“Jin, jiyan, Azadî” piștî Sê salan, Ji Dirûşmeyê Ber Bi Stratejiya hevbeș
N. Dr. Mecîd Heqî
Sê sal ji roja ku navê Jîna Emînî bû ala "Jin, Jiyan, Azadî" derbas bûn, sê sal ku zimanê siyaset û exlaqê giştî ji bo nifşekî guherand. Îro, heke em rast bêjin, em hîn jî di gavên pêşîn ên hevgirtina neteweyî de ne, lê pirsa bingehîn êdî "tundiya xwepêşandanê" nîne, pirs ev e ku gelo sermayeya exlaqî û civakî ya wê serhildanê dikare veguhere stratejiyek pîvanbar, domdar û li hember tepeserkirinê berxwedêr?
Di mehên pêşîn ên şoreşa Jîna yê de, hêzên siyasî yên rojhilatê Kurdistanê bi hevrêziyek berbiçav derketin holê, û di heman demê de, ji bo cara yekem, îradeya gelê Kurdistanê sînor derbas kir û bi îradeya gelên din ên Îranê re wekhev bû, kêliyek kêm a "têgihîştina civakî û siyasî". Lê ew dom nekir. Nakokiyên ku ji nivîs û peymanên wekî Peymana Georgetownê derketin holê, û her weha nebûna "projeyek neteweyî ya yekgirtî û alternatîfek zelal" ku dikare hêzên Kurdistanê û gelên Îranê li dora kêmtirînên hevpar bike yek, hevgirtina derketî holê xera kir. Makîneya tepeserkirinê bi kuştin, girtinên girseyî û darvekirinan kapasîteya kolanan kêm kir, û di valahiya bernameyek hevpar de, li şûna vekolîna navxweyî û fêrbûna kolektîf, çerxek sûcdarkirina hevbeş dest pê kir, valahîyên ku sermayeya civakî kêm kirin û rêya ber bi hevpeymaniyên watedar dijwar kirin.
Lêbelê, şoreşa Jîna divê wekî şoreşek nasnameyeke nû di têkoşîna rizgariya gelê Kurdistanê de were hesibandin, şoreşek ku jinan ji marjînalan anî çarçoveya siyasî, zimanê wekheviyê bi daxwaza edalet û rûmeta mirovan ve girêda, û nifşê “Z” bi amûrên vegotin û torê anî ser dikê. Ev sermayeya sembolîk û çandî dê hêdî hêdî belav bibe ger bi rêberiya stratejîk ve neyê girêdan. Rêberî (SerokatÎ) a stratejîk tê wateya veguheztina ji "enerjiya bertek" ber bi "armanc, rê û mîmariya pîvandinê"; ango avakirina saziyên sivik û çevik ku nakokiyan birêve dibin, fêrbûnê çalak dikin û lêçûna beşdarbûnê kêm dikin.
Asoya derve jî guheriye. Ji 7ê Cotmeha 2023an heta şerê 12 rojan di navbera Îran û Îsraîlê de û dûv re aktîvkirina "mekanîzmaya tetikê" di dosyeya nukleriye Iranê de, jîngeha herêmî şiletir û xeternaktir bûye. Ev şilebûn hem derfetek e û hem jî gefek ji bo gelê Kurdistanê ye: derfetek ji ber ku hevpeymaniyên guherbar guhên nû vedikin da ku vegotina li ser bingeha mafan bibihîzin, gefek ji ber ku her hesabkirinek xelet dikare tevgerê bike amûrek pêşbaziya hêzê. Hûnera rêberiya stratejîk di rewşek wisa de "siyaseta senaryoyan" e: xeyalkirin û amadekariya çend rêyên gengaz - ji tundkirina tepeserkirinê bigire heya vekirina bi sînor - bi xetên sor ên zelal di serxwebûna vegotinê û mafên mirovan de.
Xala destpêkê pêşxistina "pûsûleke stratejîk" e: vîzyonek ku rojhilatê Kurdistanek ewle, wekhev û li ser bingeha rûmetê xeyal dike, mîsyonek ku armanc dike ku sermayeya exlaqî ya tevgerê veguherîne projeyek hevpar, û "teoriya guhertinê" ku rê gav bi gav rave dike, ji avakirina wateya hevpar û avakirina hevpeymaniya pir-astî, heya pakêtek polîtîkaya herî kêm, avakirina saziyan a çevik, dîplomasiya yekgirtî û qanûnî, û di dawiyê de berxwedan li hember zext û dabeşbûnê. Vîzyonek bê mîsyon tenê slogan dimîne; mîsyonek bê teoriya guhertinê dibe sedema çalakiyên belavbûyî.
Lê belê "projeya hevbeş" bi rastî çi ye? Bi kurtasî, "bernameyeke herî kêm a pîvanbar" ku dikare di navbera hêzên siyasî yên li Kurdistanê û her weha hevalbendên alîgirê Kurdan de lihevkirina herî mezin bibîne. 1 - mafên mirovan û ewlehî parastina yasayî ji bo girtiyan û malbatan, pêşîgirtina li tundûtûjiyê, protokolên ewlehiya dîjîtal, 2 - wekheviya yasayî-çandî û formên pêşketî yên xwerêvebirinê - misogerkirina ziman, çand û rêveberiya berpirsiyar, 3 - pêşkeftina wekhev - nexşerêyek qonax bi qonax ji bo kar, perwerde, tenduristî û jîngehê bi budçeyek zelal, û 4 - lêgerîna rastiyê û edaleta veguhêz - belgekirina birêkûpêk a binpêkirinan û hevkariya rêxistinkirî bi saziyên mafên mirovan re. Pakêtek wisa dê li şûna înkarkirina cûdahiyan, li ser herî kêm a hevpar bisekine, û dê zimanê "mafan" veguherîne pirek di navbera nasname û siyaseta giştî de.
Ev plan bêyî mîmariyeke saziyê û organizasyon ya cidî li ser kaxezê dimîne. Pêşniyareke pratîkî ew e ku "Konseya Rêveberiya Stratejîk ji bo Rojhilatê Kurdistanê" were avakirin, yek ji nûnerên partî û rêxistinên civaka sivîl û siyasî pêk were, bi kotayên girêdayî ji bo jin û ciwanan, bi qaîdeyên zelal ji bo biryardanê, çareserkirina nakokiyan û herikîna agahiyan. Li kêleka wê, "odeyeke fermandariya hevbeş" hewce ye. yekîneyeke çalak ji bo hevrêzkirina operasyonên medyayê, hiqûqî û parêzvaniyê, rêveberiya qeyranan û bersiva bilez a bûyeran. Ev her du saziyên sivik, ger bi "Komîteya Pîvandin û Fêrbûnê" re - ji bo nirxandina performansê û rêça rast her sê mehan - werin cem hev, dikarin navendîbûna kesane veguherînin navendîbûna qaîdeyan.
Serkirdayetiya stratejîk her wiha "nexşeya xwedî berjewendî" hewce dike. Nav-kurdî, ji partiyan bigire heya komeleyên jin û ciwanan, sendîkayan, torên çandî û jîngehê, divê hemî cihê xwe di mîmariya hevpeymaniyê de bibînin. Trans-kurdî, girêdana bi tevgerên alîgirê demokrasiyê yên etnîsîteyên din ên li Îranê - Belûç, Ereb, Tirkmen, Azerî, Gîlekî û yên din - li ser bingeha mafên wekhev û rûmeta mirovan pir girîng e. Divê dîyaspora jî ji çavdêrek bêdeng ber bi "pêşengek rêxistinkirî" ve were bilind kirin: fonên zelal, berdevkên pirzimanî, torên pisporan di warên aborî, perwerde, tenduristî û hiqûqê de, û dîplomasiya parlemanî û sivîl a hedefgirtî.
Girêdana temamker a vê mîmariyê "stratejiya ragihandinê" ye. Heta ku vegotin parçe parçe û bertek nîşan bidin, siyaseta rojane dê di rojevê de serdest be. Divê çarçoveyek peyamek yekgirtî were pêşxistin ku "jin, jiyan, azadî" wergerîne zimanê siyaseta giştî: "ewlehiya mirovan, wekhevî, mafê diyarkirina xweseriyê". Salnameyek naverokê, pakêtên tematîk ên birêkûpêk, û navendek bersiva bilez a medyayê dikarin erozyona wateyê û belavbûna gotegotan kêm bikin. Di vê navberê de, etîka îfadeyê du qat girîng e: dûrketina ji gotinên nefretê û hêsankirinên xeternak şertek e ji bo parastina pêbaweriya vegotinê.
Beşek kêmtir xuya lê girîng a serokatiya stratejîk "hêzdarkirin û plansaziya cîgirtinê" ye. Divê perwerdehiya dijwar di danûstandin, çareserkirina nakokiyan, ewlehiya dîjîtal, hiqûqa navneteweyî û ragihandina krîzê de ji kadroyan re were peyda kirin. Di heman demê de, destnîşankirin û bicihkirina nifşek nû ya rêberan - bi taybetî jin û ciwanan - di pozîsyonên biryardanê de ji sembolîk wêdetir diçe û dibe norm. Torên pisporan divê "şîretên siyasetê" jî hilberînin da ku vegotinên nasnameyê bi siyaseta giştî ve di pratîkê de girêbidin.
Di asta kiryarî û operasyonel de, "pîvanbarî" nayê paşguhkirin. Nimûneyek ji danîna armancek salekê, avakirina encûmenek rêvebirinê û odeyek civînê bi rêziknameyek rêveberiyê û civînên sê mehane yên giştî; çêkirina pakêtên peyamên pirzimanî, notên polîtîkayên hevbeş, û civînek medyayî/akademîk; avakirina databeseke mafên mirovan a belgekirî bi karanîna parêzerên xwedî ezmûn. Ev ne slogan in, ew amûrên fêrbûna rêxistinî ne ku rê li ber veguhertina projeyê bo giştîkirinan digirin.
Divê aliyê exlaqî yê serokatiyê di çarçoveyê de bimîne, ne li ser marjînalan. Parastina rûmeta mirovan, rêzgirtina hevbeş, û qebûlkirina cudahîyan - û veguherandina vê pirrengiyê bo hêzek ajotinê ji bo sinerjî û yekîtîyê di pirrengiyê de - divê prensîbên rêber bin. Parastina çalakvan û malbatên wan, kêmkirina lêçûna tevlêbûna sivîl, şefafiyeta darayî, û hesabdayîn jî divê bibe norm; Bêyî vê, baweriya giştî dê hilweşe û koalîsyonek domdar dê neyê avakirin. Divê edaleta veguhêz jî ji îro pê ve bi ciddî were girtin: belgekirina rast a binpêkirinan, dîtina rastiyan a serbixwe, û sêwirandina mekanîzmayên hesabdayîn ên bi bandor ji bo pêşeroja guhertinê, da ku çerxa tundûtûjiyê neyê dubarekirin.
Di dawiyê de, hemû yên li jor bi têkiliya tevgera Kurd bi neteweyên din û hêzên Îranî ve girêdayî ne. Ger serokatiya stratejîk bixwaze îradeya neteweyî ya Kurd veguherîne "hêzek dîrokî", divê ew asoyek li ser bingeha maf û rûmetê pêşniyar bike ku ji bo yên din têgihîştî û parastî be, ji mafê diyarkirina çarenûsê bi awayên cûrbecûr - ji serxwebûn û federalîzma pirneteweyî bigire heya rêziknameyên pêşkeftî ji bo xwerêveberiyê bi garantiyên zimanî-çandî yên zelal. Rêzikek wisa domdar û gengaz e dema ku hevsengiya hêzê di berjewendiya neteweyên bindest de diguhere û bi rêya diyaloga sebir û peymanên exlaqî-siyasî tê avakirin.
Niha em dikarin vegerin pirsa orîjînal: Gelo rêberên Kurd dikarin pencereya derfeta îro bigirin û bibin faktora diyarker di têkiliyên li rojhilatê Kurdistanê de? Bersiva kurt ev e: "Erê, heke..." Ger vîzyon û mîsyonek yekgirtî were formulekirin û bi eşkere were ragihandin; Ger encumena rêvebir û desteya rêvebiran bi qaîdeyên zelal û beşdariya rastîn a jin û ciwanan were damezrandin; ger pakêtek polîtîkaya pîvandî ya herî kêm navenda hevpeymanan be; ger dîplomasiya giştî û hiqûqî ya profesyonel, pirzimanî û li ser bingeha daneyan were şopandin; ger nivîsandina senaryoyan û xetên sor tevgera derveyî rêkûpêk bikin; eger exlaqê çalakiyê, şefafî û hesabpirsîn bibin adetên rojane; û eger pîvandin şûna dirûşmeyan bigire.
Sê sal piştî "Jin, Jiyan, Azadî", em hîn jî di gavên pêşîn ên hevgirtina neteweyî de ne, lê ev gava yekem dikare bibe "gaveke mîmarî"; gavek ku êşa hevpar bi pêşerojek hevpar ve girêdide û îradeya neteweya Kurd careke din , vê carê bi awayekî sazûmanî û hesabdayî, bi îradeya gelên Îranê re li hev dike. Armanc ne kêmkirina daxwazan e, ew zêdekirina kalîteya stratejiyê ye. Ger ev bibe, azadî dê ji xewnekê dûr bikeve û nêzîkî ezmûnek rojane bibe, Ezmûnek ku tê de "Jin, Jiyan, Azadî" ne tenê dê bibe dirûşmeya meydanê, lê di heman demê de pîvana ku her siyaset û her hêzek dê pê were pîvandin jî.
