ji aliyê Îsraîlê ve, xwe amade dike ku êrîşekê bike. Nasrallah got ku Îran û Hizbullah mecbûr in ku tola van kuştinan hilînin.
Welatên rojava, di serî de rêveberiya Biden, bi tundî li dijî şerekî muhtemel di navbera Îran û Îsraîlê de û heta şerê bi Hizbullahê re ne. Hukûmeta Emerîkayê hewildanên mezin da ji bo peydakirina agirbesta di navbera Hemas û Îsraîlê de û bidawîkirina şerê Gazayê ku di encamê de bi deh hezaran filistîniyên bêguneh hatin kuştin û birîndar kirin. Netanyahu ne zêde alîgirê agirbestê ye, ji ber ku ji aliyekî ve bidawîhatina şer û agirbestê tê wateya serkeftina Hemasê û ji aliyê din ve bidawîbûna şer dikare bibe dawiya jiyana siyasî ya Netanyahu. . Lê tevî ku Koşka Spî li hember siyasetên Netanyahu di egera her şerekî di navbera Îran û Îsraîlê de ne, Amerîka dê beşdarî şerê parastina welat bibe. Şerek ku dikare bibe ya dawî. Tevî hemû rexneyên Qesra Spî li ser Netanyahu, wî welatî di deh salên borî de bi her awayî piştevaniya Îsraîlê kiriye û hêzeke deryayî û berevaniyê ya mezin li Rojhilata Navîn û deryayên navçeyê bi cih kiriye, ku ne hêzeke rêgir e.
Kurd û şerê îhtimaliye Îran û Îsraîlê?
Wezîrê Derve yê Brîtanyayê David Cameron piştî êrîşa balafirên bêmirov û mûşekî yên rejîma Îslamî ya Îranê li ser Îsraîlê di 13ê Nîsana 2024 de got: “Niha hemû cîhan naveroka (terorîst û êrîşkar) rejîma Îranê dizane.” Ew mûşekên ku demekê serokên partiyên Rojhilatê Kurdistanê dikirin armanc, niha digihêjin Îsraîlê û îhtimal heye ku eger Îran neyê rawestandin, ew mûşek deriyên Ewropayê jî bikin armanc.
Stratejiya eniya bi navê berxwedanê, tinekirina gelê Kurd û hemû dengên ku li Rojhilata Navîn pêşeroja aştiyane difikirin, ye. Şer wêraniyê tîne, şerekî ku miletê kurd ne beşdar e, ne sedem û ne jî destpêkerê wê ye. Şerekî ku tu eleqeya xwe bi Kurdan re nîne. Derfetên navneteweyî kêm bi kêrî Kurdan tên. Di heyama 45 salên borî de, rejîmê hemû şêweyên apartheid û jenosîdên sîstematîk ji bo jinavbirina gelê Kurd bikar aniye. Sirûştî ye ku derfetên navneteweyî ji bo berjewendiyên xwe yên netewî bi kar bîne.
Piştî destpêkirina Şoreşa Jina dengê “Jin, Jiyan û Azadî” li seranserê Kurdistanê belav bû û îradeya gelê Kurd bû daxwazeke gerdûnî. Lê belê ji ber dubendî û nebûna stratejiyeke yekgirtî ya neteweyî ya Kurdan, Kurd nekarîn gelek destkeftiyan bi dest bixin. Niha derfetên navneteweyî hewce dike ku tevgera Kurdistanê ji tixûbên partiyan firehtir bifikire û stratejiyeke netewî binirxîne. Niha dema wê ye ku hêzên siyasî, sivîl û elît ên Kurd di çarçoveya konferanseke netewî de xetên xwe yên stratejîk bi awayekî yekgirtî analîz bikin û pêkhateyeke netewî ya nû bibînin.
Kûrahiya kêşeyên di navbera Îran û civaka navdewletî de gihiştiye astekê ku Kurd dikarin xwe weke yek ji aktorên sereke yên guhertina siyasetên rejîma Îranê û heta hevsengiya hêzan nîşan bidin.
