هەڤپەیڤین: ئاڕمان حوسێنی
ئاماژە:
جاوید ڕەحمان، ڕاپۆرتنێری تایبەتیی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ كاروباری مافەكانی مرۆڤ لە ئێران ڕۆژی ٤ی خەزەڵوەر، لە پێنجەمین ڕاپۆرتی خۆیدا بۆ کۆڕی گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان دۆخی پێشێلکردنی مافی مرۆڤ لە ئێرانی بەهۆی کۆماری ئیسلامییەوە کارەساتبار ناو برد. ئەو لەبارەی یاساكانی پڕهەڵاواردنی كۆماری ئیسلامی دژی ژنان و هەروەها بێبەشكردنی كورد و نەتەوەكانی تر لە مافەكانیان ڕاپۆرتێکی پێشکێش کرد. جاوید ڕەحمان گوتی مردنی ژینا ئەمینی نیشانەی پێشێلکردنی بەربڵاوی مافی مرۆڤە لە ئێران و پێویستە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەتوندی لەهەمبەر ڕەفتارەکانی دەسەڵاتدارانی ئێران بەرامبەر بە ژنان هەڵوێستی هەبێت.
ڕاپۆرتنێری تایبەتیی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ كاروباری مافەكانی مرۆڤ لە ئێران بە ئاماژەدان بەوەی كە ناوی ژینا لە ناسنامەكەیدا بە "مەهسا" تۆمار كراوە، گوتی: حكوومەتی ئێران كوردەكانی لە شۆناس و ناسنامەی خۆیان بێبەش کردووە و هەر بەهۆی ئەو بێبەشكردنانەوەیە كە ناڕەزایەتییەکان لە کوردستان بەرفراوانترن.
"کوردستان" بۆ ڕوونبوونەوەی زیاتری لایەنە جۆراوجۆرەکانی ئەو ڕاپۆریەی جاوید ڕەحمان وتووێژێکی "کورد کاناڵ" لەگەڵ د. ئاسۆ حەسەن‌زادەی بۆ خوێنەرانی بڵاو کردۆتەوە.
دوکتور ئه‌گه‌ر بۆمان ڕوون بکه‌یه‌وه گرینگیی ئه‌م ڕاپۆرته‌ی جاوید ڕه‌حمان ڕێپۆرتێری تایبه‌تیی نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان بۆ مافی مرۆڤ له ئێران له هه‌لومه‌رجی ئێستادا له چیدایه؟
ئه‌و ڕاپۆرته که دیاره ڕاپۆرتێکی زاره‌کی بوو و پێش زه‌مینه و کورته‌ی ڕاپۆرته نووسراوه‌که‌یه‌تی که له هه‌فته و مانگه‌کانی داهاتوودا ته‌کمیلتر ده‌کرێ و پێشکه‌ش به کۆبوونه‌وه‌ی داهاتووی شووڕای مافی مرۆڤ ده‌کرێ، له دوو ڕوانگه‌وه گرینگه: یه‌که‌م، له‌باری زه‌مه‌نییه‌وه که هه‌روه‌ک ده‌زانن هاوکاته له‌گه‌ڵ ئه‌و ڕووداوانه‌ی له یه‌ک مانگ و نیوی ڕابردوودا له ئێران ڕوویان داوه و هێزه سه‌رکوتکه‌ره‌کانی ڕێژیم له وڵامی ناڕه‌زایه‌تی و سه‌رهه‌ڵدانی ڕه‌وای خه‌ڵكی به‌شه جۆربه‌جۆره‌کانی ئێران کۆمه‌ڵێک جینایه‌تی نوێیان ئه‌نجام داوه. وه‌ده‌نگ‌هاتنی ڕاپۆرتۆری نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌کان له‌و جینایه‌تانه و پێشنیاره‌کانی له‌بواری جۆری دژکرده‌وه‌ی کۆمه‌لگای نێونه‌ته‌وه‌یی به‌و جینایه‌تانه ده‌توانێ ببێته بنه‌مایه‌کی گرینگی ئه‌و کارزاره نێونه‌ته‌وه‌ییانه‌ی بۆ فشارهێنان بۆ سه‌ر کۆماری ئیسلامی و سزادانی ئه‌و ڕێژیمه له‌مه‌ودوا وه‌ڕێ ده‌خرێن. دووه‌م، گرینگیی ڕاپۆرته‌که له تۆن و ناوه‌رۆکه‌که‌یدایه. به‌له‌به‌رچاوگرتنی ئه‌وه که کۆماری ئیسلامی که بۆخۆی ئه‌نجامده‌ری ئه‌و تاوانانه‌یه بێگومان له‌گه‌ڵ نیهاده نێونه‌ته‌وه‌ییه پێوه‌ندیداره‌کان هاوکاری ناکا و ڕێکاره‌کانی ئێستای شووڕای مافی مرۆڤیش له‌باری کرده‌ییه‌وه سنووردارن، جاوید ڕه‌حمان پێشنیاری کردوه کۆمه‌ڵگەی نێونه‌ته‌وه‌یی ئه‌رکی دادخوازی بۆ ئێرانییه‌کان وه ئه‌ستۆ بگرێ و به ڕێکارگه‌لێکی تازه و کاریگه‌رتر ئه‌و کاره بکا.
لێره‌دا ئامانجه‌که دوو شته: یه‌که‌م ئه‌وه که له‌به‌ر ئه‌وه‌ی کاتی دانیشتنی ئاسایی شورای مافی مرۆڤ له ئێستاوه زۆر دووره (کۆتایی زستان)، پێویسته کۆبوونه‌وه‌یه‌کی نائاسایی شوڕا بەزوویی به‌ڕێوه بچێ. دووه‌م ئه‌وه که له‌به‌ر ئه‌وه که کۆماری ئیسلامی ڕیوایه‌تێكی هه‌ڵه‌ی له‌باره‌ی کوشتنی ژینا ئه‌مینییه‌وه ته‌حویلی خه‌ڵکی ئێران و کۆمەڵگەی نێوده‌وڵه‌تی داوه و دواتریش ده‌یان و سه‌دان جینایه‌تی هاوشێوه‌ی ده‌رهه‌ق به خه‌ڵکی ئێران ئه‌نجام داوه، پێویسته مێکانیزمێکی نێونه‌ته‌وه‌یی به‌دواداچوون و لێپێچینه‌وه پێک بێ و ئه‌مه‌ش که ڕێکارێکی حقووقییه ده‌توانێ ببێته بنه‌مای هه‌نگاوی سیاسیی نێونه‌ته‌وه‌یی. دیاره ده‌زانین که نه‌ک هه‌ر شوڕای مافی مرۆڤ به‌ڵکوو ئه‌نجومه‌نی ئابووری و کۆمه‌ڵایه‌تی و خودی کۆڕی گشتییش به‌ڕووی ده‌وڵه‌تاندا ته‌نیا ده‌توانن ته‌وسیه بکه‌ن و ئه‌وه ته‌نیا ئه‌نجومه‌نی ئاسایشه که ده‌توانێ بڕیارێكی ئیجباری ده‌ر بکا. شوڕای ئه‌منیه‌تیش له‌حاڵه‌تێکدا که به‌هۆکاری سیاسی فه‌له‌ج نه‌بێ له‌سه‌ر بنه‌مای فه‌سڵی حه‌وته‌م له دوو حاڵه‌تدا ده‌کرێ بڕیاری وا بدا: یه‌کیان ئه‌وه که ئاشتیی جیهانی پێشێل بکرێ یان هه‌ڕه‌شه‌ی له‌سه‌ر بێ، ئه‌وی دیکه ئه‌و شته‌یه که ئه‌نجومه‌نی ئاسایش له ده‌ره‌وه‌ی ده‌قی مه‌نشوور و له پراکتیکی خۆیدا په‌ره‌ی پێداوه، واته حاڵه‌تێک که ئاکامه ده‌ره‌کییه‌کانی سیاسه‌تی ده‌وڵه‌تێک و سه‌رکوتی خه‌ڵکه‌که‌ی له‌لایه‌ن ئه‌و ده‌وڵه‌ته‌وه به مه‌ترسی بۆ سه‌ر سه‌قامگیریی نێونه‌ته‌وه‌یی لێک بدرێته‌وه. ئه‌وه‌ش له‌مێژه له‌سه‌ر ئێران سیدق ده‌کا. به‌ڵام ئه‌گه‌ر به‌هۆکاری سیاسییش (به‌تایبه‌تی ڤێتۆی ڕووسیه و چین) ئه‌نجومه‌نی ئاسایش نه‌توانێ بڕیار بدا، ئه‌وه‌ی پێشتر باسمان کرد هه‌م بۆ باسه‌کانی نێو ئه‌نجومه‌نی ئاسایش و هه‌م وه‌ک بنه‌مایه‌ک بۆ هه‌نگاوی کرده‌یی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌کان له بواری دانانی مێکانیزمێکی تایبه‌تیی دادخوازی بۆ خه‌ڵكی ئێران و ته‌نانه‌ت هه‌نگاوی سیاسیی ده‌وڵه‌تان و ڕێکخراوه نێوده‌وڵه‌تییه‌کانی دیکه کاریگه‌ریی ده‌بێ. ئه‌و کاته کۆمەڵگەی نێوده‌وڵه‌تی له ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی دۆخی نێوخۆی ئێران ده‌توانێ بچێته فازێكی دیکه و ئه‌و کارانه بکا که ئێمه پێشنیاری ده‌که‌ین واته ئه‌ستاندنه‌وه‌ی شه‌رعیه‌تی نوێنه‌رایه‌تیکردنی نێوده‌وڵه‌تیی ئێران له کۆماری ئیسلامی و بڕینی هه‌ر جۆره پێوه‌ندی و هاوکارییه‌ک که کۆماری ئیسلامی بۆ مانه‌وه‌ی خۆی و سه‌رکوتی خه‌ڵک که‌ڵکی لێ وه‌ربگرێ و ته‌نانه‌ت گرتنه‌به‌ری هێندێک هه‌نگاوی که‌م‌وێنه بۆ جێبه‌جێکردنی چه‌مکی به‌رپرسایه‌تیی پاراستن و پێشگرتنی کۆماری ئیسلامی له سه‌رکوتی زیاتر و به‌لێشاوی خه‌ڵک.
ڕاپۆرته‌که‌ی جاوید ڕه‌حمان و هه‌ڵوێسته نێونه‌ته‌وه‌ییه‌کانی دیکه چ په‌یامێكیان بۆ خۆپێشانده‌رانی کورد و نه‌ته‌وه ژێرده‌سته‌کانی ئێران تێدایه؟
مانا و په‌یامی ئه‌و ڕاپۆرته بۆ خه‌ڵکی ئێمه له کوردستان و نه‌ته‌وه ژێرده‌سته‌کانی دیکه‌ی ئێران به‌تایبه‌تی به‌لوچستان ڕوونه. ئه‌گه‌ر تا ده ساڵ یا ته‌نانه‌ت پێنج ساڵ پێش ئێستا کاتێك ڕاپۆرتی ڕاپۆرتۆری تایبه‌تیی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌کان بۆ ئێران ده‌رده‌چوو ده‌بوو له ده‌قه‌که‌یدا بۆ ناوهێنانی کورد یان ئه‌و په‌ڕه‌که‌ی یه‌ک دوو دێڕدا بگه‌ڕێین که له‌ودا ئاماژه به کوردستان و سه‌رکوت و دۆخی خراپی گه‌له‌که‌مان له‌ژێر سایه‌ی کۆماری ئیسلامیدا کرابوو. ئێستا ئیدی هه‌روه‌ک له ڕاپۆرته‌که‌ی جاوید ڕه‌حماندا دیتمان نه‌ک هه‌ر به‌تایبه‌تی و به‌جیا ئیشاره به دۆخی کوردستان ده‌کرێ، به‌ڵکوو ئه‌و بابه‌ته ته‌وه‌رێکی سه‌ره‌کیی ڕاپۆرته‌که‌یه که ده‌توانم بڵێم باشترین ده‌ربڕینی تا ئێستای مه‌قامێکی نێوده‌وڵه‌تی بوو له‌باره‌ی کورد له ئێرانه‌وه. ئه‌وه‌ش به‌رهه‌می کاری به‌رده‌وام و شێلگیریی ڕێکخراوه‌‌کانی مافی مرۆڤ چ له نێوخۆی ئێران و چ له ده‌ره‌وه‌ی وڵاته که وه‌ک خۆم سوپاس و ده‌سخۆشییان پێ ده‌ڵێم. ئه‌م سه‌رنجه تایبه‌تییه بۆ دۆخی کوردستان له هه‌ڵوێسته نێوده‌وڵه‌تییه‌کانی دیکه‌شدا به ڕوونی دیاره و ئه‌مه شتێکی تازه‌یه. له یه‌ک قسه‌دا ده‌توانم بڵێم په‌یامی هه‌موو ئه‌و کاردانه‌وانه بۆ لاوان و ژنان و پیاوانی کورد که هه‌ر ئێستا له شه‌قامه‌کاندا له به‌رامبه‌ر هێزه سه‌رکوتکاره‌کانی ڕێژیم ڕاوه‌ستاون ئه‌وه‌یه بزانن که ئه‌وان ته‌نیا نین و ده‌نگی وان له دنیادا ده‌بیسترێ و پێویسته به‌رده‌وام بن.
ناوه‌ندی هاوکاریی حیزبه‌کانی کوردستانی ئێران چۆن ده‌توانێ له‌و ده‌رفه‌ته بۆ گه‌یاندنی په‌یام و ویستی گه‌لی کورد و گه‌لانی ژێرده‌سته‌ی دیکه‌ی ئێران به کۆڕ و کۆمه‌ڵه نێونه‌ته‌وه‌ییه‌کان که‌ڵك وه‌ربگرێ؟
ناوه‌ندی هاوکاریی حیزبه‌کانی کوردستانی ئێران له‌گه‌ڵ ئه‌وەدا که تا ئێستا باشترین و مه‌شرووعترین چوارچێوه‌ی کاری هاوبه‌ش بۆ لایه‌نه‌کانی ڕۆژهه‌ڵاتی کوردستانه و زۆر زه‌رفییه‌تی له به‌ستێنه جۆراوجۆره‌کانی خه‌باتدا هه‌یه، به‌ڵام هێشتا له زۆر بواردا و یه‌ک له‌وان له‌بواری دیپڵۆماسیدا خاوه‌نی سازوکار و مێکانیزمێکی تۆکمه و کارا نیه. ئه‌من هه‌میشه گوتوومه و لێره‌ش دووباره‌ی ده‌که‌مه‌وه که پێویسته که‌ره‌سته و ڕێکاری ئه‌و ناوه‌نده زیاتر قووڵ و فراوان بکرێنه‌وه. بواری دیپلۆماسی و مێدیایی ڕوو به دنیای ده‌ره‌وه‌ی خۆشمان یه‌کێك له گرینگترین بواره‌کان بۆ کاری هاوبه‌شی ئێمه‌یه به‌تایبه‌تی له‌و قۆناغه هه‌ستیار و چاره‌نووسسازه‌ی ئه‌مڕۆدا. له‌و نێوه‌شدا به‌كاربردنی هاوبه‌ش و به‌به‌رنامه‌ی کاناڵه به‌رده‌سته نێونه‌ته‌وه‌ییه‌کان له‌بواری مافی مرۆڤدا ده‌بێ به‌شێکی ئه‌م کار و به‌رنامانه بێ. ده‌بێ بزانین ئه‌گه‌ر هه‌تا دوێنێ به هۆکاری سیاسه‌تی نێوده‌وله‌تی زۆر له ده‌رگاکانی دنیا به‌سه‌رماندا داخرابوون، له‌دوای ئه‌و دۆخه‌وه که له ئێراندا دروست بووه نه‌ک هه‌ر بۆ کۆی خه‌ڵکی ئازادیخوازی ئێران، به‌ڵکوو بۆ ئێمه وه‌ک کوردیش ده‌رفه‌تێکی بێوێنه دروست بووه هه‌تا سه‌رنج و پشتیوانیی نێوده‌وڵه‌تی بۆ پرسی خه‌باتی خۆمان ڕابکێشین. سه‌رکوتی کۆماری ئیسلامی له‌و ماوه‌یه‌دا ئه‌گه‌رچی زۆر تاڵ بوو و زۆر گیانی به‌نرخی لێ ئه‌ستاندین، به‌ڵام به‌و کاردانه‌وه جه‌ماوه‌ری و نێوده‌وڵه‌تییانه‌ی که لێی که‌وتۆته‌وه، له‌ڕاستیدا ئێستا له زۆر گۆشه‌نیگای سیاسی و ئه‌منیه‌تی و مافی مرۆڤه‌وه جۆرێك له شه‌رعیه‌ت و ئه‌وله‌ویه‌ت بۆ وه‌رگرتن و گوێگرتن له ئازادیخوازانی ئێران و تێکۆشه‌رانی گه‌لانی ژێرده‌سته‌ی ئه‌و وڵاته له‌سه‌ر ئاستی نێوده‌وڵه‌تی دروست بووه.
زۆر سپاس دوکتور بۆ بەشداریت لەو دیمانەیەدا
سپاس بۆ ئێوەش
ئەم وتووێژە لە ژمارەی٨٣٤ی ڕۆژنامەی کوردستان بڵاو کراوەتەوە.
