ڕه‌حمان سه‌لیمی
له مێژووی خه‌باتی گه‌لی كورد له پێناو مافه سیاسی و نه‌ته‌وه‌ییه‌كانی له ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستاندا زۆر وێستگه‌ی مێژوویی هه‌ن كه خاوه‌ن واتای تایبه‌ت و په‌یامی ڕوون و ئاشكران. به چاوخشاندن به ڕۆژژمێری ئه‌و مێژوویه، تووشی ڕووداوی ئه‌وتۆ ده‌بین كه له‌لایه‌ك بوونه‌ته به‌شێك له بیره‌وه‌ریی گشتیی خه‌ڵكی كوردستان و له لایه‌كی دیكه‌شه‌وه وه‌ك میراتێكی ده‌وڵه‌مه‌ند له قۆناغه جیاوازه‌كانی خه‌باتدا وره و تینی به‌رگرییان به بزووتنه‌وه‌ی ئازادیخواز و ڕزگاریخوازی كورد به‌خشیوه. زۆر فاكتی مێژوویی هه‌ن كه پێمان ده‌ڵێن بزووتنه‌وه‌ی كورد له ئێراندا ده‌وڵه‌مه‌نده به تاقیكردنه‌وه‌ی مێتۆده جۆراوجۆره‌كانی خه‌بات و به‌رگری دژی دوژمنانی ماف و ئازاییه‌كانی گه‌لی كورد.
هه‌رچه‌ند زۆرن ئه‌و ساته مێژووییه له‌بیرنه‌كراوانه‌ی له سه‌ده‌ی ڕابردوودا گه‌لی كورد له پێناو چه‌سپاندنی شوناسی نه‌ته‌وه‌ییدا تۆماری كردوون، به‌ڵام له‌و نووسینه كورته‌دا ته‌نیا ئاماژه‌یه‌كی كورت به گرینگترین ڕووداوه‌كانی دوای شۆڕشی 57 و به‌تایبه‌ت مانگرتنی به‌رین و سه‌راسه‌ریی خه‌ڵكی كوردستان له 21ی خه‌رمانانی ساڵی 97 ده‌كه‌ین.
هه‌ر له‌گه‌ڵ هاتنه‌سه‌ركاری كۆماری ئیسلامی و ده‌ركه‌وتنی ویستی ئاشكرای خومه‌ینی و داروده‌سته‌كه‌ی بۆ سه‌ركوتی گه‌لی كورد و پێشێلكردنی مافه یاسایی و ئینسانییه بنه‌ڕه‌تییه‌كانیی، به‌ره‌نگاری دژی ڕێژیم له سه‌رتاسه‌ری كوردستاندا سه‌ری هه‌ڵدا. هاوپه‌یوه‌ندیی نه‌ته‌وه‌یی كورد له ناوچه جۆراوجۆره‌كانی كوردستان كه ده‌سكه‌وتی بزووتنه‌وه‌ی مافخوازانه‌ی گه‌لی كورد و شۆڕشه‌كانی بوو، تایبه‌تمه‌ندییه‌كی به كوردستان به‌خشیبوو كه له ناوچه‌كانی دیكه‌ی ئێران و ته‌نانه‌ت له‌نێو گه‌لانی سته‌ملێكراوی نێو جوغڕافیای ئێراندا نه‌ده‌بینرا. نه‌هادینه‌بوونی كولتووری حیزبایه‌تی و چالاكیی ڕێكخراوه‌یی، ده‌ره‌نجامی خودئاگایی نه‌ته‌وه‌یی و مافخوازیی چین و توێژه جیاوازه‌كانی كۆمه‌ڵگەی كوردییه وهه‌ر ئه‌وه‌ش وای‌كردبوو كوردستان له ساڵانی سه‌ره‌تای شۆڕشی 57دا به سه‌نگه‌ری پارێزه‌ری ئازادی له ئێراندا بناسرێ.
گه‌لی كورد سه‌ره‌ڕای هه‌ڵاواردنی سیستماتیك، چه‌وساندنه‌وه‌ی به‌رنامه بۆداڕێژراو له‌لایه‌ن ڕێژیمه‌كانی پاشایه‌تی و كۆماری ئیسلامی، زاڵبوونی فه‌زای قورسی میلیتاریستی به‌سه‌ر كوردستاندا و له هه‌مان كاتدا ته‌نیاكه‌وتنی له هاوكێشه ناوچه‌یی و نێوده‌وڵه‌تییه‌كاندا و، ته‌نیا به پشتبه‌ستن به به‌ها خه‌مڵێنراوه نه‌ته‌وه‌یی و مرۆییه‌كانی، ئاستێكی كه‌م‌وێنه‌ی له هه‌ره‌وه‌زی نه‌ته‌وه‌یی له قۆناغه جیاوازه‌كاندا به دۆست و دوژمن سه‌لماندوه. گرینگیی ئه‌و هه‌ره‌وه‌زه نه‌ته‌وه‌ییه ئاشتیخوازانه‌یه كاتێك زیاتر ده‌رده‌كه‌وێ كه ئه‌و واقعیه‌ته له‌به‌ر چاو بگرین كه له مێژووی هاوچه‌رخی ئێراندا به‌رده‌وام ڕێژێمه دیكتاتۆڕه‌كان ده‌سه‌ڵاتیان هه‌بووه و له داخراوبوونی كه‌شی سیاسیدا، به كرده‌وه ده‌رفه‌تی چالاكیی سیاسی و ڕێكخراوه‌یی له گۆڕێدا نه‌بووه.
كۆچی مێژوویی خه‌ڵكی مه‌ریوان له سه‌ره‌تای به‌ده‌سه‌ڵات گه‌یشتنی كۆماری ئیسلامی وه‌ك هه‌ڵوێستێكی شۆڕشگێڕانه دژی هێرشه داگیركارییه‌كانی سه‌ر كوردستان، به‌شداری نه‌كردنی یه‌كگرتووانه له ڕیفراندۆمه گاڵته‌جاڕییه‌كه‌ی خومه‌ینی بۆ دیاریكردنی سیسته‌می سیاسیی ئێران، هه‌ڵوێست‌گرتن به‌رامبه‌ر تیرۆری ڕێبه‌رانی گه‌لی كورد و حیزبی دیمۆكڕات سه‌ره‌ڕای سه‌پاندنی كه‌شی ترس و تۆقان و ... و له كۆتاییدا مانگرتنه به‌شكۆكه‌ی 21ی خه‌رمانانی 1397 له نموونه به‌رچاوه‌كانی گه‌شه‌ی سیاسیی له ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستانن. ئاراسته‌كردنی ئیراده‌ی جه‌معی و دره‌وه‌ست‌بوونی خه‌ڵك به‌رامبه‌ر پرسه سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان وه‌ك پارادایمی سه‌ره‌كیی گه‌شه‌ی سیاسی، له تایبه‌تمه‌ندییه به‌رچاوه‌كانی بزووتنه‌وه‌ی كوردن. ڕاهاتنی كۆمه‌ڵگەی كوردستان به وه‌ڕێخستنی ڕێكخستنی جیاوازی خوێندكاران، مامۆستایان، ژینگه‌پارێزان و ... زه‌مینه‌ی سه‌رهه‌ڵدانی مانگرتن و ناڕه‌زایه‌تیی مه‌ده‌نی و زۆرجار ڕادیكاڵی ڕه‌خساندوه. به‌تایبه‌ت كه كۆی داواكارییه پیشه‌یی و سینفییه‌كانی خه‌ڵك پاشخانێكی سیاسی و نه‌ته‌وه‌یی به‌هێزی هه‌یه كه له ماوه‌یه‌كی كورتدا ده‌توانێ جه‌ماوه‌ر بۆ ده‌ربڕینی ناڕه‌زایه‌تی مۆبیلیزه بكا. ڕێبه‌ری‌كردنی ئه‌و ناڕه‌زایه‌تی ده‌ربڕینانه، یان هێزه سیاسییه شوێندانه‌ره‌كانی كوردستان بوون، یان خه‌ڵك خۆی به شێوه‌ی خۆڕسك ده‌سپێشخه‌ریی ئه‌و حه‌ڕه‌كه‌تانه‌ی كردوه.
مانگرتنی 21ی خه‌رمانان، مانگرتنێكی سه‌رتاسه‌ری بوو كه خه‌ڵكی كوردستان له وڵامی مووشه‌ك‌بارانی قه‌ڵای دیمۆكڕات و ئێعدامی 3 زیندانیی سیاسیی كورد له ڕۆژی 17ی خه‌رمانان له لایه‌ن سپای پاسدارانه‌وه، هاواری خاوه‌ندارێتیی له ڕۆڵه‌كانی خۆیان و به‌شێوه‌یه‌كی گشتی له پرسه سیاسی و نه‌ته‌وه‌ییه‌كه‌یان دژی ده‌سه‌ڵاتی كوردكوژی تاران به‌رز كرده‌وه. وه‌رددانه‌وه و ده‌ستنشان‌كردنی لایه‌نه جۆراوجۆره‌كانی ئه‌و مانگرتنه و ئه‌زموون‌لێوه‌رگرتنی و له هه‌مان كاتدا زیندووڕاگرتنی له كۆڕ و كۆمه‌ڵی نێوخۆیی و نێوده‌وڵه‌تیدا، نه‌خشێكی به‌رچاوی له چاره‌نووسی بزووتنه‌وه‌ی سیاسیی گه‌لی كورد ده‌بێ. ئه‌و مانگرتنه به‌ربڵاوه كۆمه‌ڵێك په‌یام و ده‌لاله‌تی گرینگی له‌خۆ گرتبوو كه ده‌توانرێ وه‌ك میراتێكی مه‌عنه‌ویی گرینگ له داهاتووی بزووتنه‌وه‌ی كورد له ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستان پشتی پێ ببه‌سترێ.
كاره‌ساتی مووشه‌ك‌بارانی قه‌ڵای دیمۆكڕات و شه‌هیدبوونی 16 كه‌س له ڕێبه‌ران و كادر و پێشمه‌رگه‌كانی حیزبی دیمۆكڕات، به كرده‌وه دۆخێكی ئاوارته‌ی له ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستان خوڵقاند. ئه‌و مانگرتنه گشتییه هه‌ڵگری په‌یامی دانه‌بڕاویی حیزبی دیمۆكڕات و گه‌لی كورد له ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستان بوو. گه‌وره‌یی و كه‌م‌وێنه‌بوونی ئه‌و تاوانه و به تایبه‌ت له دۆخێكدا كه ڕێژیم به وته‌ی خۆی هێزه شۆڕشگێڕه‌كانی كوردستان و به‌تایبه‌ت حیزبی دیمۆكڕاتی به دابڕاو و ته‌ریك‌كه‌وتوو له جه‌ماوه‌ری كوردستان داده‌نا و بانگه‌شه‌ی ئه‌وه‌ی ده‌كرد كه كۆتایی به ڕوحی به‌ره‌نگارخوازی له كوردستان هێناوه، بووه هۆی خرۆشانی ڕای گشتی و سه‌ره‌نجام حه‌ماسه‌ی 21ی خه‌رمانانی لێكه‌وته‌وه. سپای پاسداران وه‌ك ئه‌نجامده‌ری ئه‌و هێرشه نامرۆڤانه‌یه كه پێشێلی ئاشكرای ڕێسا بنه‌ڕه‌تییه‌كانی یاسای نێوده‌وڵه‌تی بوو، ده‌یه‌ویست به له‌ناوبردنی ڕێبه‌رانی حیزبی دیمۆكڕات به ته‌واوی ئه‌و بانگه‌شه‌یه بسه‌لمێنێ كه حیزبی دیمۆكڕات كۆتایی هاتوه‌و به مێژوو سپێردراوه. به‌ڵام غافڵ له‌وه‌ی ڕیشه‌داربوونی حیزبی دیمۆكڕات له ناو جه‌ماوه‌ری ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستان وه‌ك خاوه‌نان و دامه‌زرێنه‌رانی ڕاسته‌قینه‌ی ئه‌و حیزبه‌و ده‌وڵه‌مه‌ندبوونی كولتووری شۆڕشگێڕی و مافخوازی، هه‌میشه شیمانه‌ی ئه‌وه‌ی لێ ده‌كرێ سه‌رئێشه‌ی گه‌وره بۆ ڕێبه‌رانی تاران دروست بكا.
ئامانجی كۆماری ئیسلامی به تایبه‌ت له دوو ده‌یه‌ی ڕابردوودا ئه‌وه بووه كه به ڕای گشتی له نێوخۆ و ده‌ره‌وه‌ی ئێران بڵێ كه گه‌لی كورد له‌نێو ئێرانی ژێر ده‌سه‌ڵاتیدا، هیچ گرفتێكی نییه و ئه‌وه ده‌ستوپه‌یوه‌ندییە‌كانی وڵاتانی نه‌یاری ئێرانن كه ده‌یانه‌وێ له ده‌ره‌وه‌ی وڵات‌ڕا وا پێشان بده‌ن كه كۆماری ئیسلامی هێژمۆنیی به‌سه‌ر ناوچه كوردنشینه‌كان نییه، ته‌نانه‌ت له‌وه‌ش ئه‌ولاتر ڕۆیشتوون و خۆیان به خه‌مخۆر و دۆستی كوردی پارچه‌كانی دیكه‌ی كوردستانیش ده‌ناسێنن.
مانگرتنی واتاداری 21ی خه‌رمانان، به وێناكردنی ڕوخسارێكی شوناسخوازانه و ڕێك بۆ دیاریكردنی سنووره نه‌ته‌وه‌ییه‌كان و هه‌ڵوێست گرتن به‌رامبه‌ر ئه‌وی تر، ئه‌و ڕاستییه‌ی سه‌لماند كه كورد خاوه‌ن پرسێكی كوردانه و پوتانسیه‌لی ڕوو له‌گه‌شه بۆ چاره‌سه‌ری ئه‌و پرسه‌یه. له‌ڕاستیدا ئه‌و مانگرتنه درێژكراوه‌ی ئه‌و فه‌رهه‌نگه جێكه‌وتووه له كوردستاندا بوو كه له بۆنه‌ی جۆراوجۆر و بۆ پرسی جیاواز دووباره و چه‌ندباره بۆته‌وه.
له‌سه‌رهه‌ست‌بوونی خه‌ڵكی كوردستان بۆ پرسه گشتییه‌كانی كۆمه‌ڵگە و سه‌رهه‌ڵدانی ڕێكخستنی جه‌ماوه‌ریی خۆڕسكی پشت‌ئه‌ستوور به پاشخانی خه‌باتكارانه، به تایبه‌ت له ساڵانی ڕابردوودا كاریگه‌ریی گه‌وره‌ی له‌سه‌ر گه‌شه‌ی سیاسی و نه‌ته‌وه‌یی گه‌لی كورد داناوه. ڕووداوه كاره‌ساتباره سروشتییه‌كانی پارێزگاكانی خوارووی ڕۆژهه‌ڵاتی كوردستان، شه‌پۆلێكی به‌رینی له هاوده‌ردی و هاوكاری به دوای خۆیدا هێنا كه له جۆری خۆیدا بێ وێنه بوو. ئه‌گه‌ر ئه‌و هه‌ره‌وه‌زه به‌ربه‌رینانه‌ی به‌ده‌مه‌وه‌هاتنی خه‌ڵكی ناوچه جیاوازه‌كانی كوردستان بۆ كاره‌سات لێدراوانی لافاو و بوومه‌له‌رزه، ڕه‌هه‌ندی مرۆیی و نه‌ته‌وه‌یی له‌خۆ گرتبێ، ئه‌وه بێگومان حه‌ماسه‌ی 21ی خه‌رمانان هه‌ر سێ ڕه‌هه‌ندی مرۆیی و نه‌ته‌وه‌یی و سیاسی تێدا به‌دی ده‌كرێ. پشتیوانی له حیزبی دیمۆكڕات و بزووتنه‌وه‌ی سیاسی-نه‌ته‌وه‌یی كورد، له په‌یامه ڕوونه‌كانی ئه‌و ڕووداوه بوو. كۆماری ئیسلامی به مووشه‌ك‌بارانی قه‌ڵای دیمۆكڕات و شه‌هید كردنی كادر و پێشمه‌رگه و ڕێبه‌رانی حیزبی دیمۆكڕات هه‌وڵی به‌رته‌سك كردنه‌وه‌ی مه‌یدانی مانۆڕی حیزبی دیمۆكڕاتی ده‌دا، هه‌ر زوو و 4 ڕۆژ دواتر جه‌بهه‌یه‌كی به پانایی هه‌موو كوردستان به ڕوودا كرایه‌وه‌و خۆی له ململانێیه‌ك دا دیته‌وه كه هیچی له‌ده‌ست نه‌ده‌هات جگه له سه‌رسوڕمان و نیگه‌رانی. ئه‌گه‌ر تێچووی هێرشی مووشه‌كیی حیزبی دیمۆكڕات، له‌ده‌ستدانی ژماره‌یه‌ك له باشترین و وه‌فادارترین ڕۆڵه‌كانی بوو، تێچووی ئه‌و هێرشه بۆ كۆماری ئیسلامی زۆر فراوانتر و به‌ژانتر بوو، ڕیسوایی ڕێژیمێك بوو كه ساڵهایه بانگه‌شه‌ی هه‌ڵوه‌شاوه‌یی و بێ كاریگه‌ریی حیزبی دیمۆكڕات و كۆتایی خواسته نه‌ته‌وه‌ییه‌كانی گه‌لی كوردی له ئێراندا ده‌كرد. له ڕووداوه‌كانی 17 و 21ی خه‌رماناندا گه‌لی كورد و حیزبی دێمۆكڕات براوه‌ی ڕاسته‌قینه بوون و ڕیسواییش چ له نێوخۆ و چ له كۆمه‌ڵگەی نێوده‌وه‌تیدا بۆ كۆماری ئیسلامی و سپای پاسداران مایه‌وه.
